Аяқталған құрылыс қорытындысы арқылы табыс пен шығынды тану

Табыс жəне шығындар құрамы — мердігерлік құрылыс мə-мілесі бойынша табыстар:

— құрылыс жұмыстарының бастапқы келісім құны бойын-ша мəміле өзгертілуіне байланысты табыс;

— наразылықтан түскен табыс;

— артық төленген сома (егер табыс əкелетін болса, үлкен сенімділікпен салыстырылатын болса);

— құрылыс келісім-шартының өзгеруі — табыстың кемуіне немесе артуына əкелетін тапсырыс берушінің қолда бар келісімі шартқа жұмыс көлеміне, уақыт ұзақтығына байланысты өзгер-тулердің енгізілуі.

Мəміленің өзгертілген сомасы табысқа енеді, егер:

— тапсырыс беруші өзгертулерге келісімін берсе;

— өзгертулер үлкен сенімділікпен салыстырылатын болса;

— талаптар бойынша табыс — келісім-шартта көрсетілме-ген қосымша шығындарды өтеу үшін мердігердің тапсырыс бе-рушіден сұрайтын сомасы.

Бұндай талаптар табысқа келесі жағдайда ғана енеді:

— егер тапсырыс беруші қосымша шығындарды өтеуге ке-лісімін берсе;

— қосымша төлемнің сомасы үлкен сенімділікпен салысты-рылатын болса.

Көтермелеу төлемдері — келісім-шарттағы талаптар артық орындалғанда төленетін қосымша төлем. Олар табысқа енеді:

— егер нормалар артық орындалса;

— артық төленетін сома үлкен сенімділікпен салыстыры-латын болса.

Табыс пен шығындарды анықтай келе, оны мойындауға ту-ра келеді.

Табыстар мен шығындар 12 БЕС «Күрделі құрылысқа мер-дігерлік келісім-шарт» нұсқауы негізінде мойындалады (ХҚЕС 11 «Мердігерлік мəмілелер»).

Табыс жəне онымен пайда болатын шығындар кəсіпорынмен үлкен сенімділікпен салыстырылатын жағдайда ғана мойында-лады.

Мəмілелер екі түрге жіктеледі:

— қатаң құны белгіленген мердігерлік келісім-шарт (ХҚЕС 11 бойынша нақтыланған құны бар мəміле)

— ашық құны белгіленген мердігерлік келісім-шарт (ХҚЕС 11 — мəміле «шығындар қосылғанда»)

— стандартта табысты мойындау үшін, 1-кестеде орындал-ған жұмыс пайызын анықтау нұсқасы ұсынылған.

Мысалы:

1-тəсіл.

Орындау пайызы = (5/25) · 100% = 20%

Бірінші жағдайда есепті күні танылатын шығын көлемі 1000,0 мың теңге · 26,6% = 266,0 мың теңгені құрады, ал екінші жағдайда 1000,0 мың теңге · 20% = 200,0 мың теңге.

Кейде құрылыстық-мердігерлік келісімнен нəтиженің шын-дығын анықтау қиын болады, ондай жағдайда табысты артық бағаламау үшін табысты тану күніндегі шығындар көлемінде тану қажет.

Құрылыстық-мердігерлік келісімнің табысына еніп жəне қаржы-шаруашылық қызмет туралы есептілікте танылған сома-ны алуға қатысты белгісіздік пайда болғанда, алынуы үмітсіз сома немесе өтелуі күмəнді сома құрылыстық-мердігерлік ке-лісім бойынша алынған табысқа түзету ретінде емес, шығын ретінде танылады.

Мысалы:

Зияндарды тану. Құрылыстық жұмыстарды жасау барысын-да кейбір жағдайларда жəне құрылыс жұмысы басталмас бұрын мердігерлік келісім шегіндегі толық шығындардың толық та-быстардан асып кетуі мүмкін. Бұл жағдайда шаруашылық бол-жамды шығындар олар пайда болған кезеңнің шығындары ретінде танылуы керек. Қаржылық есептілікте шығындар табыс-тарға қосылмастан танылады (табыстардың жалпы сомасы бол-жамды шығындар сомасын жапса да). Осыған орай мысал келті-ретін болсақ, төмендегідей тəртіпте қарастырамыз.

Компания құрылысқа үш мердігерлік келісім жасасты: екі келісім-шарт бойынша жалпы сомасы 50000 мың теңге , үшінші келісім-шарт бойынша болжанған шығынның жалпы сомасы 15000 мың теңге танылды. Мұндай жағдайда қаржылық есеп-тілікте жалпы табыс сомасы жалпы шығын сомасынан асып кетуіне жəне оны басып қалуына қарамастан, табыстар мен шығындар бөлек-бөлек танылуы керек.

БЕС 12 “Күрделі құрылысқа мердігерлік келісім” жəне ХҚЕС 11 “Мердігерлік келісім ” сəйкес зияндарды тану шартта-рында біршама айырмашылық бар екендігін ескеру керек, олар: