ХХ ғасырдағы негізгі мәдениеттанулық мектептер мен бағыттарды анықтаңыз

Қазіргі мәдениетті зерттеулерде, тарихи-философиялық бағыттың шектерінде жинақталған, білімдердің маңызы зор болды. Олар Капт, Гегель, Гумбольдтан бастау алады, бірақ бұл мектептің көрнекті өкілдері ретінде О.Шпенглердің, А. Татнидің, К.Ясперстің, Н.Я. Даниловскидің есімдерін атап өткен жөн.Оларды біз «Әлеуметтік –мәдени динамика » тақырыбында толығырақ қарастыратын , мәдениеттің макротарихи ілімдері осында өрістеді.

ХХ ғасырдың бірінші бөлігінде батыстық мәдени антропология шеңберінде мәдени-тарихи мектеп пен француздық « Аналар мектебі» қалыптаты.

Мәдени-тарихи өз әдіснамасында неміс мәдени антропологиясының бастаушысы В. Дильтейдің (1833-1911) « рух туралы ғалымдар» пәнінің бір-бірімен принципиалды әйкессіздігі туралы тезисіне сүйенеді . Мәдени динамика мен өзгермелілікті зерттеу үшін өте жасампаз болған, «өмір философиясы категориясын В.Дильтей ұсынды.Мәдениеттанулық білім үшін келесі маңызды идеяға , В. Дильтейдің « Түсіну-түсіндіру» дихотомиясы жатады : түсіну шындықты интуктивтік, игеру ,ал түсіндіру –дискурсивті –логикалық амал ретінде қарастырылыды.

Мәдени-тарихи мектепте, мәдени динамиканы инновацияларды қабылдап алу және тарату арқылы мәдениеттердің өзара әсерінің нәтижесі ретінде қарастырытын , диффузионизм бағыты дамиды.Этнограф Ф.Гребнермен, сол немесе басқа мәдениетте пайда болатын , суға тасталған тастың толқыны сияқты таралатын , түрлі тектегі мәдени формалардың , « мәдениеттер айналымдары» теориясы соларға сәйкес тұжырымдалады.

Француздық «Аналар мектебі» адамзаттың әлеуметтік –мәдени тарихын зерттеудің жүйелік – модельдік , типологиялық , проссмәдени методтарын пайдаланды. Олардың жетістігіне макротарихи құрылымдар мен оқиғаларды емес, ал «күнделікті тарихтарды» -өмір салттарын , дәстүрлерді ,әлем суреттемелерін , ментальдық формаларын зерттеу жатады , этнографтардан ерекше , олар шаруа мәдениетін емес, ал қалық тұрғындар мәдениетін зерттейді.

Соңғы уақытта «Аналар мектебі»әлеуметтік ғылымдар әдістеріне көбірек сүйеніп келеді.Мәдениетті зерттеудің ерекше ұстындары социологиялық мектеп шектерінде қалыптасты.Оның негізін қалаушы деп, отандық ғалым, 1923 жылдан АҚШ та тұрған қоғам мен мәдениетті олардың тығыз бірлігінде қарастырған және адамдық әрекеттің барлық жақтарын, осы тұрғыдан қарастыру керек деп есептеген, Питирим Сорокин саналады.Мәдениетті талдаудың социологиялық үлгілері американ социологі әлеуметтік антропология негізін қалаушылардың бірі, Толкотт Парсонстың еңбектерінде кездеседі.Онымен онда мәдениет адамдық әрекеттің организмдік ,тұлғалық, әлеуметтік бөліктерімен қатар төрт жүйелігінің бірінің орнын алатын,әлеуметтік әрекет ілімі жасалды.

Мәдениет бұл жүйеде құндылықтарда, ұнатымдарда, мәдени тәжірибемен тұжырымдалған түсініктерде көрініс табады.Бағыныңқы жүйелердің әрқайсысы өздерінің функцияларына ие: биологиялық-икемделуге, тұлғалық-өмірлік мақсаттарды қоюға, әлеуметтік-қауымдастықпен бірегейленуге бағытталған,ал мәдени мәдени үлгіні сақтап тұруға жауап береді.Оның үстіне бұл функциялардың жүзеге асуы тарихи қалыптасқан әлеуметтік институттар:экономикалық, саяси, құқықтық, діни т.б. арқылы болады.Әрине, бұл,қашан ол әлеуметтік жүйенің бір бөлігі ретінде түсінігіне жатады, бірақ осында мәдениетке деген құрылымдық-функционалдық көзқарастың мәнісі тұр.Сонда да Т.Парсонстың идеялары жаңа эволюционизмге мәнді ықпал етті және зерттеушілермен мәдениетті макродинамикалық зерттеулердің әдістемелік негізгі сапасында пайдаланады.