1 Жауапты хатшы

         
33           
САПАЛЫ БІЛІМ БЕРУ: МЕКТЕП ТӘЖІРИБЕСІНДЕГІ СЫНДАРЛЫ 
ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ 
 
 
У.Есмаганбетова 
«Ӛрлеу» БАҰО» АҚ филиалы ҚОБ ПҚ БАИ, Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренері 
 
 
Қазақстан 
Республикасының 
жаһандану саясатына орай әлемдік білім 
беру  үдерістеріне  кірігуі,  дамыған 
елдердің  білім  стандарттарының  талап-
тарына  деген  ұмтылысы  еліміздің  жаңа 
сапалық  деңгейге  жылдам  ӛту  қажет-
тілігінен туындауда. Қазіргі кезде жаса-
лып  жатқан  реформалар  жан-жақты 
жетілуді, жаңаруды, ақылды да парасат-
ты  ӛзгерістердің  енгізілуін  кӛздейді. 
Мектептегі  оқу  мен  оқыту  үдерісінің 
ұйымдастыру  және  басқару  тәсілдерін 
ӛзгерту  нәтижеге  бағытталған  білім 
беру  үлгісіне  кӛшірумен  жүзеге  асыры-
луда.  Білім  саласында  орын  алып 
жатқан мәселелер ӛзектілігі  ӛте жоғары 
және ол педагог қызметкерлердің кәсіби 
білімдерін  тереңдетіп  құрылуы  мен 
педагогикалық 
амалдарды 
қолдану 
әлеуетін дамытуды талап ететіндігі рас. 
Осындай  жоғары  нәтижелерге  жету 
мақсатында ұйымдастырылған іс-әрекет 
қызметі  жаңа  мазмұнды  меңгерудің 
түрлі формаларын талап етеді. 
Еліміздің  білім  беру  жүйесінде 
соңғы  онжылдықтың  ішінде  кӛптеген 
ӛзгерістерді  енгізу  жан-жақты  қолға 
алынуда.  Білім  беруді  дамытудың 
мақсаты – қай кезде де болмасын қоғам 
мен  мемлекет  сұраныстарын  табысты 
қанағаттандыра алатын ӛз-ӛзіне сенімді, 
парасатты  тұлға  қалыптастыра  алатын-
дай оқыту жүйесін жасау. Осы мақсатқа 
жетудің  бірден-бір  жолы  білім  беру 
ұйымдарының 
сапалы 
қызметін 
ұйымдастыра білуі, яғни оқу мен оқыту 
үдерісінде  әрбір  бала  ӛзіндік  іс-
әрекеттері  мен  ізденуін  белсендіріп, 
шығармашыл  қабілетін  дамыта  алатын-
дай орта қалыптастыра білу. 
Бүгінгі 
жаһандану 
заманында 
білім  әлеміндегі  жаңа  технологияларды 
пайдалану  –  жаңарудың  бастамасы 
десек, 
мектептерде 
эксперименттер 
жүргізу  –  оның  бір  маңызды  тұтқасы. 
Мектепте  оқытудың  тиімді  үлгілерін 
жасаудың  жолдары  мен  әдіс-тәсілдерін 
меңгеру  жаңа  білім  беру  жүйесін 
қалыптастыруға,  икемді  де  ашық 
тұлғаға  бағытталған  жасампаз  үздіксіз 
білім 
алудың 
жүйесін 
құруға 
кӛмектеседі. 
Сындарлы  оқыту  теориясымен 
білім  берудің  жаңа  жүйесі  оқу  мен 
оқыту  үдерісінде  басқару  мен  кӛшбас-
шылықтың жүйелілік принципін жүзеге 
асыру,  білім  сапасын  арттыруды  оқу-
шылардың  ӛздерін  ӛздері  реттеуі 
арқылы,  дамуға  деген  шынайы  ниетті 
қалыптастыру  қабілеттерін  дамытуға 
келіп  саяды.  Оқытудың  белсенді  және 
интербелсенді  әдістері  арқылы  сынып 
және  сыныптан  тыс  жағдайда  оқушы-
лардың  жас  және  жеке  ерекшеліктерін 
ескере отырып оқу және оқыту үдерісін 
ұйымдастыру  жүргізіледі.  Нәтижесінде 
теориялық білімді бекіту, жаңа тәсілдер 
мен  әдістерді  ендіру,  практикалық 
дағдыларды  сіңіру,  кәсіби  құзырет-
тілікті  қалыптастыру,  ӛзін-ӛзі  дамыта 
білуін  және  ӛзін-ӛзі  кӛрсетуін  қамтама-
сыз  етуге  үйретеді.  Оқу  материалының 
меңгерілу  жағдайына  бақылау  жүргізу, 
басқарушылық  функцияларды  жүзеге 
асыру 
(ұйымдастыру, 
жоспарлау, 
рефлексивтік  есеп  беру,  бақылау, 
талдау,  үйлестіру,  реттеу)  және  т.б. 
машықтарды 
меңгеруге 
және 
іс-
тәжірибеде қолдануға жетелейді. 
Жағдайды  талдау,  проблемаларды 
анықтау,  міндет  қою,  проблемаларды 
шешу  жолдарын  анықтау  және  т.б.  іс-
әрекеттегі  зерттеу  функцияларды  қалай 
жасау  керектігін  жобалауға  негіз  бола 
4 (42) 2014 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
 
35 

         
34           
алады. 
Оқушылардың 
қалай 
оқу 
керектігін  үйренуін  басқару  үшін 
ұстаздардың  кәсіби  шеберлігіне  қойы-
латын  талаптар  да  аз  емес.  Қызықты 
сабақтар,  тартымды  ұсыныстар,  сыни 
тұрғысынан  ойлауға  бағытталған  ашық 
сұрақтар оқушылардың логикалық және 
аналитикалық  ойлау  жүйесін  дамытуға 
ықпал етеді. 
Сондай-ақ,  осы  жүйедегі  тапсыр-
маларды  ұсыну  мұғалімдердің  де 
тәжірибесіне  елеулі  ӛзгерістер  енгізуге 
ықпал  етеді.  Оқу  мен  оқыту  үдерісіне 
түрленген 
тапсырмаларды 
енгізу 
арқылы  сабақтың  әдіс-тәсілдерін  түр-
лендіру  арқылы  оқушылардың  білімге 
деген 
қызығушылығын 
арттыруға 
мүмкіндік 
кеңейеді. 
Оқушылардың 
танымдық,  эмоциялық  сезімдеріне  әсер 
ету,  балалармен  ынтымақтастықта  болу 
сабақтың ӛмірмен байланысын нығайту-
ға  кӛмектеседі.  Оқыту  мен  оқу 
жағдайында  мұғалімдермен  қоса  оқу-
шылар  да  сабақ  барысында  жаңашыл-
дық,  шығармашылық  әрекеттерді  жүзе-
ге  асыруға  дағдыланады.  Мұғалім  ӛз 
пәнін  жетік  біліп  қана  қоймай,  ӛз 
оқушыларын 
психологиялық 
және 
әлеуметтік  тұрғыда  қолдауды,  әрбір 
баланың  ынта-ықыласының,  дайындық 
барысында  жұмсаған  ерік-жігерінің  де 
мӛлшерін  ӛлшеуге  үйренетіндігі  жақсы 
әсер қалдыруда. 
Адамның  болашағы  оның  қазіргі 
алған  білімнің  сапасына,  кӛлеміне, 
ойлау  деңгейіне  байланысты.  Жас 
ұрпақтың  жаңаша  ойлауына,  олардың 
біртұтас  дүниетанымының  қалыпта-
суына,  әлемдік  сапа  деңгейіндегі  білік 
негіздерін  меңгеруіне  ықпал  ететін 
жаңаша  білім  мазмұнын  құру  жалпы 
білім  беру  жүйесіндегі  ӛзекті  мәселе 
екендігі  жаңалық  емес.  Жүздеген 
жылдар  бойы  қалыптасқан  ескі  жүйені 
бұзып,  оқытуды  жаңаша  ұйымдастыру 
қазіргі кезеңде әлеуметтік құрылымның 
маңызды  элементтерінің  біріне  айнал-
ды. Білімнің әлеуметтік рӛлі мен маңыз-
дылығын арттыру үшін жасалып жатқан 
бағдарламалар 
барысында 
біршама 
міндеттер  қамтылуда.  Оқушылар  оқу 
үрдісін  басқаруға  қатысуда,  ұжымдық 
іс-әрекетте  ортақ  қарым-қатынас  орны-
ғуда, оқуға ғана емес, бірін-бірі оқытуға 
және  бағалауға  қатысуда.  Бірақ  бағалау 
тек  формативті  тұрғыда  ғана  жүргізіле-
ді,  жиынтық  бағалауға  балалар  қаты-
спайды,  оның  үстіне  мұғалім  жиынтық 
бағалау  қорытындысын  бұрынғыдай 
жариялауға  да  міндетті  емес.  Тағы  бір 
айта  кететін  мәселе,  деңгейлеп  оқыту 
деп  балаларды  қабілетіне  қарай  бӛлуге 
болмайтындығының ескерілуі.  
Міне,  осы  міндеттерді  қамтитын 
«Сындарлы  оқыту»  жүйесі  даму  заңды-
лықтарын  ескере  отырып,  теориялық 
ойлауға  бағытталған  әлеуметтік-мәдени 
теориялармен  жақын  арадағы  даму 
аймағында  оқыту  басымдылығы  жоға-
ры. Нақ осы мәселелерді жүзеге асыруға 
бағытталған оқыту үлгілерінің кӛпшілігі 
ұжымдық  ой  қызметі  негізінде  баланы 
ӛз 
іс-әрекетінің 
субъектісі 
етуге 
ұмтылдырады,  мақсатты  оқу  іс-әрекеті 
барысында нақты оқу міндеттерін шеше 
отырып  даму  педагогикалық  ықпалдың 
алдын  алатын  іс-әрекеттік  оқыту  тәсілі 
арқылы  балада  ақпараттық  және  жалпы 
біліммен  қатар  амалдар  мен  құндылық-
тар жиынтығын қалыптастыра алады. 
Оқу  жұмысын  ұйымдастырудың 
негізгі  түрі  –  сыныптық  сабақ  жүйесі 
екені  бәрімізге  мәлім.  Осыған  орай, 
мұғалімдердің  тәжірибесінде  кӛбінесе 
оқытудың  жаңаша  әдістеріне  негізделіп 
құрылған сабақтар кӛрініс табуда.  Орта 
мерзімдік  жоспарлау  негізінде  әрбір 
тарау  бойынша  оқушылардың  меңгеру-
ге  тиісті  негізгі  идеяларын  анықтауда 
стандарттық  талаптардың  ӛлшемдерін 
ескеру,  үнемі  қойылған  міндеттерді 
SMART  критерийлеріне  сәйкестендіру 
талап  етілуде.  Сабақтардың  жүйелі 
байланысын  қамтамасыз  ету  үшін  әдіс-
тәсілдерді 
таңдауға, 
мақсат 
пен 
күтілетін  нәтижелердің  ӛзара  әрекетте-
суін  болжауға,  бағалау  ӛлшемдерін 
құрастыруға машықтану кәсіби ӛсу мен 
әдістемелік 
әлеуеттің 
арттырудың 
кӛрсеткіші  бола  алады.  Әрбір  сабақтың 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
4 (42) 2014 
36