1 Жауапты хатшы

         
30           
келемін.  Себeбі,  cын  тұpғыcынан  oйлaу 
oй  жүгіpту,  тұжыpым  жacaу  немece 
пpoблeмaны  шешу  үдеpіcі  жүрген 
бapлық  жағдайларда,  яғни  нeгe  сeнуге 
бoлaды, 
нe 
істeу 
кeрек 
және 
peфлeкcивтік  тәсілмeн  қaлaй  істeугe 
бoлaтындығын  aнықтaу  қaжeт  бoлғaн 
жaғдaйлapдың  бapлығындa  opын  aлaды 
әрі  Қазақстандағы  білім  беруді  дамыту 
үшін маңызды болып табылатын қазіргі 
ең  басты  педагогикалық  түсінік  (МАН, 
3 деңгей, 17б.). 
Бұл  модулдің  мені  қызықтырғаны 
баланың  ӛзі  ізденіп,  ӛз  бетінше  білім 
алып,  дәлелдер  келтіре  білуі.  Ол  бұрын 
тыңдаушы 
болса, 
енді 
ізденуші, 
ойланушы,  ӛз  ойын  дәлелдеуші,  ал 
мұғалім  осы  әрекетке  бағыттаушы, 
ұйымдастырушы. 
Сын 
тұрғысынан 
ойлау  модулінің  тиімділігі  –  оқушылар 
ӛз алдына сұрақтарға жауап іздеп, жан-
жақты 
пікірлеседі, 
талдау 
жасап 
отырады,  яғни  оқушы  санасын  сол 
тақырыпқа 
байланысты 
ояту, 
ой 
шақыру,  ойын  жеткізу  оны  дәлелдей 
алу, басқа оқушылардың пікірін тыңдау, 
сол  пікірлермен  келісу  немесе  ӛзіндік 
пікірін 
білдіру, 
салыстыру. 
Бұл 
модулдің  негізгі  ұстанымдары:  үздіксіз 
қайталау,  міндетті  кезеңдік  бақылау, 
тірек  сӛздерді  пайдалану,  әркімнің  ӛз 
пікірін  дәлелдеу,  оқушының  жетістік-
терін  жариялау,  қателерді  түзеуге 
мүмкіншілік  беру,  барлық  балалардың 
жұмыс  істеуін  бақылау,  ӛз  мүмкіндігін 
кӛрсетуіне  жағдай  жасау,  оқу  мен 
тәрбиенің  бірлігі.  Сын  тұрғысынан 
ойлауды дамыту күрделі процесс болып 
келеді.  Сыни  ойлау  ақпарат  алудан 
басталып,  қаралатын  мәселеге  байла-
нысты  шешім  қабылдаудан  аяқталады. 
Сыни  ойлау  кез  келген  жас  аралық-
тарына  тән.  Сыни  ойлау  күрделі  үрдіс 
болғандықтан,  оқушыға  сыни  ойлау 
ортасын  жасау  қажет.  Мұнда  әр 
оқушының  ойы  шыңдалып,  ӛз  даму 
деңгейіне  сай  жетістіктерге  жетуге 
болады.  Егер,  «Театр  киім  ілгіштен 
басталады...»  десек,  мен  ӛз  сабағымды 
ең  алдымен  оқушылардың  қызығушы-
лығын арттырудан бастаймын. Мәселен, 
сыныпқа  келген  бетте  оқушылармен 
амандасып болған соң «Мен – ұстазбын, 
сен  –  Адинасың.  Кӛргеніме  қуанышты-
мын»,  –  деп  бастауға  да  болады,  сол 
уақытта  оқушылар  мен  мұғалімнің 
арасында  тығыз  қарым-қатынас  пайда 
болуымен қатар, оқушылардың бойында 
«Әрі қарай не болар екен? Мұғалім тағы 
да  қандай  қызықты  жұмыс  түрлерін 
жүргізеді  екен?»  деген  сұрақ  тӛңіре-
гінде  ойлануы  артып,  ӛзіндік  рефлек-
сиясы  қалыптаса  бастайды.  Қызығушы-
лықты  ояту  кезеңінде  «Тізбекті  жалғас-
тыр» ойынын қолдану да ӛте тиімді бұл 
әдісті қолдану оқушылардың тек сабақ-
қа  деген  қызығушылықтарын  арттырып 
қана  қоймайды,  ӛткен  материалдарды 
қайталауға  да  септігін  тигізеді.  Яғни, 
ӛтілген тақырыпқа байланысты ӛз атына 
сын  есімді  немесе  сан  есімді,  не 
етістікті  қосып  айту  тапсырылады. 
Мысалы:  Айша  –  әншімін,  Орал  – 
күйшімін,  Таңат  отырды.  Осылайша, 
оқушылар 
кезекпен 
аттарына 
зат 
есімдерді  (сан  есім,  сын  есім,  етістікті) 
тіркеп  айтып  шығады.  Бұл  ойынның 
тиімділігі:  біріншіден,  ойын  түрінде 
ӛткені 
балалардың 
пәнге 
деген 
қызығушылығын  арттырады.  Екінші-
ден,  баланың  қабілеті  тексеріледі, 
кӛпшіліктің  алдында  тез  жауап  беруі 
бақыланады.  Үшіншіден,  әр  оқушыға 
жеке-жеке кӛңіл аударылады. Тӛртінші-
ден алдыңғы сабақтарда алған білімдері 
қайталанып,  еске  түсіріледі,  сӛз,  сӛз 
тіркесі,  сӛйлем,  зат  есім,  етістік,  сан 
есім  ережелері  қайталанып  ӛтіледі. 
Қызығушылықты 
ояту 
кезеңінде 
«Ӛрмек» ойынын қолдану да ӛте тиімді. 
Бұл  ойынды  қолдану  барысында  оқу-
шылар  бір-біріне  сәттілік  пен  жақсы 
тілектер  тілейді.  Ойынның  шарты 
бойынша  жіптің  бір  ұшын  ӛзім  ұстап 
тұрамын  да  алдыңғы  қатарда  отырған 
оқушыға  келесі  ұшын  ұсынып  «Бүгінгі 
сабақта  мен  саған  сәттілік  тілеймін!» 
деймін,  ол  келесі  оқушыға  ұсынып  ӛз 
тілегін  айтады,  сӛйтіп  ортада  үлкен 
ӛрмек  пайда  болады  (Әрі  қарай  сабақ 
4 (42) 2014 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
 
107 

         
31           
барысында  ӛрмекті  бір  кӛрінетін  жерге 
орналастырып,  сабақтың  әр  кезеңінде 
оқушылар жауап берген сайын тарқатып 
отырған  да  пайдалы).  Оқушылардың 
кӛңіл-күйі  кӛтеріліп,  жақсы  сӛздер 
айтуға,  бір-бірін  қолдауға,  достық 
қолын  созуға,  бірлесе  жұмыс  жасауға 
деген  сенімдері  артады  әрі  сыныпта 
ынтымақтастық 
қарым-қатынас 
орнайды. 
Бұл  модулде  бұрынғы  білім  мен 
жаңа  ұғым  ұштастырылады.  Жаңа 
сабақты  бастар  алдында  «Топтастыру» 
стратегиясы 
арқылы 
оқушылармен 
бірлесе 
жұмыс 
жасауға 
болады. 
Мысалы: 
5-сыныпта 
«Ұлы 
Отан 
соғысы» тақырыбында ӛткен сабағымда 
«Қызығушылықты 
ояту» 
кезеңінде 
оқушылардың  ӛздері  білетін  бұрынғы 
білімдерін  еске  түсіріп  «Жеңіс»  сӛзіне 
ассоциация 
құрастыруын 
ӛтіндім, 
«Мағынаны  тану»  кезеңінде  ассоциа-
циялары бойынша білгендерін жинақтап 
кластер құрастырды. 
Сабақтың 
қай 
құрылымында 
болмасын 
осындай 
әдістерді 
қолданғанда «Оқушыға қалай әсер етеді, 
шығатын  қорытынды  қандай?»  және 
«Маған 
несімен 
тиімді?» 
деген 
сұрақтарды  үнемі  естен  шығармау 
керек.  «Мағынаны  тану»  кезеңінде 
оқушыларды 
топқа 
бӛлу 
арқылы 
сұрақтар  дайындап  оны  «Кубизм» 
стратегиясы  арқылы  да  жүзеге  асыруға 
болады. 
Сұрақтар 
үш 
деңгейде 
әзірленеді  және  ол  сұрақтар  оқушының 
нақты  да  анық  жауап  беруін  кӛздейтін 
ашық  сұрақтар  болуы  керек.  Осы 
кезеңде 
«Инсерт», 
«Жұппен 
оқу, 
жұппен 
мазмұндау», 
«Жигсо-1», 
«Жигсо-2»,  «Ӛзара  оқыту»  әдістерін 
қолдану арқылы оқушылардың ӛздеріне 
қажетті  білімді  ӛзі  алуына  бағыт  бере 
отырып,  оны  керекті  жерде  қолдана 
білуге, сыныпта үлгерімі тӛмен оқушы-
лардың  болмауына,  барлық  оқушының 
бірлесе  жұмыс  жасауына,  ӛзіндік 
ізденісін,  кӛзқарасын  қалыптастыруға, 
ой-пікірлерін білуге болады. 
Оқу  –  адамның  саналы  ӛміріндегі 
басты  әрекет.  Оқу  әрекеті  мұғалімнің 
басшылығы  арқылы  оқушының  сана-
сезімін  дамытуға  бағытталады.  «Әрбір 
бала  –  болашақ  данышпан»  деген  ойлы 
қағидаға  мән  берсек,  табиғи  талант-
тарды  ашу,  жас  талапкерлердің  жарқы-
рап  кӛрінуі  үшін  мұғалімге  жүктелер 
міндет  аз  емес.  Ол  міндет  –  оқушылар-
дың  шығармашылық  қабілетін,  таным-
дық  белсенділігін,  ой-ӛрісін  дамыту 
үшін аянбай еңбек ету, оқушының жеке 
шығармашылық 
қабілетін 
дамыту 
болса,  бұл  жұмыстар  «Ой  толғаныс» 
кезеңінде  жүзеге  асырылады.  Оқушы-
ның  жеке  шығармашылық  қабілетін 
дамытуда  «Эссе»,  «5  жолды  ӛлең», 
«Болжам  жасап  оқыту»,  «РАФТ», 
«Баяндама»  әдістерін  қолдану  ӛте 
тиімді.  Мұнда  оқушыға  ойланып, 
толғануға  уақыт  берілуі  керек.  Бұл 
кезеңде  кӛбінесе  Венн  диаграммасын 
қолдану 
арқылы 
тақырыптардың 
ұқсастығымен  мен  айырмашылығын 
кӛрсетуге 
болады. 
Осы 
кезеңде 
пікірталас және  «5 минуттық немесе он 
минуттық  эссе»  де  жаздыруға  болады. 
Эссе  жазғанда  сабаққа  қабілеті  тӛмен 
деген  оқушылардың  5-6  сӛйлемнен 
тұратын  не  үйренгені,  әңгімедегі  сұрақ 
тудыратын  мәселелерді  тауып  жазуы 
ғана  талап  етілсе,  соның  ӛзі  оқушыны 
сабаққа тарта білгенімізді кӛрсетеді. Ал, 
дарынды деген оқушылардың әңгіменің 
мазмұнына  тоқталмай,  сол  туралы  ӛз 
ойын,  пікірін  білдіруіне  басты  назар 
аудару керек. 
Менің  пәнім  үшін  ойлау,  талдау, 
тұжырым  жасау,  бағалаудың  маңызы 
зор 
болғандықтан, 
оқушылардың 
жұмыстары  мен  мазмұнға  кӛп  мән 
беремін. Біз сӛздік жұмысын жүргіземіз, 
сӛз тіркестері мен сӛйлемдер құраймыз, 
оларды  қысқаша  тұжырымдап  дәптерге 
жазамыз.  Бұл  жұмыс  балалардың  ӛз 
ойлары  сауатты  жазып  жеткізе  білуіне, 
оқу  құралдарымен  жұмыс  істеуіне, 
оқулық  пен  сӛздіктерді  тиімді  пайдала-
нуға  септігін  тигізеді,  ӛзіне  қажеттісін 
таңдап алуға кӛмектеседі. 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
4 (42) 2014 
108