Білім алушылардың қоғамдық пайдалы еңбегін ұйымдастыру ерекшеліктері

Оқушылардың қоғамға пайдалы еңбегі -қазіргі заманғы оқыту жағдайында оқушылардың жеке және кәсіби қалыптасуына ықпал ететін оқу-тәрбие процесінің бөлігі. Оның негізгі міндеттері мыналар болып табылады:

-адамдарға құрмет көрсету, табиғатқа қамқор және ұқыпты қарау, ұжымдық іс-әрекет дағдыларын қалыптастыру, еңбек және өндірістік тәртіпті тәрбиелеу;

-жұмыс мамандықтарына қызығушылықты қалыптастыру, еңбекке баулу, жалпы білім беру даярлығы процесінде алған білімдері мен дағдыларын бекіту;

-мектеп аумағын абаттандыруға жан-жақты көмек көрсету;

-мектеп ғимараттарында, сынып кабинеттерінде, мектеп жанындағы аумақта тазалық пен тәртіп орнату бойынша өзіне-өзі қызмет көрсету;

-еңбекқорлықты, адамгершілік қасиеттерді, еңбек мақсаттарына, процесі мен нәтижелеріне эстетикалық қатынасты қалыптастыру.

Оқушылардың, негізінен бастауыш және орта сынып оқушыларының еңбек бағыттары өз мектептері үшін табиғатты қорғау, абаттандыру, қайталама шикізатты жинау, орта және жоғары сынып оқушылары үшін — өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, қызмет көрсету саласындағы жұмыстар болды. Сонымен қатар, оқушылардың жыл сайынғы еңбек тәжірибесі қарастырылды.

Осылайша, білім алушылардың қоғамдық пайдалы еңбегін ұйымдастырудың әзірленген моделі алты бағыт бойынша жүзеге асырылады:

1. Өзіне-өзі қызмет көрсету еңбегі;

2. Экологиялық акциялар;

3. Патриоттық акциялар;

4. Әлеуметтік тәжірибе;

5. Еңбек жасақтары;

6. Кәсіптік бағдар беру практикасы.

Әзірленген модель мектептегі оқушылардың әлеуметтік пайдалы жұмысын ұйымдастырудағы педагогикалық іс-әрекеттің мазмұны мен процедуралық мазмұны туралы түсінік беруі керек. Бұл міндет құрылымдық және функционалды модельге сәйкес келеді. Оқушылардың әлеуметтік пайдалы жұмысын ұйымдастырудың құрылымдық және функционалды моделін құру зерттелетін объектінің құрылымын анықтаудан, яғни оның компоненттерін бөлуден және олардың арасындағы байланысты орнатудан басталуы керек. Біздің құрылымдық-функционалдық моделіміздің тұтастығы мектеп оқушыларын еңбекке тәрбиелеудің мақсаты, мазмұны, нәтижесі және педагогикалық жағдайлары, өлшемдері, әдістері мен технологиялары сияқты функционалды компоненттер сияқты өзара байланысты құрылымдық компоненттердің бірлігімен қамтамасыз етіледі. Ұсынылған модельдің құрылымдық компоненттері оқушылардың әлеуметтік пайдалы жұмысын ұйымдастыру процесінің мәнін анықтайды және осы процестің элементтері арасындағы өзара әрекеттесуді анықтайды. Функционалды компоненттер ұсынылған модельдің жұмысын ұйымдастыру тәсілдерін қамтамасыз етеді.

Құрылымдық-функционалдық модель блок қағидаты бойынша құрылған және өзара тәуелділікте және өзара байланыста болатын мақсатты, құрылымдық, мазмұнды, технологиялық, тиімді блоктарды қамтиды. Әрі қарай, әр блоктың мазмұнын ашайық.

Мақсатты блок еңбек тәрбиесі мәселелеріндегі мақсат қою процедурасын анықтайды. Мақсат қою әдістемесі мақсаттардың үш түрін ажыратуға негізделген: стратегиялық, тактикалық және ұйымдастырушылық-педагогикалық. Стратегиялық мақсат-бұл әлеуметтік пайдалы еңбек процесінде жүзеге асырылатын оқушыларды еңбекке тәрбиелеудің түпкі нәтижесі. Еңбек тәрбиесінің мақсаттары:

- өзін-өзі тәрбиелеуге және өзін-өзі дамытуға қабілетті, адамгершілік, өз бетінше ойлайтын, нақты талап деңгейіне ие, қоғамның игілігіне бағытталған әлеуметтік мақұлданған қызмет түрлерінде өзін-өзі жүзеге асыруға бейім, педагогикалық, психологиялық және әлеуметтік жағдайлар жасау арқылы өзінің Жеке және кәсіби өсуіне мүдделі азаматтарды тәрбиелеу;

- адамның мүдделері мен мүмкіндіктері мен қоғамның қажеттіліктері арасындағы теңгерімге қол жеткізуге жәрдемдесу;

-жеке тұлғаның еңбек қызметінің кез-келген саласында кәсіби жетістіктерін болжау;

- өз еңбегімен және әлеуметтік мәртебесімен қанағаттануға қол жеткізу, өз әлеуетін іске асыру, лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ету мақсатында жас адамның кәсіби қалыптасуына және дамуына жәрдемдесу.

Тактикалық мақсатты біз көтерме сауда жағдайында оқушылардың жеке және кәсіби қалыптасуына байланысты міндеттер ретінде қарастырамыз, яғни бұл аралық нәтиже, белгілі бір іс-әрекетте, мінез-құлықта көрінетін оқушылардың дамуындағы белгілі бір өзгеріс:

- оқушылардың еңбек қызметін орындау үшін қажетті білім жүйесін қалыптастыру

- оқушыларда жеке құндылық ретінде қоғамдық пайдалы қызметтің маңыздылығын қалыптастыру

- қоғамдық пайдалы өнімдерді жасауға ұмтылу.

Ұйымдастырушылық-педагогикалық мақсат- қоғамдық пайдалы еңбекті ұйымдастырумен байланысты міндеттер, яғни педагогикалық ұжымның педагогикалық функциялары саласына қатысты нақты әрекеттері:

- еңбек тәрбиесі бағыттары бойынша көтерме сауда ұйымдастыру моделін әзірлеу және апробациялау;

- еңбек тәрбиесі бағыттары бойынша қоғамдық пайдалы еңбекті ұйымдастыру моделін мазмұндық және әдістемелік сүйемелдеуді әзірлеу;

- еңбек тәрбиесі бағыттары бойынша көтерме сауда ұйымын бекітетін жергілікті нормативтік актілерді әзірлеу және қабылдау.

Құрылымдық блок мектептегі әлеуметтік пайдалы жұмысты ұйымдастырудың негізгі бағыттарын анықтайды. Модель алты бағытты сипаттайды. Әр бағыты мақсатты блокта тұжырымдалған оқушылардың еңбек тәрбиесінің жалпы мәселелерін шешуге арналған өзіндік жауапкершілік пен «ерекше» ресурстарға ие.

1. Өзіне-өзі қызмет көрсету еңбегі бүкіл ұжымның мүддесі үшін ұйымдастырылады. Оған сынып және мектеп бойынша кезекшілік, мектеп пен үйдегі жұмыс (сыныпты, мектеп аумағын тазалау, үйдегі тұрмыстық еңбек, екпелерді күту және т.б.) кіреді, бастапқы еңбек дағдыларын және еңбекке оң көзқарасты қалыптастыруға бағытталған.

2. Экологиялық акциялар. Осы бағыт бойынша көтерме сауда ұйымдастыру мектеп аумағын жинау мен абаттандыруды; қоқыстарды, жапырақтарды жинауды; экологиялық білімді насихаттау жөніндегі акцияларды; аудандық, қалалық және өзге де деңгейдегі экологиялық акцияларға («Таза қала» акциясы, «Таза жағалау» акциясы, «Ағашты сақтайық» акциясы) қатысуды қамтиды. Осы бағыттағы жұмыс табиғат пен табиғат байлықтарына ұқыпты қарауды қалыптастыруға, экологиялық дүниетанымды қалыптастыруға бағытталған.

3. Патриоттық акция патриоттық бағыттағы волонтерлік қозғалыстарға қатысуды қамтиды («Ардагерлер ұмытылмайды» акциясы, «Құттықтау ашықхаты» және басқалар). Оқушыларды адамгершілік және патриоттық тәрбиелеуге бағытталған.

4. Әлеуметтік практика оқушылардың өзін-өзі басқаруындағы жұмыс арқылы жүзеге асырылады; әртүрлі бағыттағы волонтерлік қозғалыстарға қатысу; қамқорлық; Ұлы Отан соғысының ардагерлеріне, қатысушыларына, еңбек ардагерлеріне, мүгедек балаларға, жетім балаларға, назар мен қамқорлықты қажет ететін ересектерге қолдан келгенше көмек көрсету

5. Еңбек жасақтары. Аумақты абаттандыру (көгалдандыру, көгалдарды күту, гүлзарлар мен саябақтарды таза ұстау және т.б.); үй-жайларды абаттандыру (мектептегі парталарды, орындықтарды, орындықтарды және басқа да жиһаздарды ағымдағы шағын жөндеу, спорттық және ойын мүкәммалын жөндеу және т. б.); жалпы мектептік мерекелік іс-шараларды ресімдеу.

6. Кәсіптік бағдарлау практикалары ерте кәсіптік сынамаларға бағытталған; оқу-өндірістік практиканы және зерттеу қызметін ұйымдастыру.

Білім алушыларды бастауыш жалпы білім беру деңгейінде тәрбиелеу және әлеуметтендіру бағдарламасы мектеп өмірінің моральдық-адамгершілік, тұлғалық дамыту, әлеуметтік ашық тәртібін қалыптастыруға бағытталған. "

Бастауыш жалпы білім беру деңгейінде білім алушыларды тәрбиелеу және әлеуметтендіру бағдарламасының негізінде үш тәсіл жатыр: аксиологиялық, жүйелік-әрекеттік, дамытушылық.

Тәрбие-бұл көбінесе отбасындағы, мектептегі, қосымша білім беру мекемелеріндегі және т.б. баланың рухани-адамгершілік дамуына қолдау көрсететін тұлғааралық (және өзіндік құнды) қызмет.

Әлеуметтену-бұл баланың рухани-адамгершілік дамуына, оны әлеуметтік, мәдени, экологиялық, өндірістік және басқа да міндеттерді шешуге қосу арқылы бастапқы әлеуметтік-адамгершілік тәжірибені алуға ықпал ету. Тәрбие мен әлеуметтену арасындағы шекара ашық және салыстырмалы.

Оқу, әлеуметтік, мәдени, отбасылық, діни және басқа да әлеуметтік маңызы бар іс-шаралардың әртүрлі түрлерінің мазмұны сұрақ-міндет түрінде тұжырымдалған құндылық төңірегінде біріктіріледі. Педагогикалық процестегі құндылықтар осы мазмұнда дәйекті түрде ашылады.

Кіші мектеп оқушысы мұғалімге сенім артады. Бала үшін мұғалімнің сөздері, оның әрекеттері, бағалары моральдық мағынаға ие. Мұғалім мен балалар арасындағы қарым-қатынастың табиғаты көбінесе олардың тәрбиесі мен әлеуметтенуінің тиімділігін анықтайды.

Білім беру және әлеуметтену әр оқушыға мұқият қарауды қажет етеді. Мектептегі өмір салты мәдени кеңістікті тұрақты, дәстүрлі моральдық қағидаттарға басымдық береді.

Білім беру және әлеуметтену балалық шақтың оқшаулануын жеңіп, бастауыш сынып оқушыларының толыққанды әлеуметтік жетілуін қамтамасыз етуі керек. Баланың мектеп ұжымының, оның отбасының, қаланың проблемаларын шешуге қатысуға, балалар мен ересектердің, кіші және үлкен балалардың бірлескен әлеуметтік пайдалы іс-әрекеттеріне мүмкіндік табуға деген ұмтылысын қалыптастыру және ынталандыру қажет.

Кіші мектеп оқушыларын тәрбиелеу және әлеуметтендіру, олардың іс-әрекетінің мазмұны олардың болашағын ашуы керек.

Кіші мектеп оқушыларын тәрбиелеу мен әлеуметтендірудің әр бағыты олардың тиісті құндылықтарды қабылдауын, білімін, бастапқы идеяларын, шындықты эмоционалды және құндылықты түсіну тәжірибесін және Қазақстан азаматының жеке басын (өзін-өзі тану) қалыптастыру тұрғысынан әлеуметтік әрекетті қамтамасыз етуі керек.

Оқушылардың кез-келген іс-әрекетін оларды тәрбиелеу және әлеуметтендіру мақсатында ұйымдастырған кезде білім беру нәтижелері мен эффектілерінің арасындағы айырмашылықты түсіну қажет. Тәрбиелік нәтиже-бұл оқушының белгілі бір іс-әрекетке қатысуы нәтижесінде алған рухани-адамгершілік қасиеттері. Мектеп оқушыларының кез-келген іс-әрекетінің тәрбиелік нәтижелері үш деңгейге бөлінеді.

Нәтижелердің бірінші деңгейі -оқушының әлеуметтік білім алуы (әлеуметтік нормалар туралы, қоғамның құрылымы туралы, қоғамдағы әлеуметтік мақұлданған және мақұлданбаған мінез-құлық түрлері туралы және т.б.), әлеуметтік шындық пен күнделікті өмірді алғашқы түсіну.

Нәтижелердің екінші деңгейі -оқушының тәжірибесін және қоғамның негізгі құндылықтарына (адам, отбасы, Отан, табиғат, әлем, білім, еңбек, мәдениет), жалпы әлеуметтік шындыққа құндылық қатынасын алу.

Үшінші деңгей-оқушының тәуелсіз әлеуметтік іс-әрекет тәжірибесін алуы. Тек тәуелсіз әлеуметтік іс-әрекетте жас адам шынымен әлеуметтік қайраткер, азамат, еркін адам болады (және қалай болу керектігін біліп қана қоймайды).

Оқу нәтижелерінің бір деңгейінен екіншісіне ауысу дәйекті, біртіндеп болуы керек, бұл бастауыш сынып оқушыларын тәрбиелеу мен әлеуметтендіруді ұйымдастыруда ескерілуі керек.

Бірінші сыныпта балалар әсіресе жаңа әлеуметтік білімге бейім, олар үшін жаңа мектеп шындығын түсінуге тырысады. Мұғалім осы тенденцияны қолдауы керек, баланың бірінші деңгейге жетуін қамтамасыз етуі керек.

Екінші және үшінші сыныптарда балалар тобын дамыту процесі күшейе түседі, кіші мектеп оқушыларының бір-бірімен тұлғааралық қарым-қатынасы күрт жанданады, бұл білім беру нәтижелерінің екінші деңгейіне жету үшін қолайлы жағдай туғызады. Мектепте үш жыл бойы бірінші нәтижеден екінші деңгейдің нәтижелеріне дәйекті түрде көтерілу төртінші сыныпта бастауыш сынып оқушысында әлеуметтік іс-қимыл кеңістігіне кіруге нақты мүмкіндік туғызады, яғни оқу нәтижелерінің үшінші деңгейіне қол жеткізу. Бастауыш сынып оқушысы үшін мұндай шығу достық ортаға шығу ретінде жасалуы керек. Қазіргі әлеуметтік жағдайға тән қақтығыстар мен белгісіздік белгілі бір дәрежеде шектелуі керек.

Тәрбиелік нәтижелердің үш деңгейіне қол жеткізу балаларды тәрбиелеу мен әлеуметтендірудің маңызды әсерінің пайда болуын – оқушылардың коммуникативтік, этикалық, әлеуметтік, азаматтық құзыреттілігін және оның ұлттық-мемлекеттік, этникалық, діни және басқа да аспектілеріндегі әлеуметтік-мәдени сәйкестілігін қалыптастыруды қамтамасыз етеді.

Бастауыш мектеп оқушыларын тәрбиелеу мен әлеуметтендіруді ұйымдастыру мына бағыттар бойынша жүзеге асырылады:

▼ Азаматтыққа, патриотизмге, адам құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне құрмет көрсетуге тәрбиелеу. Құндылықтар: Отанға, өз халқына, өзінің кіші отанына деген сүйіспеншілік; Отанға қызмет ету; құқықтық мемлекет; азаматтық қоғам; Отан, аға ұрпақ, отбасы алдындағы борыш; заң және құқық тәртібі; этносаралық бейбітшілік; бостандық және жауапкершілік; адамдарға сенім.

▼ Адамгершілік сезімдер мен этикалық сананы тәрбиелеу. Құндылықтар: адамгершілік таңдау; өмірдің мәні; әділеттілік; мейірімділік; ар-намыс; қадір-қасиет; махаббат; ата-ананы құрметтеу; үлкендер мен кішілерге қамқорлық; ар-ождан және діни сенім бостандығы. Сенім, руханият, адам мен қоғамның діни өмірі, әлемнің діни бейнесі туралы идеялар.

▼ Еңбекқорлықты, оқуға, жұмысқа, өмірге шығармашылық көзқарасты тәрбиелеу:

- еңбек пен шығармашылыққа, еңбек адамына, адамзаттың еңбек жетістіктеріне құндылық қатынасы;

- оқу жұмысына құндылық және шығармашылық қатынас;

- еңбекқорлық;

- әр түрлі мамандықтар туралы қарапайым идеялар;
- құрдастарымен, үлкен балалармен және ересектермен еңбек шығармашылық ынтымақтастығының бастапқы дағдылары;

- еңбектің, шығармашылықтың, жаңа дүниені құрудың адамгершілік негіздерінің басымдығын ұғыну;

- әр түрлі әлеуметтік пайдалы және жеке маңызды іс-шараларға қатысудың алғашқы тәжірибесі;

- шығармашылық іс-әрекеттің әр түрлі қол жетімді және бала үшін ең тартымды түрлерінде өзін білдіру қажеттіліктері мен бастапқы дағдылары;

-әлеуметтік шығармашылықта, танымдық және практикалық, әлеуметтік пайдалы қызметте өзін-өзі жүзеге асыруға ынталандыру.

Оқу пәндерін оқу және сабақтан тыс іс-шараларды өткізу процесінде бастауыш сынып оқушылары білімнің, еңбектің және шығармашылықтың адам мен қоғам өміріндегі рөлі туралы алғашқы түсініктерді алады:

● қала бойынша экскурсияларға қатысады, олардың барысында әртүрлі еңбек түрлерімен, кәсіптермен танысады (өндірістік кәсіпорындарға экскурсиялар, түрлі кәсіп өкілдерімен кездесулер);

●өз ата-аналарының мамандықтары туралы біледі, «біздің туыстарымыздың еңбегі» презентацияларын ұйымдастыруға және өткізуге қатысады;

●оқу-еңбек қызметінде құрдастарымен, үлкен балалармен, ересектермен (сюжеттік-рөлдік экономикалық ойындар барысында, түрлі мамандықтар бойынша ойын жағдайларын жасау, сабақтан тыс іс-шаралар (еңбек мерекелері, жәрмеңкелер, конкурстар, шеберлер қаласы, балалар фирмаларын ұйымдастыру және т. б.) өткізу арқылы, балалар алдында кәсіби және еңбек қызметінің кең спектрін ашатын алғашқы ынтымақтастық, рөлдік өзара іс-қимыл дағдыларын алады;

● оқу еңбегіне құрметпен және шығармашылық тұрғыдан қарау тәжірибесіне ие болады (оқу және шығармашылық жетістіктерді таныстыру, шығармашылық оқу еңбегін ынталандыру, оқушыларға оқу еңбегінде шығармашылық бастамашылықтың мүмкіндіктерін беру арқылы);

● оқу пәндерін практикада (Технология, Көркем еңбек пәні аясында оқу кезінде алған білімдерін шығармашылықпен қолдануға, әртүрлі жобаларды әзірлеуге және іске асыруға қатысуға үйренеді);

● мектеп базасында және онымен өзара әрекеттесетін қосымша білім беру мекемелерінде, басқа да әлеуметтік институттарда (халықтық кәсіппен айналысу, табиғатты қорғау қызметі, шығармашылық және оқу-өндірістік шеберханалардың жұмысы, еңбек акциялары, басқа да еңбек және шығармашылық қоғамдық бірлестіктердің қызметі) қоғамдық пайдалы қызметтің әртүрлі түрлеріне қатысудың бастапқы тәжірибесін алады.);

● мектепте және үйде өзіне-өзі қызмет көрсету дағдылары мен дағдыларына ие болады;

● өз мектебінің түлектерімен кездесулер мен әңгімелесулерге қатысады, жоғары кәсіпқойлықтың, еңбек пен өмірге шығармашылық көзқарастың лайықты үлгілерін көрсеткен түлектердің өмірбаяндарымен танысады.

Құндылықтар: еңбексүйгіштік; шығармашылық; таным; ақиқат; жасампаздық; мақсаттылық; мақсатқа жетудегі табандылық; үнемділік.

▼ Денсаулық пен салауатты өмір салтына құндылық қатынасын қалыптастыру. Құндылықтар: физикалық денсаулық, әлеуметтік денсаулық (отбасы мүшелері мен мектеп ұжымының денсаулығы), белсенді, салауатты өмір салты.

▼ Табиғатқа, қоршаған ортаға құндылық қатынасын тәрбиелеу (экологиялық тәрбие). Құндылықтар: өмір; туған жер; қорғалатын табиғат; жер планетасы.

▼ Әдеміге құндылық қатынасын тәрбиелеу, эстетикалық мұраттар мен құндылықтар туралы идеяларды қалыптастыру (эстетикалық тәрбие). Құндылықтар: сұлулық; үйлесімділік; адамның рухани әлемі; эстетикалық даму; көркем шығармашылық.

Бастауыш сынып оқушылары ерекше педагогикалық назар аударуды талап етеді. Мектепте болған алғашқы күндерден бастап олардың мектепке, жалпы білімге, мұғалімдер мен құрдастарына қатынасы қалыптасады, олардың әлеуметтік, азаматтық мінез-құлқының негіздері, Еңбек, әлеуметтік, шығармашылық қызметінің сипаты дамиды. Сондай – ақ, қазіргі баланың өмірінің түбегейлі жаңа жағдайларын ескеру қажет, оны мұғалімдер екі-үш онжылдық бұрын тіпті білмеген. Есепке алу осы шарттарды талап етеді елеулі түзету тәсілдерін ұйымдастыру тәрбие және білім алушылардың әлеуметтендіру.

Еңбек -бас тәрбиеші. Бастауыш сынып оқушыларына өз қабілеттері мен адамгершілік қасиеттерін дамытудың қайнар көзін көруге, жас ұрпақты белсенді еңбек пен қоғамдық өмірге дайындауға көмектесу қажет.

Еңбек тәрбиесі еңбек іс-әрекеттері қалыптасатын, өндірістік қатынастар қалыптасатын, құралдар мен оларды қолдану әдістері зерттелетін оқу процесінің аспектілерін қамтиды. Тәрбие процесіндегі еңбек жеке тұлғаны дамытудың жетекші факторы ретінде де, әлемді шығармашылық тұрғыдан дамыту, әр түрлі еңбек салаларында мүмкін болатын еңбек тәжірибесі ретінде де, жалпы білім берудің ажырамас бөлігі ретінде, жалпы білім беретін оқу материалын, физикалық және эстетикалық тәрбиенің ажырамас бөлігі ретінде орталықтандырады.

Осылайша, зерттелген материал бастауыш сынып оқушыларының жұмысы дұрыс, педагогикалық тұрғыдан ұйымдастырылған болуы керек деген қорытындыға келді.

Еңбек тәрбиесі процесінде оқушылар қоршаған шындықты біледі, білімді жүйелейді және шоғырландырады, студент өзінің көкжиегін бекітеді. Ол оқуда ынталы бола бастайды, техникаға, өндіріске қызығушылық таныта бастайды. Мұның бәрі жаңа білім алу үшін еңбекті белсенді ынталандыруға айналдырады. Мұғалімдер мектеп оқушыларында еңбекке деген адамгершілік көзқарасты тәрбиелеуге, жұмысқа деген қызығушылықты оятуға, олардың жұмысының қоғам үшін пайдалы болуына қол жеткізуге тырысады.

Өскелең ұрпақтың бос уақытын жан-жақты тәрбиелеу және дамыту мақсатында пайдалану мәселесі қоғам үшін әрқашан өзекті болды. Балаларды тәрбиелеу кез-келген уақытта жүреді. Алайда, бұл білім беруден бос уақытта жүзеге асыру ең нәтижелі болып табылады. Осылайша, бастауыш сынып оқушыларының сабақтан тыс іс-әрекеті олардың мәдени және шығармашылық белсенділігі мен рухани - адамгершілік әлеуетіне, пәннің өзін-өзі тануының жоғары деңгейіне, дұрыс моральдық таңдау жасау қабілетіне бағытталуы керек.

Бастауыш сынып оқушыларының сабақтан тыс уақыттағы іс – әрекетінің мазмұны, ең алдымен, ойын мен танымдық іс-әрекеттің бірлігі болып табылады. Бұл жарқын танымдық материалға толы ойында балалар интеллектуалды түрде дамып, эмоционалды түрде көрінеді. Мерекелер, экскурсиялар, түрлі викториналар мен конкурстар, шығармашылық шеберханалар және т.б. түріндегі сыныптан тыс жұмыстар балалардың қарым-қатынас және бірлескен іс-әрекет дағдыларын дамытуға, олардың жеке қасиеттерін көрсетуге ықпал етеді.

Еңбек процесіне қатыса отырып, бала өзі туралы және айналасындағы әлем туралы көзқарасын түбегейлі өзгертеді. Өзін-өзі бағалау түбегейлі өзгереді. Бұл жұмыстағы жетістіктердің әсерінен өзгереді, бұл өз кезегінде оқушының сыныптағы беделін өзгертеді. Билік, өзін-өзі растау мәселесі әсіресе орта мектеп жасында үлкен рөл атқарады. Мұғалім дамып келе жатқан қызығушылықты тек өз пәніне ғана емес, сонымен бірге танымның басқа салаларына да қолдауы және бағыттауы керек. Осы қызығушылықтың әсерінен өзін-өзі тану дамиды. Еңбектің негізгі даму функциясы-өзін-өзі бағалаудан өзін-өзі тануға көшу. Сонымен қатар, еңбек процесінде қабілеттер, дағдылар дамиды. Еңбек қызметінде ойлаудың жаңа түрлері қалыптасады. Ұжымдық еңбек нәтижесінде оқушы жұмыс, қарым-қатынас, ынтымақтастық дағдыларын алады, бұл баланың қоғамдағы бейімделуін жақсартады.