1 БӨлім. Глоссарий автотрофный

жүктеу 4,07 Mb.

бет	35/36
Дата	14.11.2018
өлшемі	4,07 Mb.
	#19684

1 ... 28 29 30 31 32 33 34 35 36

Бақылау сұрақтар:

Ұлпа дегеніміз не ?
Ұлпаның кандай жіктеулері бар? Олар неге негізделген?
Ұлнаның қандай түрлерін білесіз?
Эпителийдің негізгі ерекшеліктерін атап,сипаттама беріңіз.
Эпителий қалай жіктеледі ? Әрқайсысына сипаттама беру қажет.
Тері эпителийлерінің түрлерін атаңыз.
Соңғы бөлімдердің секреттік торшаларының түрлері және көлемдері неге әртүрлі болады?
Қаңдай клеткалар сүттің бөлінуіне көмектесіп, оны секреттік бөлімнің саңылауларынан өзегіне шығарады? Мұнай торшалардың түрі және рналасқан жері туралы не білесіз?
Сүттенбейтін сүт бездерінің сүттенетін сүт бездерінен айырмашылығы бар ма, оның қандай белгілерін білесіз?
Тері түсті эпителий қандай үрық жапырақшадан дамиды?
Көп қабатгы мүйізденетін эпителий қүрылысының
мүйізденбейтінінен айырмашылығы неде?
Көп кабатты эпителийдің морфологиялық жіктелуін
баяндаңыз.
Эпидермалы эаителий түрінің қызметіндегі ерекшелік неде?
Көп қабатты эпителийдің қайтадан қалпына келу қабылеттігі неде?
Қазіргі бунақаяқтылар қыртысының /кутикула/ қүрылысы қандай?
Жайбасар аң эпикутикула қүрылысының айырмашылығы неде?
Буылтық қүрттар кыртысты эпителийіне не тән?
Торшалар мүйізденгенде кандай үдерістер /процесс/ жүреді?
Расында да ауыспалы эпителий көп қабатты ма, әлде оны бір қабатты көпретті эпителийдің ерекше түріне жатқыза ма?
Эпидермальді және целонефродермальді эпителий түрлерінің даму көзін атаңыз.
Бақа терісі эпителий қүрылысындағы айырмашылықтар қандай?
Түщы су сүйекті балық энитслий қабатыныц айырмашылығы неде?

Бақылау формасы: зертханалық жұмысты тапсыру, қорғау. Альбомға сурет салу.

Методикалық нұсқаулар: Ұлпа деп, тарихи дамуда пайда болған, құрылысы, атқаратын кызметі, шығу тегі бойынша үқсас торшалар тобын атайды. XIX ғасырдың 50-ші жылдары неміс ғалымдары Ф.Лейдиг пен Р.Келликер түнғыш рет үлналар қүрылысы мен кызметінін үқсастығы негізінде олардың жіктеуін берді. Ол күні бүгінге дейін пайдаланудағы төрт - эпителий, ішкі орта, бүлшықет, жүйке үлпалары. Одан басқа кең таралған үлпалар жіктелуі гистогенетикалық деп аталады, оны өзірлеген Н.Г.Хлопин мен В.П.Михайлов. Н.Г. Хлопин үлпалар белгілерінің алшақтануы (дивергенция) ілімін үсынды, ал А.А. Заварзин - үлпалар дамуында бірте-бірте даму қағидасын қойып, олардың даму зандылықтарын жинады. Эпителий бүкіл денені, ішкі ағзалардың кілегейлі, үйыма қабықтарын, барлық бездерді түзеді де, тек торшалардан /эпителиоцит/ түрады, шекаралық орын алып жатады,әрі оны түзетін торшаның екі беті болады. Мүнда қан, сарысу тамырлары болмайды. Қоректік заттар, оттегі және т.б. ішкері жатқан борпылдақ дәнекер үлпадан негізгі жарғақ арқылы өтеді. Эпителий торшаларының жаңарып отыру қабілеті өте жогары. Эпителий бөгеттік, корғаныш, тасымалдау, сору, секреттік, экстреттік және механикалық, химиялық әсерлерді қабылдайтын қызметтер атқарады.

Тері эпителийлеріне- бір қабатты және көпқатарлы кірпікті, бір қабатты безді, бір қабатты қыртысты (кутикулалы), көп қабатты мүйізденген және мүйізденбеген эпителийлер жатады. Бүлардьщ алғашқы ексуі томснгі сатыдағы кеп торшалы жануарларға, көп қабаттылар - омыртқалыларға, қыртысты-омыртқасыздардың көптеген тобына (буылтық қүрттар, буынаяқтылар және т.б.) тән. Өкпенің тыныс бөлімінде күрылым, қызмет негізі — ацинуста газ алмасуы жүреді. Ацинус ауатамыршаларынаи, көпіршік жолдарынан және калташаларынан түрады. Олар бір-бірінен өте жүқа дәнекер үлпамен бөлінген. 12-18 ацинус өкпенің бір бөлшегін түзеді

Қажетті құрал жабдықтар: Микроскоптар, дайын микропрепараттар, клетканың, ұлпаларының атласы, кестелер.

Әдебиеттер:

Руководство по гистологии. М.-Л., 1965, том 1,2.
Лилли Р. Патогистологическая техника и практическая
гистология. М., 1969.
Волкова О.В., Елецкий Ю.К. Основы гистологии с ги-
стологической техникой. М., 1982.
О.В. Александровская, Т.Н. Радостина, Н.А. Козлов.
Цитология, гистологая и эмбриология. М., 1987.
В.Ф. Вракин, М.В. Сидорова. Морфология сельскохозяйственных животных. М., 1991.
З.Қ. Тоқаев. Жалпы және арнаулы гистология
практикумы. Алматы, 1993.
Ю.И. Афанасьев, Н.А.Юрина и др. Гистология, цитология и эмбриология. М., 1999.
З.Қ. Тоқаев, Гистология, эмбриология және цитология
практикумы. Семей. 2001 ж.

№ 4 Тақырып. Ішкі ортаның ұлпалары. Дәнекер ұлпа.

Мақсаты. Ішкі ортаның ұлпаларына түсінік бері. Дәнекср үлпаның күрылысын, дамуын, қызметін және организмдегі таралымын зерделеп, торш-аларындағы ерекшеліктерді білу. Оның торшааралық затын не түзетінін меңгеріп, ондағы коллаген жөне эластин талшықтарының айырмашылықтарын түсіну.

Тапсырмалар:

1 -ші тапсырма. Препараттан борпылдак дәнекер ұлпадан (темірлі гематоксилинмен боялған) кішкене үлғайтқышта коллаген талшықтарының жуандаған шоғырын, жіңішке түзу немесе сәл бүратылып келетін эластин талшықтарын және олардың арасындағы торшаларды табу керек. Онда торшалардың бірнеше түрі болады, бірақ олардың бәрі түгел көріне бермейді. Тек екі түрі ғана үнемі көрінеді. Бүлар фибробластар мен гистиоциттер. Лимфоциттер де жиі көзге түседі. Фибробластар бүл үлпаның негізгі торшалары. Олар торшааралық заттарды түзеді. Соған байланысты бүл торш-алардың шеттері (шекаралары) нашар көрінеді. Цитоплазманың шет жағы желкен сияқтанып келеді жөне көзге ашықтау болып керінеді. Бұны эктоплазма, ал ядроның айналасындағы қоюлауын эндоплазма деп атайды. Фибробластардың адролары домалақ, немесе сопақша кследі. Онда үсақ хроматиндер көп ке-здеседі. Гистиоциттердің көлемі кішірек, түрі кедір-бүдыр дөңгелек, ядросы үйлесшді орналасады, оның қүрьшымы жөнді көрінбейді.Препараттың үлкен үлгайткыштағы суретін салып, мыналарды белгілеу керек: 1 — коллаген талшықтары; 2 — эластин талшықтары; 3 — фибробластар; 4 — гистиоцит; 5 — лимфоцит; 6 — аморфты зат; 7 — плазмалық торша; 8 — шүрайлы торшалар.

2-ші тапсырма. Қан жагандысы препаратынан (Романовский-Гимзамен боялған) кішкене үлғайтқышта жағындының ең жүқа жерін тауып алып, үлкен үлғайтқышка ауыстырып, препаратты сәл жылжыта отырып, өте көп эритроциттердің ішінен белгілі лейкоциттердің әр түрін байқап, көру керск. Мүны аныктау кезіндс ілулі түрған қан торш-аларының сызбасын пайдалануға болады.

Әр торшалардың бейнесін сурет дәптерге салып алып, мыналарды белгілеу керек: 1 — эритроцит; 2 — сегментті ядролы нейтрофил; 3 - таяқша ядролы нейтрофил; 4 - жас нейтрофил; 5 — эозинофил (оксифил); 6 — базофил; 7 - үлкен лимфоцит; 8 — орташа лимфоцит; 9 — кіші лимфоцит; 10 — моноцит; 11 - қан табақшалары
Бақылау сұрақтар:

Қан қандай үлпа? Оның сипаттамасын беріңіз.
Гемограмма, лекоцитарлық формула дегеніміз не?
Қан басқа үлпалардан қандай өзіне тән қасиеттермен ерекшеленеді?
Қан күрамы қандай ағзалардың жүмыс істеуінен түрақты жаңарып түрады?
Қан қандай кызметтер атқарады және ондағы эритроциттер, лейкоциттер, қан табақшаларының рөлі неде?
Миелоидты және лимфоидты кан түзілу қандай ағзаларда жүреді?
Гемоцитопоэз қатарларын атаңыз.
Қандай үлпалар дәнекер, немесе ішкі орта үлпаларын қүрайды?
Мезенхима дегеніміз не? Қүрылысы қандай?
Дәнекер үлпа ішіндегі қай үлпа таза қоректік қызмет атқарады?
Борпыддақ дәнекер үлпа қандай үрық жапырақша-ларынан дамиды?

Бақылау формасы: зертханалық жұмысты тапсыру, қорғау. Альбомға сурет салу.

Методикалық нұсқаулар: Дәнекер үлпалар сыртқы орта және дене қуысымен байланыспайды, бірақ организмнің ішкі ортасын түзеді де, оның түрақтылығын сақтайды. Сондықтан оны академик А.А.Заварзин іиікі орта үлпалары деп атады. Олар тек мезенхимадан ғана дамиды, бірақ одан дамып жетілген үлпалар торшаларының қүрылысы, атқаратын қызметі әртүрлі болады. Онымен қоса, олар торшалардан және қүбылмалы торшааралық заттан (мысалы, қан мен сарысуда ол сүйық, басқаларда — желім тәрізді қоймалжың, ал сүйекте өте қатты болады) түрады. Бүлар қоректік, тыныс алу, реттеуіш, қорғаныш, тасымалдау, тіректік қызметтер атқарады. Қазір бүл үлпаларды бес топқа: 1) қан, сарысу, 2) қан түзетін үлпалар (лимфоидты, миелоидты), 3) таза дәнекер үлпалар (борпылдақ, тығыз қалыптасқан, қалыптаспаған), 4) арнайы қасиетті донекер үлпалар (май, ретикулярлық, пигаенттік, кілегейлі), 5) қаңқалық дәнекер үлпалар ( шеміршек, сүйек) деп жіктейді. Борпылдақ дәнекер үлпа барлық ішкі ағзалардың қүрамында болады және қан, сарысу тамырлары мен, әрі жүйкелермен қоса жүреді де, торш-алардан (бірігу (адвентиция), фибробласт, гистиоцит, макрофаг, кезегіш, шүрайлы (тучный), плазмалық, май, пигменттік, қан торшалары) және торшааралық заттардан (коллаген, эластин, ретикулин (аргирофильді) талшыктар және түлғасыз (аморфгы) зат) түрады. Оны атқаратын негізгі қызметтеріне (коректік, реттегіш, қорғаныш, тіректік) орай, әдебиетте тіректік-қоректік немесе жалпы үлпаға тон, ішкі орта үлпасы деп атайды. Борп-ылдақ дәнекер үлпа торшалары бірнеше топқа бөлінеді: 1) отырықшы (бекіген, түрақты орналасқан) торшалар. Бүлар осы үлпаны түзіп, оның қүрамында түрақты болады. Оларға бірігу, фибробластар, фибриоциттер, май торшалары (адипоциттер) жатады; 2) кезеген (қоныс аударушы) торшалар, олар үлпаға қаннан келеді. Бүларға барлық лсйкоциттер (түйіршіісгі, түйіршіксіз) жатады. Торшалар қайнар көзіне орай үш топқа бөлінеді — 1) мезенхимадан дамитын механоциттер желісіндегі торшалар (бірігу, фибробластар, фибриоциттер, адипоциттер) және ретикулярлық торшалар, хондроциттер, остеоциттер, өйткені бүлардың борі механикалық қызмет атқарады; 2) қанның бағаналық торшаларының жүрағай торшалары (макрофагтар (ги-стиоциттер), илазмалық, шүрайлы торшалар, лейкоциттер; 3) жүйкеден пайда болатын торшалар — пигменттік торшалар.

Ауру сипатын анықтау үшін қанның химиялық қүрамын, эритроциттер, лейкоциттер, гемоглобин санын, эритроциттердің ауруға қарсы түру қабілеттігін, эритроциттердің шөгу жылдамдығын және басқаларды зерделейді. Сау организмде қан торшалары қажетті сан ара қатысыида болады, оны гсмограмма, немесе қаи формуласы, ал лейкоциттердің пайызбен көрсстілген катысын — лейкоцитарлық формула деп атайды.

Қан түзетін ағзалар мен иммуногенезге жіліктің кемікті майы, айырша без, сарысу бездері, көкбауыр (талақ), жүтқыншақ бездері (миндалиндер), ішектегі сарысу түйһщері (пейер) және асқорыту, өсіп-өну, тыныс алу, зәр шығару жүйелеріндегі сарысу қүрылымдары жатады. Олармен қоса иммунитет дамуына көптеген организмдегі сарысу үлпалары, әрі дөнекер үлпаның гистиоциттері, жүйке үлпасының микроглиялары, бауырдың Купфер торшалары, бүйрек пен гипофиз бездерінің қыртысы, синусоидты қылтамырлардағы эндотелий торшалары, барлық ағзалар қан қылтамырларындағы біріккен (адвентициалды) торшалар кіреді де, бәрі бірігіп ретикулоэндотелийлі жүйе түзеді. Бүл ілім иммуноморфологияны түзуге басты негіз болды. Иммундық жауаптың екі түрі: 1) торшалық (иммунитетке қүзырлығы бар торшалардың өз нысаналарымен байланысуы),2) гуморальдік (организмге бөгде заттарды (антигендер) бейтараптайтын қан айналымымен сүйықтықтардағы антиденелер — иммуноглобиндерді өндіруі) болады. Иммундік жүйе ағзалары атқаратын рөліне орай - орталық (жіліктің кемікті майы, айырша без) және шеткі (басқалары) болып бөлінеді. Қан түзетін ағзалар миелоидты (эритроцит, түйіршікті лейкоцит және қан табақшаларын түзетін жіліктің кемікті майы, үрық даму кезінде бауыр, көк бауырлар жатады) жөне лимфоидты (түйіршіксіз лейкоциттер түзетін сарысу түйіні, көк бауыр айырша без және сарысу эпителийлі ағзалар енеді) болып жіктеледі.

Қан, сарысу және оларды түзетін ағзалар, олармен қоса дәнекер және эпителий үлпаларынан шыққан қан торшалары қан жүйесін түзеді де, организмнің ішкі орта түрақтылығын сақтайды және генетикалық бірлікті корғайды. Қазіргі қан түзілу Максимовтың унитарлы қан түзілу іліміне негізделген. Сондықтан барлық қан торшалары бағаналық торшалардан басталады да, олардың әртүрлілігі қоршаған ортасына және арнайы заттардың (гемопоэтиндердің) әсеріне байланысты дамиды. Қан түзілуі және қан торшалар жүйесінің иммундық қызмстінің қалыптасуы өте күрделі үдеріс. Оның бүзылуы әртүрлі ауруларга жол береді. Сондыктан калыпты қан түзетін жэие иммундық жауап беретін ағзалар қүрылысын, қызметін білу зор шарт.

Қажетті құрал жабдықтар: Микроскоптар, дайын микропрепараттар, клетканың, ұлпаларының атласы, кестелер.

Әдебиеттер:

Руководство по гистологии. М.-Л., 1965, том 1,2.
Лилли Р. Патогистологическая техника и практическая
гистология. М., 1969.
Волкова О.В., Елецкий Ю.К. Основы гистологии с ги-
стологической техникой. М., 1982.
О.В. Александровская, Т.Н. Радостина, Н.А. Козлов.
Цитология, гистологая и эмбриология. М., 1987.
В.Ф. Вракин, М.В. Сидорова. Морфология сельскохозяйственных животных. М., 1991.
З.Қ. Тоқаев. Жалпы және арнаулы гистология
практикумы. Алматы, 1993.
Ю.И. Афанасьев, Н.А.Юрина и др. Гистология, цитология и эмбриология. М., 1999.
З.Қ. Тоқаев, Гистология, эмбриология және цитология
практикумы. Семей. 2001 ж

№ 5 Тақырып. Бұлшық ет ұлпасы. Нерв ұлпасы.

Мақсаты. Қаңқа бұлшықет ұлпасының құрылысын, қызметін, дамуын және орналасқан жерін меңгеріп алу. Оның жиырылу қызметінің негізі неде екенін түсініп, электронды микроскоптағы құрылысымен танысу. Жүйке үлпасының қүрамын, олардың даму көздері неде екенін үғып алу. Нейроциттердің қүрылым белгілеріне және олардың рефлекторлық доғадағы орналасуына қарай жіктелуін үғып алу. Нейроциттердің күрылысын (денесінің түрін, мөлшерін, өсінділерінің ерекшеліктерін) зерделеу.

Тапсырмалар:

1-ші тапсырма. Препараттан көлденең жолақты қаңқа бұлшықет үлпасын (бояуы темірленген-гематоксилин) зерттеу керек. Бүл тілдің кесіндісі, мүнда көлденең жолақты бүлшықет талшыктары әр жаққа бағытгалып орналасқан. Бүлшықет талшықтарының арасында борпылдақ дөнекер үлиа кездеседі. Кішкене үлғайтқышпен препараттан бүлшықет талшықтарының үзына бойы және көлденең кесінділерінің ең жарық бөлігін тауып алып, үлкен үлғайтқышпен осы бүлшықет талшықтарын салыстырып көру керек. Үзына бойы орналасқан бүлшықет талшықтарының саркоплазмасынан изотропты және анизотропты тегеріштерді және сарколеммага жақын орналасқан сопақша ядроларды көріп, олар бүкіл сарколемманы қоршайтындай көрінетінін байқау қажет. Сарколемманың қос қабаты бүл препаратта көрінбейді. Бүлшықеттің көлденең кесіндісіпде талшыктарыныц саркоплазмасында үсақ түйіршіктер көрінсді. Бүл көлденсң кссіндідегі миофибриддср. Олар ядроларын сарколеммаға қарай ығыстырып, ортада жайғасады. Миофибриллдің екі телофрагмамен (2-сызығы) бөлінген бөлімін саркомер деп атайды. Ол қысқарғанда бүлшықет талшыгы жиырылады. Саркомерде А-тегеріші (қалың жіпше, күңгірт түсті алқап) және Й-тегсрішінің (жүқа жіпше, ашық алқап) екі жартысы болады. 2-3 талшықтың үзына бойы және көлденең кесіндісінің суретін салып (олардың қасывда борпылдақ дәнекер үлпа болатын болсын), мыналарды белгілеу керек: 1 - үзына бойы бүлшықет талшықтары (симпластар): а — анизотропты тегеріштер, б — изотропты тегеріштер, в — саркоплазмадағы ядролар; 2 — бүлшықет талшықтарының көлденең кесіндісі: г — миофибрилдер, д — ядролар, 3 — эндомизий, 4 - қан тамырлары

2-ші тапсырма. Жылан балық қаңқа бүлшықетіндегі талшығын сәулелі және электронды микроскоптағы бейнелерімен (35 сурст) танысып, олардың кішкене бөліктерін сурет дөптерге салып алып, мыналарды белгілеу керек: 1)ядро, 2)миофибриллдер, 3) сарколемма, 4) саркоплазмалық тор, 5) толық протофибрилддер, 6) Ъ - сызығы, 7) дәнекер үлпа қабатшасы.

Сурет. Жылан балық қанка бүлшықеті

3-ші тапсырма. Жалпы студенттерге ариалған көрініс препараттардан жөне кестелердсгі сызбалардан бүлшықет талшығындағы миофибрилла қүрылысын, бүлшықет талшығының дамуын, жүйкеленуін және қайтадан қалпына кслуін сурет дәптерге салмай-ақ, түсіну өте қажет.

4-ші тапсырма. Препараттан (46 сурет) әр нейроциттердің денесі және өсінділері барына көз жеткізіп, жүйке жүйесінің әр бөлімінде нейроциттердіц денесі ортүрлі (дөңгелек, сопақша, алмүртқа үқсас, пирамида тәрізді) және мөлшеріде диаметрі 4-тен 130-ға, одан да көп мкм, оның үстіне мультиполярлық нейроциттердің бір өсіңдісі басқаларына қарағавда өте жүқа болатынын және ол денесінің жанында тармақталмайтынын анықтау керек. Бүл - аксон (орталықтан тепкіш, қозғалғыш, эфферентті өсінді). Ал, басқа өсінділер денесінің жанынан бастап ағаштыц бүтағы секілді тармақталады. Бүлар - дендриттер (орт-алыққа тепкіш, сезімтал, афферентті өсінділер). Нейроциттер Қаніяа әртүрлі болғанымен, олардың өсінділерінің саны, ден-елерінің қүрамы бірдей болатынына көңіл аудару керек.

Нейроцитгердің дене күрамында өзгешеліктер болады. Хромати-ндері аз болгандыктан адросы үлкен ашық, хроматиндер ядро кабығының астыыда біркелкі орналасқан (эухромативдц). Ьүл нейроцитгердің өте жоғарғы сатыда қызмст істейтшшщ белпсі. Ядросында домалақ ядрошық болады. Кейде 2-3 ядрошык байқалады Бүл РНҚ синтезінің және рибосомалардын қүрылуының өте жоғары, карқынды жүретішнщ белпсі. Нейроциттердің цитоплазмасында белгілі барлық түракты косындылармен (олардың аттарын еске алу керек) бірге, арнаулы органоиды (нейрофибриллярлы аппараты) болады. Ьелшн органоидтардың ішіндегі, ерекше дамығандары түиіршікті эндоплазмалық тор мен жекелеген рибосомалардың бірігушен күрылған полисомалар. Толуидин кегімен бояғанда сәулелі микроскоппеп көкшіл таңба (тигроид заты, базофилді зат немесе Ниссль заты) ретінде аталған органоидтарды коруге болады. Ьүл нейроциттерде өте қаркынды белок синтезі жүретінінің куәсі

Сурет. Жүйке торшалары

4-ші тапсырма. Препараттан жүлынның нейроцитіндегі тигровд затын (толуңдин кегшен боялған) кішкене үлгайткышпен нейроциттердің сүр затынан тауып алу керек Ішіндегі ең үлкенін үлкен үлғайтқышпен керу керек. Байқасавдар, тигроқд заты перикарионда жөне деңцриттерде орналасқан. Бүл заттар аксонда болмайды. Осындаи бір нейроциттің суретін салып, мыналарды белгшеу керек: 1 - ядро. а - ядрошық, б - нейрогшазма, в - тигроид заты; 3 - дендритпң кссіндісі; 4 -аксонның кесіндісі

Бақылау сұрақтар:

1.Буынаяқты жәндіктердің каңқа бұлшық еті омыртқалылардағынай ма?

2.Жәндіктердің үшатын асинхронды бүлшықетінің ерекшеліктері қандай?

З.Шегіртке бүлшықетінің айырмашылыгы неде?

4.Жүйке үлпасы неден түрады жене олар қандай үрық жапырақшаларынан дамиды?

5.Жүйке үлпасында өсінділер санына және рефлекторлық доғадағы орналасуына қарай орналасқан қандай нейроциттерді білесіз? Олардың қүрылысы қандай?

6.Ниссль заты дегеніміз не? Олар нейроциттерде қалай орналасады?

7.Перикарионның күрылысы қандай?

8.Дендриттердің аксоннан айырмашылығы неде.

9.Нейроглия туралы не білесіз?

10.Нейроглия қалай бөлімеді? Әрқайсына сипаттама берініз.

11.Микроглия дегеніміз не?

Бақылау формасы: зертханалық жұмысты тапсыру, қорғау. Альбомға сурет салу.

Методикалық нұсқаулар: Бүлшықет үлпалары организмнің қозғалуына, тіршілікке қолайлы орта іздеу үшін қажет. Ол үлпаның жиырылғыштық қасиетіне байланысты.Сондықтан организм ағзалары қозғалып, жалпы дене белгілі бір қалыпта үсталады Бүл үлпалар қүрылысы, қызметі (көлденең жолақты) және шығу тегіне (қаңқалық -сомиттің миотомынан) орай, жіктеледі де, қаңқалық көлденең жолақты бүлшықет талшықтардан түрады. Ондағы миофибрилла қүрамында ретке келтірілген актин, миозин белоктарының сәулені әртүрлі өткізуіне байланысты байқалатын ашық (актин), күңгірт түсті (миозин) алқаптар береді. Ашық алқап - изотропты, ал күңгірті-анизотропты деп аталады. Бүлшықет жиырылғанда актин жіншелері мезофрагмага, ал миозин жіншелері телофрагмаға жетеді. Осының нәтижесінде саркомер қысқарады. Бірнеше саркомер бір уақытта қысқарғанда бүлшықет талшығы жиырылады. Жүйке үлпасы тітіркенуді қабыддап, қозып, оны өзінен өткізіп, оған жауап береді де, нейроциттерден (нейроннан) жөне нейроглиядан (глиоциттерден) түрады.

Нейронның денесі (перикарионы) және өсінділері (дендрипері, аксоны (нсйриті) болады. Перикарионда нсйрофибрилдер, калындығы 0,5-3 мкм жіпшслср ксздеседі. Нейрондар қүрьшысына орай- уни-, би-, мульти-, пссвдоуниполярлы; қызметіне қарай — сезгіш, қозғалғыш жөне аралық (байланыструшы) жөне химиялық ерекшелеріне байланы-сты — холинергиялық (делдал заты — ацетилхолин), адренергиялық (норадреналин), серотонинергиялық (серотонин), дофаминергиялық (дофамин), ГАМҚ-ергиялық (гамма-амин май қышқылы (ГАМҚ), пуринергиялык (АТФ жөне оның туъіндылары), пептидергиялык (субстанция Р, энкефалиңдер, эндорфиндер және т.б. нейропептидтер) болып жіктеледі

Қажетті құрал жабдықтар: Микроскоптар, дайын микропрепараттар, препарат жасауға керекті материалдар.

жүктеу 4,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 28 29 30 31 32 33 34 35 36