1 БӨлім. Глоссарий автотрофный

жүктеу 4,07 Mb.

бет	34/36
Дата	14.11.2018
өлшемі	4,07 Mb.
	#19684

1 ... 28 29 30 31 32 33 34 35 36

Ұсынылған әдебиеттер
3.БӨЛІМ. СОӨЖ дайындау методикалық нұсқаулар. №1 Тақырып. Гистологиялық зерттеу әдістері. Мақсаты.
Бақылау формасы
Қажетті құрал жабдықтар
2 Тақырып.
3 Тақырып.

Бақылау сұрақтар:

Нерв ұлпасына жалпы сипаттамасы.
Онто және филогенезі. Нейрондардың морфологиялык және функционалдық классификациясы. Макрология. Классификациясы және функционалдык құрылысы. Микроглия.
Нерв талшыктарынын классификациясы, құрылысы және функциясы. Синапстар. Нейрофибрильдер. Тигроидты заттар. Нейрондардың өзара байланысы. Рефлекторлық доға. Нерв ұлпасының гистогенезі.

Ұсынылған әдебиеттер:

Қ. Нұғматжанов, С. Тайбеков. Гистология мен эмбриология негіздері. А-ата, Қайнар, 1969.
З.Қ. Тоқаев. Жаратылыстану факультетінің студенттеріне арналған Гистология зертханалық сабақтарының оқулық-әдістемелік құралы. Семей, 2002.
А.А. Заварзин. Основы сравнительной гистологии. Л., ЛГУ, 1985.
О.В. Александровская, Т.Н. Радостина, Н.А. Козлов. Цитология, гистология и эмбриология. М., 1987.
Ю.И. Афанасьев, Н.А. Юрина и др. Гистология, цитология и эмбриология. М., 1999.

3.БӨЛІМ.

СОӨЖ дайындау методикалық нұсқаулар.
№1 Тақырып. Гистологиялық зерттеу әдістері.

Мақсаты. Гистологиялық препараттарды дайындаудың негізгі әдістерімен танысу, оны өндеудің басты кезеңцерін біліп, олардың әрқайсысының мәнін түсіну. Микротехникада қолданылатын аспап-қүралдармен, бояғыштармен танысу. Гистологиялық препараттарға қойылатын талаптарды меңгеру.

Тапсырмалар:

Микроскоппен жұмыс істегенде мына негізгі ережелерді орындау қажет:

Микроскопты сол жаққа, сурет дәптерін оң жаққа қойып, кіші үлғайтқыштағы микроскопты сол көзбен, оң көзді жүмбай (қыспай) қарап, айнаның ойыс жағын жарық көзіне бағыттап, біркелкі, орі жеткілікті жарықты табу.
Препараттың жапқыш шынысы жоғары бетінде болуы
қажет, әрі зерделенетін қүрылымды үстел саңылауының дәл орт-
асында орналастыру.
Кремальераны бүрап, жарық шогарын табу. Линзамен
препарат қоятын үстел арасы 1 см-ге жуық болу керек.
Окулярға қарап отырып, бүрандалардың көмегімен
препараттың біркелкі боялған және жүқа жерін тауып,
микроскоппен зерделей отырып, кесінді көрінісін толық қарап
шығу керек.
Фокусты өзгертией револьвердің көмегімен үлкен
үлғайтқышқа ауыстыру керек (дүрыс ауысқанын револьвердің
шырг етілуінен байқайды).
Препаратты зерттеп, суретін салып алғаннан кейін ту-
бусты көтеріп, револьверді кіші үлғайтқышқа ауыстырғаннан
кейін ғана, оны осы микроскоп үстелінен алуға болады.
Әр препаратты зерделегендеде осы ережені катты
сақтау шарт. Өйткені үсынылған препараттар осы кезенде көп
сынады.

Бақылау сұрақтар:

Гистологиялық препарат дегеніміз не?
Гистологиялық препаратты бекітудің мақсаты неде?
Микротом дегеніміз не?
Гистологиялық препарат қанда талаптарға сай болуы керек?
Микроскоптың құрылысы қандай?
Микроскоппен жұмыс істеудің негізгі ережелеріне не жатады?

Бақылау формасы: зертханалық жұмысты тапсыру, қорғау. Альбомға сурет салу.

Методикалық нұсқаулар:

Гистологиялық зерттеу зерзаттарына (объектілеріне) әртүрлі жарық, электронды микроскоптар, телевизондық экран дисплейінде бейнеленген тірі жәнс өлі (уыттылған) торшалар, үлпалар, немесе олардан дайындалған гистологаялық препараттар жатады.

Организмдегі тірі торшаларды зерттеу әдістеріне (іп \іуо) тірі организмдегі қүрылымдарды бақылау, организмге мөлдір камераны тігу, үлпалармен торшаларды ауыстырып отырғызу (трансплантация), тірі организмге бояуларды еңгізу, организмнен алынған тірі торшаларды бояу (суправиталді) және өсіндегі тірі торшалар мен үлпаларды зерттеу (іп уііго) жатады. Кейінгі жылдары соңғы тәсілдер өте кең таралуда, өйткені торшаларды гибридтеу (будандастыру), үлпаларды торшаларға бөлу әдістері енді қарқынды жүргізілуде.

Гистологиялық препарат дегеніміз, қальгадығы 5-15 мкм болатын, арнайы бояғыштармен боялған торшалардың, үлпалардың жөне ағзалардың жүқа кесінділері. Ол уақытша және түрақты болып бөлінеді. Екеуіндеде зерзат толық төсеніш (76x26 мм) және жүқа жапқыш (18x18, 20x20 мм) шынылар аралығында арнайы ортада, әрі мына екі талапқа сай : 1) мөлдір (таза, немесе өте анық көрінетін жері), 2) айқын (контрасты, немесе ондағы қүрылым жарық сәулесінің сынуына орай бір-бірінен өзгеше көрінуі) болуы қажет.

Өлі (уытталған) торшалар мен үлпаларды зерттеу әдісі -негізгі деп аталады. Өйткені, ол гистологиялық препаратты дайындау, әрі мына өңцсулерден өткізу жолдарын көрсетеді:

Бекіту. Ол организмдегі зерзат күйін сақтау үшін жасалады. Оған формалин, спирт, ауыр металдар түздары, алмас және т.б. қодцанылады. Мүнда екі нәрсені орывдау кажет: 1) зерзат көлемі кіші (0,5x0,5 см), қалындығы 2-3 мм-ден аспауы керек. Сонда ғана бекіткіштер жақсы сіңеді; 2) бекіткіш көлемі зерзат көлемінен 20-30 есе артық болу қажет. Сонда ғана зерзаттың организмдегі күйі сақталады.
Бекіткішті кесіндіден арылту үшін, оны ағын суда жуу.
Күштілігі өсе түсетін спирттерде (60, 70, 80, 90, 100 градустарда) сусыздандыру.
Парафинде, немесе целлоидинде қатыру.
Микротомда (жүқа кесінділер беретін микротехника)
кесінділер әзірлеу.
Кесінділерді парафиннен, немесе целлоидиннен тазарту.
Кесінділерді бояу. Микротехникада негізгі, қышқыл,
арнайы бояулар қолданылады. Кесіндідегі қүрылымдар негізгі
бояғышпен боялса — базофильді, қышқылмен — оксифильді
(ацидофильді, эозинофильді), ал әрі негізгі, әрі қышқыл
бояғыштарды қабылдаса — нейтрофильді деп аталады.
Кесінділерді бальзамға, нсмесе басқадай бүзылмайтын
ортада сақтау.

Гистотехниканың соңғы жетістіктеріне ультра жоне электронды микроскоптар жатады. Олар арқылы тірі зерзат бояусыз, әрі мың, бірнеше жүз мың, миллион есе үлкейтіліп, зерделінеді.

Электронды микроскоптада жарық микроскопындағыдай өвдеу кезендері жүреді, бірақ мына айырмашылықтары болады:

1. Зерделеу үшін зерзат өте жылдам алынуы шарт, әрі оның көлемі 1 куб.мм артық болмауы қажет.

2.Бекіткіш ретінде белоктарды жақсы түрақтандыратын глутаральдегид колданылады, өрі фосфолипидтерді түрақтандыру үшін тетраоксид осмийімен қосымша бекітеді. Соңында зерзатты буферлік ерітіндімен жуады да, күштілігі өсе түсетін спирттерде сусыздандырады.

Тығыздау мен қатыруды полимерлер қоспасының
(эпоксид) көмегімен жүргізеді. Ол үшін алдын-ала дайындалған
қалыптарға салып, эпоксид қоспасын қүйып, термостатқа қояды.
Онда қарамайдың полимерленуі жүреді.
Қалындығы 30-50 нм кесінділерді дайындау үшін
ультратом қолданылады.
Кесінділерді бояу ауъір металдар түздарының (күміс,
вольфрам, уран) көмегімен жүргізіледі.

Қажетті құрал жабдықтар: Микроскоптар, дайын микропрепараттар, препарат жасауға керекті материалдар.

Әдебиеттер:

Руководство по гистологии. М.-Л., 1965, том 1,2.
Лилли Р. Патогистологическая техника и практическая
гистология. М., 1969.
Волкова О.В., Елецкий Ю.К. Основы гистологии с ги-
стологической техникой. М., 1982
О.В. Александровская, Т.Н. Радостина, Н.А. Козлов.
Цитология, гистологая и эмбриология. М., 1987.
В.Ф. Вракин, М.В. Сидорова. Морфология сельскохозяйственных животных. М., 1991.
З.Қ. Тоқаев. Жалпы және арнаулы гистология
практикумы. Алматы, 1993.
Ю.И. Афанасьев, Н.А.Юрина и др. Гистология, цитология и эмбриология. М., 1999.
З.Қ. Тоқаев, Гистология, эмбриология және цитология
практикумы. Семей. 2001 ж.

№ 2 Тақырып. Эмбриологияның негіздері.

Мақсаты: Жыныс клеткалардың дене клеткалардан негізгізгі айырмашылыктарын түсіну. Олардың кұрылысы мен дамуына тән ерекшеліктерін ұғып алу. Сперматогенез кезеңдерің біліп, онын әрқайсысында даму жолындағы аталык жыныс клеткасының құрылым ерекінеліктері қандай екенің түсіну. Препараттан оларды, жалпы сперматозоидты таба білу.

Бақылау сұрақтар:

Бақаның бластуласы. Бақаның гаструласы.
Құстың алғашқы жолағы.
Құстардың жота органдарының пайда бола бастауы.
Құстардың тұлға және амниоттық қатпарлары.
Құстардың нерв түтігі, хорда, ішек, сомиттер, спланхтом.
Адамның плацентасы.

Бақылау формасы: зертханалық жұмысты тапсыру, қорғау. Альбомға сурет салу. Тест тапсыру.

Методикалық нұсқаулар:

Эмбриология қалышты ұрық дамуының негізгі кезеңдері (ұрыктану, зиготаның түзілуі, болшектену, гаструла түзү, білікті ағзалардың қалыпттасуы, ұлпалар мен ағзалар дамуы) және даму заңдылықтарын зерделейді де; тәжірибеге өте қажет ауытқушьшзіқ себептерін анықтауіа көмектсселі.

Барлық жануарлар жынысты өніп-өседі. Жынысты жолмен көбею арнайы жіктелінгеи аталық (сперматозоид) және аналык (жұмыртқа) торшалар аркылы жүзеге асырылады. Олардың да қабығы, цитоплазмасы және ядросы болады. Бірак мына басты айырмашылықіары көрінеді: 1) дене торічаларында хромосом-алар жиынтығы қос (диилоидты) болса, жыныстыларда сыңар (гаплоидты) болады. 2) Ядро мен цитоплазма ара катысы дснс торшасында 0,3-1/3 болса, жыныстыларда ол ерекше екеп. 3) Жьшыс торшалары жоғары ерекшеленген, себсбі олар косылші, үрықтана алады, көптегси жүқиалы аурулардан, зиянды әсерлерден сақтайды. 4) Дснс іоршалары бөлінсе, жыныстылар бөлінбейді. 5) Жыныс торілаларының қүрылысьг да ерекшс. Сперматозоидтың басы, мойыны, денссі, күйрыгы, ал жүмыртқаның цитоплазмасында қорсктік заты - сары уызы болады. Оыыц молшері ор жануарлар жүмыртқасмнда әртүрлі болғандықтан: а-, олиго-, мезо- жопе полилецитальді деп болелі. Пісіп жетілген жүмыртка қабыгының сыртында косымша үш Қабық (сары уыз, молдір (жылтырауық), сәулелі шогар) болады, Жыныс торшаларының дамуын гаметогенсз лсп, үрыктардыг жьшысына орай, оны скііс --сттерматогенез, овогенез деп боледі ^Перматогснездс төрт, овогенсздс үпг саты болады. врб\ ксзсң: атальгқта өмір бойы жүрсс, аиалықта ол туіаніа дсйін ғанг °лады. Аналықта өсу шаіын, үлшя өсу ксзсндерінс бвлініп. піс\ кезеңінде жалғыз ғана жсгілгсн жас торша іүзілслі, ал ол ат-алықта тең төрт ториіа қүрайд
Қажетті құрал жабдықтар: Микроскоптар, дайын микропрепараттар, препарат жасауға керекті материалдар.

Әдебиеттер:

Руководство по гистологии. М.-Л., 1965, том 1,2.
Лилли Р. Патогистологическая техника и практическая
гистология. М., 1969.
Волкова О.В., Елецкий Ю.К. Основы гистологии с ги-
стологической техникой. М., 1982
О.В. Александровская, Т.Н. Радостина, Н.А. Козлов.
Цитология, гистологая и эмбриология. М., 1987.
В.Ф. Вракин, М.В. Сидорова. Морфология сельскохозяйственных животных. М., 1991.
З.Қ. Тоқаев. Жалпы және арнаулы гистология
практикумы. Алматы, 1993.
Ю.И. Афанасьев, Н.А.Юрина и др. Гистология, цитол-
огия и эмбриология. М., 1999.
З.Қ. Тоқаев, Гистология, эмбриология және цитология
практикумы. Семей. 2001 ж.

№ 3 Тақырып. Эпителиалды ұлпалар.

Мақсаты. Эпителийге тән негізгі ерекшеліктерді және оларды жіктеу қағидаларын зерделеп,оның ішіндегі тері эпителийлерінің түрлерін, қайнар бүлағын, дамуын, қүрылысын және қызметін білу және белгілерін меңгеру

Тапсырмалар:

1-ші тапсырма. Препараттан (2 сурет) шарбы (іш май) мезотелийін тауып, жоғарыдан қарағандағы бейнесін сурет дәптерге салып алып, мыналарды белгілеу керек: 1) эпителиоциттер, 2)ядро, 3) цитоплазма, 4)торшааралык шекара.

2-ші тапсырма. Препараттан бір қабатты көп қатарлы кірпікті эпителийді шағын үлғайтқышпен қолқаның кілегейлі қабығындағы эпителий қабатын тауып алу керек. Одан көк түске жақсы боялған, 3-4 қатарда орналасқан ядролар көрінеді. Енді объсктивтің үлкен үлғайтқышы арқылы осы эпит-елийдің қүрылысын зерттеп, онда кірпікшелі эпителиоциттерді табу керек. Олар өздерінің кеңейген апикальді полюсімен қүрамындағы кірпікшелері мен эпителий қабатына дейін жетеді. Олардың әр жерінде бокал тәрізді эпителиоциттер де кездеседі. Бүлар арқылы кілегейлі қабықтың сыртына қоймалжың шарана бөлініп шығады. Осы екі түсті торшалардың арасынан апикальді полюсі үшкірленіп және базальды полюсі кеңейіп келетін эпит-елиоциттерді табу керек. Бүлар алмастырушы торшалар. Бүл торшалар жойылып бара жатқан кірпікшелі және бокал тәрізді эпителиоциттердің орнын басады. Әртүрлі эпителиоциттердің ядролары эпителий кабатында турліше орналасатындығына назар аудару керек. Міне осыған байланысты бұл эпителий көп қабатты деп аталады. Эпителийдің кішкене бөлігінің суретін салып, мыналарды белгілеу керек: 1 — кірпікшелі эпителий: а — кірпікшелер,б - алмастырушы эпителиоцит, 2 - бокал тәрізді эпителиоцит, 3 - қабаттас жатқан дөнекер ұлпа, 4 - бездер, 5 –шеміршек

3 сурет. Көп катарлы кірпікті эпителий (об. 40, ок. 15)

3-ші тапсырма.Төменгі сатыдағы қүрт препаратынан көпретті кірпікше эпителийінсн (4 сурет), ондағы эпителиймен дәнекер үлпа арасында жақсы байқалатын негізгі жарғақты тауып алып, ондағы торшалар ядросы эпителийде әртүрлі деңгейде орналасқанын, әрі кірпікше торшалардан басқа безді және жүйке торшалары барын көріи,оларды сурет дәптерге салып алып, мыналарды белгілеу кажет: 1)кірпікше негізінің аппараты, 2) негізгі торшалар, 3) кірпікше торшалар, 4) секреттердің жиналған орны, 5)миофибриллдер.

4-ші тапсырма. Кеңірдек препаратынан (4а сурет) кіші үлғайтқышта кілегейлі қабық бетіндегі эпителий қабатын табу қажет. Ол қабаттыц срекшелігі сол, онда 3-4 ретте көк түске қарқынды боялған ядролар болады. Үлкен үлғайтқышта осы эпителийді зерделеп, ондағы кірпікті, бокал тәрізді, оларды алмастырушы эпителиоциттерді көріп, эпителийдің кішкене бөлігін сурет дәптерге салып алып, мыналарды белгілеу керек - 1) кірпікті эпителиоцит, 2) бокал тәрізді эпителиоцит, 3) влмастырушы эпителиоцит, 4) негізгі жарғақ, 5) борпылдақ донекер үлпа. Атластың 43 бетіндегі 56-57 суреттерге қара.

4 а сурет Кеңірдектеп көпқатарлы кіргакп эпителий

жүктеу 4,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 28 29 30 31 32 33 34 35 36