Оқытуда компьютерді қолданудағы педагогикалық мәселелер

Есептеуіш техникаларды пайдалану оқушылардың сабаққа ынта-ықыласын арттырып, ерекше танымдық қызығуын тудыратыны сөзсіз. Ал біртепті, яғни, бірінші тоқсанның соңына қарай олардың бастапқы талпынысы төмендейді, ЭЕМ құралынсыз сабақ қызықсық көрінетін болады. Сабақта ЭЕМ техникасын пайдалану оқушылардың күшті не әлсіз даму деңгейін талғамайды, өйткені, ол бәрін бірдей дамытуға бейім және оған мүмкіндік жағдайы да тең.

Электронды есептегіш машиналарды оқу үрдісіне енгізу оқушылардың қызығуын арттыратыны соншалық, олар сабақтан тыс уақытта да құлшыныс танытатын болады. Себебі, ЭЕМ-мен жұмыс жасау оқушының даярлық деңгейін аса талап ете бермейді. Ал электронды машинаны толық меңгерген соң оқушының оған қызығуы бұрынғыдан да арта түседі, әсіресе ойын элементтерін орындағанда. Ойын оқушыны еркіндікке, төзімділікке, мақсаткерлікке баулиды. Өйткені, ойын тапсырмаларында мақсат айқын болғанымен, оған жетудің нақты жолдары көрсетілмейді. Сондықтан, оқушының қиялдау мүмкіндігіне жол ашады, ақыл-ой белсенділігін дамытуға көмектеседі.

Есептегіш машинаны оқып үйренуші қандай режимде жұмыс істесін оның іс-әрекеті мұғалімнің бақылауында болуы тиіс. Олай деуіміз негіз, бүкіл сыныптың қабылдау қабілеттеріне байланысты, оқушының оны игеріп кетуінде мұғалімнің ролі үлкен. Ал оқу үрдісіне, жалпы сабақ түрлерін, кері байланыс көрсеткіштеріне байланысты оқытудың әдіс-тәсілдерін, т.б. ауыстырып отыруы тиіс. Сондай-ақ қажет болған жағдайда оқушының назарын экран мен клавиатурадан басқа жаққа аудара білуі де үлкен маңызға ие.

Білім берудің саласында "Электрондық оқулықтарды" пайдалану оқушылардың, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылыкпен еңбек етуіне жағдай жасайды.

Осы уақытқа дейінгі білім беру саласында тек мұғалімнің айтқандарын немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес.

Соның нәтижесінде оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артып, шығармашылықпен жұмыс жасауына кең мүмкіндік ашылды.

Оқу материалдарын ұтымды игерудегі электронды оқу кұралдарының атқаратын рөлі зор. Онда пәндегі теориялық тақырыптар кеңінен беріліп түсіндіріледі. Теориялық материаддарды графикалық иллюстрация түріндегі әртүрлі суреттер, сұлба тәсілдер арқылы толықтырып отырса, онда теориялық білімді оқып, көзбен көріп, түйсініп және оны мида бекіту үрдістері бір уақьпта өтіп отырады да материалды қорыту үрдісі ұтымды болады.

Электрондық окулықтар ғылыми негізде дайындалған педагогикалық ақпараттық өнім. Электрондық оқулық дайындаудың концептуальдық негізі модульдық оқытудың педагогикалық теориясы болып табылады. Сонымен қатар электрондық окулық дайындаудың педагогикалық принциптер жүйесі оқытудың дидактикалық жүйесіне сәйкес келеді. Яғни, процесінің автоматтандырылған формасы іспетті. "Электроңдық практикум" берілген оқушы оқулықты қажет етпей-ақ информатика негіздерінен кез-келген мәліметті тауып алып, оқып — үйренуіне болады. Лабораториялық, практикалық жұмыстар компьютер көмегімен тез, жылдам түсіндіріледі. Бағдарламаны меңгеруге арналған тест сұрақтарымен қамтамасыз етілген.

Қәзіргі кезде негізінен білім жүйесінің барлық сатылары үшін электронды окулықтар жасаумен шұғылданып келеді. Электронды окулық оқушы үшін дайын материал. Оқушылар үшін электрондық оқулық- мектепте оқыған жылдардың барлығында да өздері толықтырып отыра алатын және нәтижелік эмтиханға дайындалуға көмектесетін мәліметтер базасы болып келеді. Электронды оқулықтармен жұмыс істеу әрбір оқушының өз мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.

Мүғалім үшін электронды оқулық бұл күнбе-күн дамытылып отыратын ашық түрдегі әдістемелік жүйе, оны әрбір оқытушы өз педагогикалық тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетілдіре алады.

Компьютерлік оқу құралы деп білім берудің компьютерлік технологиясын кеңінен пайдалануға негізделген электрондық оқып-үйрену құралдарын айтады. Өз функционалдық мүмкіндіктеріне қарай компьютер қәзіргі кезде оқытудың ең керекті жабдығына айналды, бірақ оны тиімді түрде пайдалану жолдарының әлі ашылмаған тәсілдері, күнделікті сабактарға қолдану үшін әлі де айқындалатын жақтары көп екенін ғалымдар да, мұғалімдер де жиі айтып келеді. Соңғы кездегі компьютерлердің көптеп қолданысқа енуі бұл проблеманың өте өзекті мәселеге айналғанын тағы да дәлелдеп отыр.

Компьютермен оқыту әдісін жүзеге асыру жалпы білім беру ісін жетілдіру тәсілдерімен бірге сонымен тығыз байланысты белгілі бір пәннің өз ерекшеліктерін де есепке алуды талап етеді. Мұнда бірнеше мәселені қатар шешуге тура келеді, олар:

• 
  компьютерді оқыту ісінің қай жақтарын жетілдіру үшін баса пайдалануға болатынын анықтау;
  

- компьютерге жүктелетін функциялар (іс-әрекеттер) тізбегін анықтау;

- әр пән мұғалімдері мен әдіскерлерінің талап-тілектеріне сәйкес келетін компьютерлік оқу құралын жасау.

Компьютерлік технологияны қолдану кезінде оқу материалының негізгі көлемі мұғалім емес, компьютер арқылы беріледі. Оқыту процесін жүргізіп отырған мұғалім көбінесе компьютерлік оқу кұралын жасауға қатыспайды. Сондықтан мұндай компьютер арқылы оқытуға арналған ақпараттық-оқу материалдарын жасауда оның авторы мен оқыту процесінің " алшақтығы" білім берудің негізігі принципі деп айтуға болады. Бұл принциптің негізінде берілген материалдарды оқып-үйрену процесі оның авторының кеңесі қажет етілмейтіндей болып ұйымдастырылуы жатады, яғни оқу құралы жаңа материал беріп қана қоймай, оны толық түсіндіре алатындай дәрежеде жасалуы тиіс. Оқу кұралын жасауға берілген техникалық тапсырмада осындай әдістемелік жағына баса көңіл аудару ісі алдын ала анықталады.

Сонымен компьютер арқылы беруге арналған ақпараттық-оқыту және әдістемелік кұралдар кұрамына төмендегідей материалдар кіруі тиіс:

- таратылып берілетін оқу материалдары;

- бақылау және тестен өткізу материалдары;

- жаттығулар;

- сыныппен (топпен) немесе жекелеп оқытуға және өздігінен оқып-үйренуге арналған әдістемелер;

• 
  әрбір материалды немесе олардың бірнешеуін қатарластыра пайдалану тәсілі, яғни оның стратегиясы мен тактикасы және оларды бір-бірімен алмастыру жолдары;
  

Компьютерлік оқу кұралы жалпы оқу жүйесіне қойылатын талаптарға сәйкес жасалады, ал оның акпараттық-әдістемелік негізін жоғарыда айтылған материалдар құрайды. Ол алдын ала жоба бойынша анықталған компыотерлік технология негізінде жасалған білім беру мәселелерін шешіп, оқыту-үйрету функциялары мен оқу процесін басқару істерін жүзеге асыруы тиіс.

Оқыту жүйесіне арналған программалық жабдықтама ретінде жасалатын компьютерлік оқу құралын даярлау көпжақты мәселе болып саналады, оны жүзеге асыру үшін әр түрлі салаларда істейтін мамандарды пайдалана білу кажет.

Электрондық оқулықтарды дайындаудың бір жүйеге келтірілген заңдылығы болуы керек. Осыған байланысты электрондық оқулықтарды дайындауда мынадай дидактикалық шарттарды ескеру керек сияқты.

- белгілі бір пәнге байланысты дайындалған электрондық оқулықтың сол пәннің типтік бағдарламасына сәйкес болуын;

- электрондық оқулықтар курста оқытылатын тараулар мен тақырыптарға қатысты лекция конспектісін қамтитын негізгі зертханалық және практикалық тапсырмаларды орындауға арналған қосымша; материалға қатысты анықтама, библиографиядан тұратын көмекші; аралық және қорытынды бақылау сұрақтарынан тұратын тест; материалды дайындауда пайдаланылған әдебиеттер тізімдері бөлімдерін қамтуын;

- электрондық оқулықтың кәдімгі оқулықтар мазмұнын қайталамауын яғни, берілетін тақырыпқа қатысты ақпараттың нақты әрі қысқа берілуін ескеру керек;

- белгілі бір тақырыпқа қатысты материал 2-3 экрандық беттен артық болмауы тиіс. Егер мәтін көлемі бірнеше экрандық бетті қамтитын болса онда экранда пайда болатын оң жақ тік төменгі көлденеңінен жылжыту сызықтарын электрондық оқулықты пайдаланушының көп пайдалануына тура келеді. Мұның өзі пайдаланушының материалға қатысты ойын бөледі және мәтінді жоғары-төмен оңға —солға жылжыта беру пайдаланушының шыдамдылығына да әсер етеді.

- бір қатардағы мәтін 62-65 таңбадан аспауы тиіс. Себебі материалды баспаға шығару қажет болса, ол А4 көлемді параққа дұрыс түсетіндей болуы керек.

- оқулықты шектен тыс иллюстрациялық анимациялық тұрғыдан көркемдеу пайдаланушыға кері әсерін тигізуі мүмкін, бірақ кейбір пәндерге атап айтқанда физика, химия, биология секілді пәндерге қатысты процестерді анимациялап көрсету, тіпті кинофильмдер мен диафильмдер үзінділерін MPEG, AVI типті файлдар ретінде сақтап, оларды гипермәтіңді формат арқылы электрондық оқулықа кірістіру оқулықтың көркемдік әдістемелік деңгейін арттырады.

Оқыту программасы қаншалықты тиімді екендігін оны тек сабақта қолданып болған соң, талай отырып айтуға болады .

Электрондық оқыту программасын жасайтын программалаушылардың қолданбалы программалар жасау принциптерін оқу программаларына механикалық түрде енгізбеуін қадағалау керек, ол кейбір кезде зиянын тигізуі мүмкін. Мұнда программалардың нақты адамдардың әрекеттеріне әсер ететінін ұмытпау керек, олардың ынтасы, қызығуы, ұмтылысы компьютердегі оқу процесінде ескерілуі қажет.

Компьютер арқылы оқыту үшін даярланған сабақты программалау кезеңі алдымен қабылданған сценарийдің орындалуын қамтамасыз ететін алгоритмді құрудан тұрады. Ал, алгоритмдерді сипаттау оны түсінуге , оқуға жеңіл болуы тиіс, оған қоса алған бағыттан ауытқымайтын дәл әрі анық болуы керек. Алгоритмдер, бір жағынан программалаушы есптерге де түсінікті болса, екінші жағынан – программа дұрыстығын тексеру үлгісіндей бола алуы да керек. Алгоритмді сипаттау үшін олардың функционалдық ерекшеліктері мен сөздер арқылы жазылуын байланыстыратын жартылай жасанды тіл қажет, оған қоса оның объектілерін негізгі графикалық түрде бейнелеуге арналған мүмкіндіктердің қарастырылуы тиіс .

Одан әрі компьютер арқылы жүргізуге дайындалған сабақтың программасын жасау – берілген алгоритмді компьютер программасына аударуға барып тіреледі . Мұндай жоғары деңгейдегі программалау тілдері немесе электрондық сабақтарды жасаудың жүйелік құралдары қолданылады.

Мұнан соң даяр болған оқыту программалық жабдықтамалары әдістемелік нұсқаулармен және пайдалануға қажетті ұсыныстармен толықтырылды .


1.2.5 Математиканы оқыту үрдiсiн компьютерлендiру жолдары

Қалыптасқан оқыту технологиясын компьютрлер өзгерiс енгiзуi тиiс. Педагогикалық тұрғыдан алғанда компьютерлiк ақпататтық технология компьюетерлiк негiзде оқытудың түрлерiнiң, әдiстерi мен тәсiлдерiнiң жиынтығы дегендi бiлдiредi. Әдiстеменi компьютерлiк қолдау туралы да айтуға болады, бұл орайда ЭЕМ-ге қажеттi әдiстеме жасалуы тиiс.

Ақпараттық технологияны пайдалану ендi-ендi қалыптасып келедi. Толық ақпараттандыруға жақындаған кезде компьютер мектептегi барлық сыныптарға, аралық пәндерге кiрiгiп кетедi. Оқытудың компьютерлендiру туралы сөз болғанда мұнадай күрделi мәселелерге зер салу кекрек: “Компьютер мұғалiмi”. Компьютер мұғалiмiнiң орнын баса алмайды. Ол керек оқыту құралы болып қана қалатын, бiрақ барынша жеткiлген көмекшi аспап. Бұл жерде мұғалiмнiң рөлi ерекше әрi шешушi. Компьютер әрдайым мәлiмет ошағы бола бередi, одан мұғалiм қажеттiсiн ала бiлу керек. Мұғалiмнiң рөлi негiзiнен оқушыларға тиiстi деңгейде бiлiм беруге бағытталады, ал оқушы сол арқылы өз шама-шарқынша компьютердi пайдаланып бiлгенiн дамыта түседi. Осылайша, бiлiм берудiң ұжымдық түрiн нықтай отырып, даралап оқытуды да күшейте түсеге, оқушылардың бiлiм сапасын жақсартуға болады.

Мектепке компьютерлiк техниканың тереңдеп енуiне қарай мұғалiмнiң де рөлi барынша арта түседi: ол оқушылардың даярлық деңгейi мен қабiлетiн ескерiп, оқушылармен жеке, шығармашылық жұмыс iстеуге көбiрек уақыт табады. Мұғалiмнiң сабаққа әзiрленуiнiң да өзгередi – педегогикалық құралдарды мектеп алу, компьютрелiк оқытудың математика саласында орнын анықтауға ерекше мән берiлдi.

Дербес компьютерлердi математика сабағында пайдаланудың мынадай мiндеттерiн бөлiп айтуға болады:

• 
  оқыту үрдiсiнде керi байланысты қамтамасыз ету ;
  
• 
  даралап оқыту үрдiсiн жүзеге асырыу;
  
• 
  компьютерлердiң графикалық мүмкiндiктерiн пайдаланып, жаңа сабақты түрлендiрудiң көрнекiлiгiн арттырыды;
  
• 
  қажеттi ақпаратты iздеуге байланысты тапсырмалар;
  
• 
  математикалық есептердiң мәнiнде немесе математикалық модульдермен сипатталатын әдiстер мен қилыстарды модульдеу;
  

негiзгi түрлерiне әр түрлi бағдарламалар болады.

Компьютер арқылы оқыту арқылы оқыту үрдiсiн толыққанды түрде ұйымдастырудың негiзгi үш аспектiсiн бөлiп айтуға болады;

• 
  оқушылардың танымдық белсендiлiгiн басқару;
  
• 
  оқу әрекетiн “мұғалiм – компьютер –оқушы” басқару;
  
• 
  мүғалi мен оқушылардың өзара әрекетi мен ынтымақтастығын оқушылардың өздерi басқарады.
  

Болашақ математика мұғалiмiнiң әдiстемелiк даярлығы мектептi компьютерлендiру iсiмен байланысты.

Есептегiш техника құралдармен мектепте шешуге болатын есептер шексiз өрiсi кеңейе түсуде. Есептегiш техника құралдарын енгiзуiне байланысты математиканы оқыту әдiсi мен мазмұны, көлемi, сипаты өзгеруде. Есептеу жұмыстарының мазмұны, көлемi, сипаты өзгеруде. Мектептегi дәстүрлi дара есептеулер, сондай-ақ пропорцияның белгiсiз мүшесiн табуға, графиктер құруға, кестелер толтыруға қатысты, бiр формула бойынша көптеген мәрте есептеу , т.с.с. компьютердiң көмегiмен орындалып, математика сабағында көп уақыт үнемделедi. ЭЕМ-нiң есептеу мүмкiндiктерiн алгебралық және трансценденттiк теңдеулер жүйесiн шешуде пайдалану мүмкiндiктерi де ашылуда. Есептеу эксперименттi мектептегi математиканың толыққанды әдiсiне айналуда, ол оқушыларға шектердiң ұқсастығы мен сабақтастығы ұғымын көрсетуге, геометриялық фигуралардың ерекшелiктерi туралы оқушылар болжамын есептеу арқылы тексеруге т.б. мүмкiндiк бередi. ЭЕМ-де қозғалысты бейнелеуге болады, сол арқылы түрлендiрулiң тобына байланысты геометриялық фигуралардың ерекшелiктерiн бiлуге, компьютердiң графикалық мүмкiндiктерiн сызбалар, модельдер, кеңiстiктiк фигуралар құрастыруға пайдалануға мүмкiндiк мол.

1.2.6 Математиканы оқытуда компьютердi пайдалану

Математика мектепте оқылатын пәндердiң iшiндегi негізгi, iргелi ғылымдардың бiрi, ол адам мәдениетiнiң маңызды элементi болып саналады. Математиканың мектептегi бағдарламасының басым бөлiгi практикада қолданылыды немесе басқа ғылыми пәндiк салаларға негiз бола алады. Математиканың көптеген қырлары бар, ол адамның ұқыптылық, ынталық, жаңаны қабылдау тәрiздi, өзгерiске жиi ұшырайтын әлуметтiк, техникалық, табиғи құблыстарға бейiмдеушiлiк сияқты жеке қасиеттерiн де дамытуға көп үлес қоса алады.

Ғылымның жеке салаларындағы бiлiм мазмұнын интергациялап оқытудың маңызы зор. Бiлiм мазмунын интергецмялап оқытудың әдiстемесiнде өзiне тән қағидалары, түрлерi, әдiстерi бар.

Соның бiрi интеграцияланатын оқу пәндерiнде бiрдей зерттей әдiстерiнiң пайдалануы. Мысалы Алгебра, геометрия, информатика негiздерi пәндерiнiң -концептуалды құрылым негiздерi бiрдей –талдау-алгоритмдiк жүйе –Бағдарлама. Осы инеграцялауда қосарланған сабақтар, яғни алгебрамен информатика конференция сабақ түрiнде өтедi .

Американдық педагог- ғалым Б.Хантер анықтамасы бойанша : <Багдарламалау ебдейлiгi компьютерлiк сауатылықтың болуы үшiн оқушылар компьютерлiк бағдарламаны құру керек> -деген. Әрине осының өзi матеметика сабақтарына инфарматика негiздерiн практикалық сабақ ретiнде енгiзуде талап ететiнiн мен өз тәжiребйемен байқадым б Мысалы:7-сыныпта н бастап информатиканы математика пәнiмен бiрге өткiзуге әбдбен болады . Осының өзi оқушылырдың ынтасын арттырып шығармашылық қабiлетiн дамытады.

Оқу процесiн жаңа информациялық технологияларды енгiзу iсi де математикамен тығыз байланысты өткiзiледi, сондықтан математик мұғалiмдер компьютерлiк техниканы меңгерiп қана қоймай, оны өз пәндерiнiне кеңiнен қолдануы тиiс. Осындай сәттерде математика курсының мазмұнында қайта, оның компьютерлiк сөйлемде пайдалануға болатын бөлiмдерiн саралап сабақтарда жаңалап өткiзу әдiстемелерiн құрастыру қажет. Жаңа технологияларды математикада пайдалану iсi бұрынға белгiлi әдiстемелермен қатар педагогикалық жаңа технологияларды қолдануды талап етедi.

Математикадан сабақ беру әдiстемесi педагогикалық ғылымдар жүйксiнiң бiр бөлiгi ьолып табылады, пән ерекшелiгiне қарай математика курсын толығынан компьютерлiк негiзге ауыстыруға болмайды. Мысалы, аксиома, теорема оларды дәлелдеу жолымен оқушылардың аьстрактылық ойлау қабiлетiн дамыту iстерi бұрынғы тәсiлдермен жүргiзiлуi тиiс. Тек кейбiр тақырыптармен тарауларды оқып үйренудi ғана компьютерлiк технологияға жүктеу керек.

Оқушылардың пәндi жақсы игеруiнiң басты шарты мұғалiм осы сабааққа деген қызығушылығын тудыра бiлуiне байланысты. Жаңа технологиялар - педагогтың мүмкiндiгiн күшейтетiн құрал, бiрақ ол мұғалiмдi алмастыра алмайды. Сабақты компьютермен сүйемелдеу iсiн жүзеге асыру, оны оны негiздеу осы тұрғыдан қарастырылуы тиiс.

• 
  математикада компьюбтердi пайдалану арқылы сапасының артуы мен оқыту аймағының кеңеюiне байланысты қоғамның әлуметтiк талабына сай болуы;
  
• 
  компьютерлiк технологияның бұрынғы дәстүрлi пәндерге, оның iшiнде математикаға араласуы енгiзiлуi;
  
• 
  оқушылардың әр түрлi компьютерлiк техникалық құралдарды игерiп, соларды тұтыну тәсiлдерiнiң қалыптасуы, яғни оларды игеру оқушылырды жаңа бiлiм ортасына жылдам енгiзедi;
  
• 
  математикалық түсiнiктер мен концепцияларды оқып үйренуге қажет жоғары деңгейдегi ойлау қабiлетiн қалыптастыру мен дамытуды компьютерлiк техниканы тұрақты пайдалану мүмкiндiктерiнiң пацда болуы, т.б.
  

Компьютермен оқытудың өз мақсаты, мазмұны, формасы және ерекше өткiзу тәсiлi бар екенi белгiлi.

Осындай сабақтар жасаудың мынадай негiзгi кезеңдерiн атап өтейiк.

• 
  оқыту мақсатын анықтау;
  
• 
  өтiлетiн тақырыптың, бөлiмiнiң материалдарын талдау, керектiлерiн таңдаң алу және оның тиiстi құрлымын жасау;
  
• 
  оқыту тәсiлiн таңдау;
  
• 
  сабақты жобалау, яғни оның сценарийiн құрастыру;
  
• 
  сабақты жүргiзулiң программасын (прогрммалау тiлiнде) жасау;
  
• 
  пән мұғалiмiне арналған әдiстемелiк құрал жасау;
  
• 
  педагогикалық эксперимент;
  
• 
  оқу прцесiне компьютерлiк сүйемелдеуi бар сабақтарды кiргiзу;
  

Бiлiм беру мақсатын жүзеге асыру нәтежесiнде балалар оқу материалдарының жаңа көлемiн игередi, оның сапасын арттырады, деңгейiн өсiредi.

Бұл мақсат екi топқа бөлiнедi.

• 
  оқушылардың бiлiм негiздерiмен, нақты фактiлермен, түсiнiктермен, заңдармен, теориялармен таныстыру;
  
• 
  жалпы әлуметтiк пәндiк және пәнаралық бiлiктiлiктi, соларды игерудi қалыптастыру, яғни алынған бiлiмдi қолдану тәсiлдерiн меңгеру.
  

• 
  ойлау аймағына жататын iс-әрекеттердi табысты түрде орындау;
  
• 
  iздеу әрекеттерi;
  
• 
  кейбiр интеграциялық әрекеттердi әр - түрлi мәтiндердi өңдеп есте сақтау, пайымдау түрлерiн игеру.
  

Оқу материалының мазмұнын талдау мен таңдап алу кезеңiнде, алдымен пән бағдарламасына сәйкес оқушылардың игеруге тиiстi теориялық сұрақтарын, бiлiмдерiн анықтап қарап шығып, оған арналған сағаттар санын да көңiл бөлу керек. Бағдарламаны талдау кезiнде пәнаралық байланыста есепке алып отыру ұмтылмауы тиiс.

Материалды таңдап алу кезiнде сыныптың дайындығы, алдыңғы тақырыптарда игеру нәтежелерi есепке алынады.

Бiр күрделi мәселе - материалдың басты мазмұнына не жатқызу керектiгiн анақтау. Басты мазмұн оны түсiнбей, материалдың қалған тақырыбын игеруге болиайтын негiзi бар бөлiгiн айтады. Компьютерлiк сабақ құрлымын жасау кезеңiнде оқушылырдың жалпы оқу бiлiмдерiн игруне керектi талаптарды анықтап алу керек. Бұлар оқушылардың әлi қалыптаспаған, кейбiр топтар үшiн болатын сабақтардың мақсатын анықтаға, өтiлетiн тақырыптардың iшкi материалдарын таңдап, оқушылардың өзiндiк жұмыстарыны арналған тапсырмаларды жасауға мүмкiндiк бередi.

Оқыту программасы қаншалақты тиiмдi екендiгiн оны тек сабақта қолданып болған соң, талай отырып айтуға болады.

Электрондық оқыту программасын жасайтын программалаушылардың қолданбалы программалар жасау принциптерiн оқу программаларына механикалық түрде енгiзбеуiн қадағалау керек, ол кейбiр кезде зиянын тигiзiп кетедi. Мұнда программалардың нақты адамдардың әрекеттерiне әсер етеiтiн ұмытпау керек, олардың ынтасы, қызығыуы, ұмтылысы компьютердегi оқу процесiнде ескерiлуi қажет.

Компьютер арқылы оқыту үшiн даярланған сабақты программалау кезеңi алдымен қабылданған сценарийдiң орындалуын қамтамасыз ететiн алгоритмдi құрудан тұрады. Ал алгоритмдердi сипттау оны түсiнуге, оқуға жеңiл болуы тиiс, оған қоса алған бағаттан ауытқымайтын дәл,әрi анық болуы керек. Алгоритмдер, бiр жағынан программалаушы есемтерге де түсiнiктi болса, екiншi жағыныан - программа дұрыстығын тексеру үлгiсiндей бола алуы да керек. Алгоритмдi сипттау үшiн олардың функционалдық ерекшелiктерi мен сөздер арқылы жазылуын байлыныстыратын жартылай жасанды тiл қажет, оған қоса оның обúектiлерiн негiзгi графикалық түрде бейнелеуге арналған мүмкiндiктердi қарастырылуы тиiс.

Одан ары компьютер арқылы жүргiзуге дайындалған сабақтың программасын жасау - берiлген алгоритмдi компьютер прграммасына аударуға барып тiреледi. Мұндай жоғары деңгейдегi программалау тiлдерi немесе электрондық сабақтарды жасаудың жүйелiк құралдары қолданылады. Мүнан соң даяр болған оқыту программалық жабдықтамалары әдiстемелiк нұсқаулармен және пайдалауға қажеттi ұсыныстармен толықтырылды.

Соңында осы оқыту программалық жабдықтамаларын оқу прцесiне енгiзу кезеңi, яғни педагогикалық эксперимент жүргiзуге байланысты өткiзiлетiн жауапты кезең болады. Осының нәтежесiнде оқушылардың бiлiмiне қойылатын талаптарды анықтап, оқытудың педагогикалық мақсаттарын ары қарай айқындап, компьютерлiк сабаққа қойылатын психологиялық-педагогикалық талаптарды бекiту сияқты жұмыстар атқарылады.

1. Әртүрлі заттарды санауды үйрету және соларға жаттығу. Соның нәтижесінде “Қанша?” (неше? нешеу?) деген сұраққа жауап беру үшін оқушылар кез-келген ретте заттарды санауды меңгереді. Ал нешенші? – деген сұраққа жауап беру үшін заттарды көрсетіп, берілген ретте ғана санау қажеттігін игереді. Сонымен бірге, осы сұрақтарға жауап беру үшін ұйымдастырылатын әралуан практикалық жаттығуларды орындау барысында оқушылар зат пен санды сәйкестендіруді үйренеді, сандар қатарының ретін түсіндіреді. Осы түсініктердің мән-мағынасы тізбектеле, ілгеріде яғни ретімен қайтарылатын құбылыстардан мысалдар келтіру кезінде және апта күндерінің, айдың атаулары мен ретін қарастыру барысында және т.б. жағдайларда ашыла түседі.

Мұның бәрі келешекте натурал сандардың есептік және реттік сипаттамаларымен оқушыларды таныстырудың негізін қалайды және соларды оқытып-үйретуге қажетті дайындық болып табылады, яғни сан жайындағы түсінікті санаудың нәтижесі ретінде қалыптастыру мүмкін болады.

2.Көптеген практикалық жұмыстарды орындаудың нәтижесінде заттардың екі тобын салыстыруды, кайсы топта заттың артық (кем) екенін немесе бір топта қанша зат болса, екіншісінде де сонша екенін анықтауды үйрету. Орындалған жұмыс барысында оқушылар заттардың екі тобын салыструдың әртүрлі тәсілдерімен нақтылы іс-әрекет үстінде танысады. Екі топты теңестіру тәсілдерін де кездестіреді. Қорытынды нәтиже: “артық”, “кем”, “сонша”, сөздері мен сөз тіркестерін игеру және салыстыру кезінде нақты практикалық іс-әрекеттер орындауға жаттығу. Мұның бәрі ілгеріде “теңдік”, “теңсіздік” және т.б. түсініктерді енгізуге күнілгері жасалып жатқан дайындық болып табылады.

Осы амалдар арқылы кез-келген санды шығарып алуға негіздей отырып, сан жайында түсінік қалыптастырудың қажеттігін де ескермеуге блмайды, яғни санды – арифметикалық амалдың нәтижесі ретінде қарастыру мүмкін болады.

4.Нақтылы іс-әрекет үстінде заттарды әртүрлі белгілеріне (түсіне, өлшеміне, пішіміне) қарай салыстыру жайындағы қарапайым практикалық дағдылардың үлгілерімен танысу. Сонда қандай да бір мәнді белгілеріне қарай салыстыру, бақылауды ұйымдастыру барысында жүргізілетін жүйелі жұмыстың бастама кезіндегі іс-әрекеттің үлгісі көрсетіледі. Қорытынды нәтиже: салыстырудың қорытындысын білдіретін “бірдей”, “әртүрлі” сөздерін игеру және “түстері бірдей”, “пішіндері бірдей”, “өлшемдері бірдей”, “түстеру әртүрлі”, “пішіндері әртүрлі”, “өлшемдері әртүрлі” сияқты сөз тіркестерінің мән-мағынасын түсіну, сондай-ақ, “дөңгелек”, “үшбұрыш”, “ұзын-қысқа”, “биік-алыс”, “қалың-жұқа”, “үлкен-кіші” сөздері мен танысу. Мұның бәрін ілгеріде жиі пайдалануға тура келеді, сондықтан да олар дайындық сипатындағы мәселелердің қатарына жатады.

5. Заттарды ұзындығына қарай салыстыру, заттың ұзындығын өлшеу, кесіндінің ұзындығын өлшеу және ұзындықтың өлшеу бірлігі ретінде сантиметрдің енгізілуі, ұзындықты сантиметрмен өлшеу сияқты мәселелер, қарапайым шама ұзындық және оны өлшеу жайында түсінік қалыптастыруды көздейді. Мұнда: заттардың ұзындықтары әртүрлі тәсілмен салыстырылады, ұзындықты өлшеу үшін шартты өлшеуішті анықтаудың қажеттігі негізделеді. Ұзындығы 1 см жолақшаның шартты өлшеуіш ретінде алынатыны айтылады және соның көмегімен заттың ұзындығын, соның ішінде кесіндінің ұзындығын өлшеу процесінің ерекшелігі тағайындалады. Осы бағытта орындалатын практикалық іс-әрекеттердің нәтижесінде өте маңызды мәселе өз шешімін табады, атап айтқанда: шама (ұзындық) өлшеудің нәтижесі ретінде түсінік беруге қажетті дайындық жүзеге асырылады.

6. Геометриялық фигуралардың 1-сыныпта бұрын беріліп жүргеннен гөрі біршама кеңейтіліп берілу себебі пәнішіндік мұқтаждықтан және қажеттіліктен туындап отыр. Өйткені, олар ілгеріде көрнекілік ретінде жиі қолданылады, сондай-ақ дамытушылық сипаттағы жаттығулар мен тапсырмаларды орындауда тірек білім болып табылады; ал олардың ішіндегі шығармашылықпен байланыстылары, көбінесе геометриялық фигураларды бөліктерге бөлу және бөліктерден құрастыруды көздейді. Сондықтан “дөңгелек”, “үшбұрыш”, “шаршы”, көпбұрыштың түрлерінің атаулары, түзу және қисық сызықтар, “нүкте”, “сәуле”, “бұрыш”, “кесінді” сияқты фигуралар ілгеріден өте жиі кездесіп отырады. Осыған орай, бұлармен оқушыларды күнілгері таныстыру жүзеге асырылған. Қорытынды нәтиже оқушыларға геометриялық фигуралардың әрқайсысын танып-білуді және оның ұзындығын өлшеу келесі тақырыпта санды ұзындықты өлшеудің нәтижесі ретінде сипаттай беру мақсатында қарастырылып отыр. Олай болса, математиканың алғашқы тақырыбынан бастап-ақ, геометриялық түсініктердің, сандардың арифметикасына қызмет жасауға бағындырыла қарастырылатыны байқалады.

7.Күнделікті сабақ барысында өте жиі қолдануға тура келетін кеңістік туралы әралуан түсініктермен танысу. Соның нәтижесінде заттардың кеңістіктегі орналасу қалпын сөзбен (“жоғары”, “төмен”, “жоғарыда”, “төменде”, “сол жақта”, “оң жақта”, “солдан оңға қарай”, “алдында”, “артында”, “арасында”, “жанында”, “қатар”, “үстінде”, “астында”, “ішінде” және т.б.) білдірудің үлгілері көрсетіледі және сәйкес практикалық жұмыстар орындалады. Қорытынды нәтиже: сәйкес сөздерге орай іс-әрекеттер жасауға жаттығу.

Ал осылармен тығыз байланысты мәселе – уақыт аралығы жайында түсінік беру. Соның нәтижесінде құбылыстың өту ретін білдіретін немесе сөз тіркестерінің (“бұрын”, “кейін”, “алдымен”, “содан кейін”, “содан соң”, “соңында”, “таңертең”, “түсте”, “кешке”, “күндіз” және т.б.) мән-мағынасын түсіне отырып, сәйкес практикалық іс-әрекет орындауға машықтану.

Қорытынды нәтиже – сәйкес сөздерге орай іс-әрекеттер жасауға жаттығу. Жалпы алғанда кеңістік және уақыт аралығы жайында түсінік қалыптастыру ілгеріде енгізілетін көптеген ұғымдарды оқытып үйретуде тірек білім болумен қатар, баланың ой-өрісін, қиялын және т.б. қырларын дамыта түсуге себепші болатындай да математиканы оқытып – үйретудің нәтижесі. Сондықтан осы екі мақсатта қолдануға үнемі көңіл бөлінуі тиіс.

8. Жоғарыда шолу ретінде ғана қарастырылған қарапайым түсініктер негізінен оқулықта берілген жаттығулар арқылы қалыптастырылады. Ал сол түсініктердің практикалық сипаттағы қырларын таңдау арнайы математика дәптерлеріндегі тапсырмаларды орындау кезінде жүзеге асырылады. Мәселен, әр сабақ сайын сурет салу, суретті бояу, әртүрлі әшекейлерді безендіру сияқты тапсырмаларды дәптерге орындау көзделеді. Соның барысында бала саусақтарының кішкене бұлшық еттері дамиды. Қорытынды нәтиже – ілгеріде цифрларды, амалдардың және қатынастардың таңбаларын жазуға оқушыларды біртіндеп дайындау.

“Қарапайым түсiнiктер” тақырыбында жоғарыда қарастырылған бағыттардың әрқайсысы бойынша алған тiрек бiлiмiне сүйенiп, “Он көлемiндегi сандар” тақырыбы оқытылып үйретiледi. Мұндағы сан және цифр жайында түсiнiк: санды шығарып алудың әр түрлi жолдары (санауға сүйенiп, ұзындықты өлшеудiң нәтижесi ретiнде, қосу және азайту амалдарын орындау арқылы) қосу және азайту амалдарының мән-мағынасын ашу және сәйкес “+”, “-” таңбалары, сәйкес “=”, “”, “”, таңбалары; қосу және азайту амалдарындағы сандардың атауларын енгiзу және сол амалдардың өзара байланысы мен қосу амалының орын ауыстырымдылық қасиетiн бiлдiру, орындарын ауыстыру және қолдану; өрнек және өрнектiң мәнi, қосынды және айырма, қосындының және айырманың мәндерi, өрнектердi салыстыру; натурал сандар қатарының негiзгi қасиетi туралы түсiнiк беру; 0 және 1 сандары қатысатын жағдайларда қосу мен азайтуды орындау; әр санның сан қатарындағы орнын анықтау; санның құрамы және оған негiзделген қосу мен азайту жағдайларын қарастыру, кесiндiлердiң ұзындықтарының қосындысы және айырмасы сияқты мәселелермен байланысты материалдар осы тараудың бiлiм мазмұнын құрайды.