Законы 10-е издание москва

1 
 
 
МЕХАНИКА. НЕГІЗГІ ЗАҢДАР 
 

2 
 
 
И. Е. Иродов 
 
 
МЕХАНИКА 
ОСНОВНЫЕ  
ЗАКОНЫ 
 
10-Е ИЗДАНИЕ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Москва 
БИНОМ. Лаборатория знаний
 
2010
 

3 
 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ 
МИНИСТРЛІГІ 
 
 
 
 
 
 
 
 
И. Е. Иродов  
 
 
 
МЕХАНИКА
 
НЕГІЗГІ ЗАҢДАР 
 
 
Оқулық 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Алматы, 2012

4 
 
ƏОЖ  531(075.8) 
ББК  22.2.Я73 
И 81 
 
 
 
Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық» 
республикалық ғылыми-практикалық орталығы бекіткен 
 
 
 
Қазақ тіліне аударғандар 
Маженов Н. А., Смирнов Ю. М., Кенжин Б. М. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
    
 
Иродов И. Е.  
И 81        Механика. Негізгі заңдар: Оқулық / Ауд. Н. А. Маженов,              
Ю. М. Смирнов, Б. М. Кенжин. – Алматы, 2012. – 275 бет. 
 
  ISBN 978-601-80311-4-4 
 
Кітапта  релятивистік  емес  (ньютондық)  жəне  релятивистік  механиканың  негізгі 
заңдары – қозғалыс  заңы,  импульсті,  энергияны,  энергия  мен  импульс  моментін  сақтау 
заңдары қарастырылады. Көптеген мысалдар мен есептер келтіру негізінде əртүрлі нақты 
сұрақтарды шешу барысында бұл заңдарды қалай қолдану керектігі көрсетілген. 
Жоғары  оқу  орындарының  физикалық  мамандықтарында  оқитын  студенттеріне 
арналған. 
ƏОЖ 531(075.8) 
ББК 22.2.Я73 
 
 
 
 
 
 
ISBN 978-601-80311-4-4 
 
©   БИНОМ. Лаборатория знаний, 2010 
©   ҚР жоғары оқу орындарының  
      қауымдастығы, 2012 
 

5 
 
Мазмұны 
 
 
 
Алғы сөз .……………...…………………………………………………........
7
Белгілеу жүйесі…………………………...………………………………….
8
Кіріспе…………………………………………………………………….......
9
1-тарау. Кинематика негіздері…………………………………………......
12
§ 1.1. Нүкте кинематикасы…………………………………………………..….......
12
§ 1.2. Қатты дененің кинематикасы………………………………………...……....
19
§ 1.3. Бір санақ жүйесінен екінші санақ жүйесіне өткен кездегі жылдамдықпен 
үдеудің түрлендірілуі.............………………………………….......................
26
Есептер
........................................................................................................ 30
2-тарау. Динамиканың негізгі теңдеуі......................................................... 36
§ 2.1.  Инерциалық санақ жүйелері…………………………………..……..........…
36
§ 2.2. Динамиканың негізгі заңдары……………………………………….............
39
§ 2.3. Күштер…………………………………………………………………...........
43
§ 2.4. Динамиканың негізгі теңдеуі …………………………………………..........
46
§ 2.5. Инерциялық емес санақ жүйелері…………………………………….........…
49
Есептер…………………………………………………………………………......…
53
3-тарау. Импульс сақталу заңы………………………………………....… 63
§ 3.1. Сақталу заңдары туралы……………………………………………….....…..
63
§ 3.2. Импульс жүйесі……………………………………………………….............
65
§ 3.3. Импульстің сақталу заңы……………………………………………….........
67
§ 3.4. Масса центрі. Ц-жүйе…………………………………………………….......
71
§ 3.5. Массасы айнымалы дененің қозғалысы………………………………....…..
76
Есептер
………………………………………………………………........ 78
4-тарау. Энергия сақталу заңы………………………………………....…. 85
§ 4.1. Жұмыс пен қуат………………………………………………………….........
85
§ 4.2. Консервативті күштер……………………………………………………....…
89
§ 4.3. Өрістегі бөлшектердің механикалық энергиясы……………………….....…
98
§ 4.4. Жүйенің потенциалдық энергиясы…………………………………….......…
102
§ 4.5. Жүйенің механикалық энергиясының сақталу заңы…………………......…
107
§
 4.6. Екі бөлшектің соқтығысуы…………………………………………...…........
115
§ 4.7. Сығылмайтын сұйықтардың механикасы……………………………….......
124
Есептер……………………………………………………………………….…........
131
5-тарау. Импульс моментінің сақталу заңы……………….……….......... 143
§ 5.1. Бөлшектің импульс моменті. Күш момент……………………....................
143
§ 5.2. Импульс моментінің сақталу заңы………………………..................……...
148
§ 5.3. Меншікті импульс моменті……………………………................................…
153

6 
 
§ 5.4. Қатты дене динамикасы……………………..…………....................…......…
157
Есептер…………………………………………………………….............................
171
6-тарау. Тербелістер........................................................................................ 181
§ 6.1. Гармоникалық тербелістер..............................................................................
181
§ 6.2. Гармоникалық тербелістерді қосу...................................................................
188
§ 6.3. Өшетін гармоникалық тербелістер..................................................................
191
§ 6.4. Мəжбүр тербелістер..........................................................................................
194
Есептер
........................................................................................................ 198
7-тарау. Арнайы салыстырмалы теорияның кинематикасы................ 203
§ 7.1. Релятивистікке дейінгі физиканың негізгі қағидалары.................................
203
§ 7.2. Эйнштейін постулаттары..................................................................................
207
§ 7.3. Уақыттың баяулауы жəне ұзындықтың қысқаруы........................................
211
§ 7.4. Лоренц түрлендiрулері.....................................................................................
218
§ 7.5. Лоренц түрлендiрулерінiң салдары.................................................................
221
Ecептер
........................................................................................................ 227
8-тарау. Релятивистік динамика.................................................................. 233
§ 8.1. Релятивистік импульс.......................................................................................
233
§
 
8.2. Релятивистiк динамиканың негiзгi теңдеуi....................................................
236
§ 8.3. Масса мен энергияның өзара байланыс заңы.................................................
238
§ 8.4. Бөлшектің энергиясы мен импульсының арасындағы байланыc.................
242
§ 8.5. Релятивиcтiк бөлшектер жүйесi.......................................................................
245
Есептер
........................................................................................................ 251
 
Қосымшалар............................................................................ 258
1.  Нүктенің полярлық координаттардағы қозғалысы.............................................
258
2.  Кеплер есебі...........................................................................................................
260
3.  Штейнер теоремасы...............................................................................................
261
4.  Грек алфавиті.........................................................................................................
262
5.  Негізгі СИ жүйесіндегі өлшем бірліктер.............................................................
263
6.  Алгебра мен тригонометрияның формулалары..................................................
263
7.  Интегралдар туындылар таблицалары.................................................................
264
8.  Векторлар туралы кейбір мəліметтер..................................................................
265
9.  Механикалық шамалардың СИ жəне СГС жүйелеріндегі өлшем бірліктері...
266
10.  Бірліктің ондық үстемелері................................................................................
267
11.  Кейбір жүйеден тыс бірліктер............................................................................
267
12.  Астрономиялық шамалар...................................................................................
268
13.  Физикалық тұрақтылар.......................................................................................
268
 
Пəндік көрсеткіш............................................................................................. 269