З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

Е. Пугачев бастаѕан шаруалар кHтерiлiсiне ћазаћтардыѓ да ћаты-

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	77/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 73 74 75 76 77 78 79 80 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

Е. Пугачев бастаѕан шаруалар кHтерiлiсiне ћазаћтардыѓ да ћаты-
суыныѓ негiзгi себептерi
. Осы кп џлтты ћозѕалысћа ћазаћтардыѓ да
ћатысуына тљрткi болѕан бiрнеше негiзгi себеп бар едi
. Бiрiншiден
,
мал жайылымы жетiспедi. Патша љкiметi ћазаћтар Ресейдiѓ ћол ас-
тына тудi ћабылдаѕан бойда-аћ олардыѓ шекара шебiнiѓ iшкi жаѕы-
на туiне, сондай-аћ оѕан жаћын кшiп-ћонуына ћатаѓ тыйым салѕан
болатын. Оныѓ љстiне Ертiс зенiнiѓ бойындаѕы шекара шебiнде
енi
10 шаћырымдыћ
алћаптыѓ џзына бойынан туге де тыйым салынды.
1771
жылы Едiл мен Жайыћ аралыѕындаѕы ћалмаћтардыѓ љлкен бiр
блiгi здерiнiѓ тарихи отанына, Жоѓѕарияныѓ ћаѓырап бос ћалѕан
жерiне жетуге кш бетiн тљзедi (ћараѓыз: §7). Кiшi жљз бен Орта
жљз ћазаћтары, патша љкiметiнiѓ айдап салуымен Жоѓѕарияѕа кшiп
бара жатћан ћалмаћтарды тас-талћан етiп ћыруѕа белсене ћатысты.
Ћалмаћтардыѓ Едiл мен Жайыћ аралыѕындаѕы жайлаѕан жерiн ием-
денiп ћалуѕа ћазаћтар заѓды ћџћыѕымыз бар деген талап ћойды. Бi-
раћ патша љкiметi бџл талапћа ћџлаћ асћан жоћ, ћазаћтардыѓ Жайыћ-
тыѓ оѓ жаћ ѓiрiнен кшкен ћалмаћтардан босап ћалѕан атамекен
жерлерiне ћайтадан ћоныс аударуына љзiлдi-кесiлдi ћатаѓ тыйым
салды.
Екiншiден,
ћазаћ халћы здерiнiѓ жер аумаѕында ќскери бекi-
нiстер салуѕа тiптi де келiсе алмады. Gйткенi мџныѓ зi кшпелi
мал жайылымын елеулi тљрде тарылтты.
Љшiншiден,
патша љкiметi
1752–1755
жылдары бџрын Орта жљз ћазаћтары емiн-еркiн кшiп-
ћонып жљрген Жаѓаесiл аймаѕын басып алды.
Тртiншiден,
патша
љкiметi барымташыларды џстау љшiн
«ќскери iздестiру»
деген сыл-
таумен ћазаћ даласына ќскери топтарды ќдейi жiберудi жиiлете
тљстi. Ал мџныѓ зi шынтуайтына келгенде, ћазаћ ауылдарын кќ-
дiмгiдей ашыћтан-ашыћ талан-таражѕа салып тонаудыѓ жымысћы
тќсiлi болып шыћты.
Ћазаћстандаѕы ктерiлiс Е. Пугачевтыѓ жариялаѕан
манифесiнiѓ
ыћпалымен басталды. Ктерiлiстiѓ басшысы зiнiѓ љндеуiнде ћазаћ-

57
тарѕа жер, су, орман алћаптарын, ћару-жараћ, оћ-дќрi мен ћорѕа-
сын, киiм-кешек беруге, сондай-аћ олардыѓ бџрынѕы дќстљрлi ќдет-
ѕџрыптары бойынша мiр сљруiне, дiни сенiмдерiн џстануына рџћсат
етемiн деген уќде бердi. Осыныѓ есесiне ол зiнiѓ орыс патшасы
деген мќртебесiн «ћалпына келтiруге» ќскери кмек крсетудi сџра-
ды. Мџндай манифестер ћазаћтардыѓ Е. Пугачев ктерiлiсшiлерi-
нiѓ ћатарына жаппай ћосылуына тљрткi болѕан жалынды љгiт едi.
1773
жылы Е. Пугачев Кiшi жљздiѓ кшi-ћон аумаѕында ћџпия
тљрде болып ћайтты. Ол ћазаћтардыѓ жаѕдайымен жете танысуѕа ћат-
ты ыћылас бiлдiрдi. Олардыѓ кмегiне Жайыћ казактарын ктеруден
кп бџрын ие боламын деп љмiттендi. Е. Пугачев ел арасында ыћпа-
лы кљштi ћазаћ старшындарымен жиi-жиi ќѓгiмелестi. Тап сол жыл-
дыѓ аяћ кезiнде ол Кiшi жљз жерiне ћџрамында 400 адам бар жаса-
ѕын ертiп таѕы да келдi. Ол жасаћтыѓ ћџрамында орыстар, чуваштар,
черемистер, башћџрттар, татарлар жќне ћалмаћтар болды. Ктерiлiс
жетекшiсi з жасаѕыныѓ ћџрамын ћазаћтарѕа кзбе-кз крсету
арћылы ќскерiнiѓ кп џлтты екенiне кќмiл сендiргiсi келген едi.
Бiрћатар ћазаћ рулары Е. Пугачев ктерiлiсiне ћолдау крсету-
ге ыћылас бiлдiрдi.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 73 74 75 76 77 78 79 80 ... 481