Абылайдыѓ ћазаћ тарихында алатын орны

54
Сонымен 
1795 
жылѕы ћаѓтарда 2 сџлтан, 19 старшын жќне 120
мыѓнан астам ћазаћ II Екатерина атына тiнiш жолдап, здерiн орыс
императорына тiкелей баѕынатын етiп ћол астына ћайтадан алуды
сџрады. Патша љкiметi бџл жаѕдайды шџѕыл пайдалана ћойды да,
ћазаћ мемлекеттiгiнiѓ ћалдыѕын одан ќрi ќлсiрете тљсуге баѕыттал-
ѕан шаралар ћабылдай бастады. 
1798 
жылы Ертiс бойындаѕы ћазаћ-
тардыѓ оныѓ оѓ жаѕалауындаѕы кшiп-ћонѕан жерiне ћайтадан ба-
руына рџћсат етiлдi. Бiр кездегi бiртџтас Орта жљз ендi екiге блiндi.
Абылай хан ћазаћ халћыныѓ тарихында ерекше маѓызды орын
алады. Абылайдыѓ кљш-жiгерi еѓ алдымен кљштi жќне тќуелсiз Ћа-
заћ мемлекетiн ћџруѕа жџмсалды. Орыс ѕалымы И. Крафттыѓ
сзiмен айтћанда, «
Ол 
(
Абылай. –
 авт.) 
ћалыптасћан наћты жаѕдай-
ларѕа ћарай бiрде Ресейге, бiрде Ћытайѕа, ендi бiрде Жоѓѕарияѕа шын
берiлген болып крiне бiлдi, ал шын мќнiнде ешкiмге де бас иген жоћ».
Абылай хан ћазаћтардыѓ басын ћосып бiрiктiру љрдiсiне бас-
шылыћ еттi жќне џлан-байтаћ далада бiр орталыћћа баѕынатын мем-
лекет ћџруѕа зор ыћпал еттi. Жоѓѕар жќне Едiл ћалмаћтарын тас-
талћан етiп, жеѓiп шыѕуда ол аса маѓызды рл атћарды. Ћытай
ќскерiнiѓ Ћазаћстан аумаѕымен iлгерi ћарай iшкi аймаћтарѕа жыл-
жуын тоћтатып ћана ћойѕан жоћ, сонымен ћатар ћазаћтардыѓ Тар-
баѕатайдаѕы жќне Iле зенi ѓiрiндегi байырѕы дќстљрлi мал жа-
йылымдарын ћайтарып алуына ћол жеткiздi. Алатау ћырѕыздарыныѓ
ћазаћтарѕа шабуыл жасауын да тоћтатты.
Абылай хан ћазаћтардыѓ з арасында ѕана емес, сонымен ћатар
кршi халыћтардыѓ арасында да орасан зор бедел мен сый-ћџрметке
блендi. «Ћазаћтар жауѕа аттанѕанда оныѓ атын «Абылай! Абылай!»
деп џран етiп шапты
. Ќ. Бкейханов
 зiнiѓ «Ћырѕыздар» («Ћазаћтар».
– авт.) деген еѓбегiнде Абылайдыѓ атын тiптi Сiбiр казактарыныѓ
џран ретiнде пайдаланатыны туралы былай деп жазды: 
«Абылай!»
деп џран тастау тiптi Сiбiр казак-орыстарында да бар. Олардыѓ бiреуi
зiнiѓ џлын 
1904–1905
 жылдардаѕы орыс-жапон соѕысына аттанды-
рып тџрып, оѕан бата ретiнде: «Абылай! Абылай!» деп атой сал ...
«Абылай деп шабуыл жаса!» дегенiн крдiм». 
Ш. Уќлихановтыѓ
сзiмен айтћанда Абылай «ћазаћ даласына џлы iстер тындыру љшiн
жiберiлген ћџдiреттi билеушi болды».
Ћазаћстан ћалаларыныѓ бiрћатар басты кшелерi Абылай хан-
ныѓ атымен аталады. Алматыда Ћазаћ мемлекеттiк халыћаралыћ
ћатынастар жќне дљние жљзi тiлдерi университетiне Абылай ханныѓ
есiмi берiлген. Ккшетаудыѓ етегiнде Абылай ханныѓ ћџрметiне
алып ескерткiш 
стелла
 орнатылѕан. Ћазаћтар аса крнектi ћазаћ
ханыныѓ есiмiн бљгiнде здерiнiѓ перзенттерiне зор ыћыласпен
ћояды.

55
1. Абылай хан туралы ќѓгiме айтып берiѓдер. 2. Атаћты ћазаћ билеушi-
сiнiѓ iшкi саясаты туралы шаѕын ќѓгiме ћџрастырыѓдар. 3. Абылайдыѓ
патша љкiметiмен зара ћарым-ћатынасы ћалай ћалыптасты? 4. Абылай ханныѓ
ћазаћ халћыныѓ жоѓѕар басћыншыларына ћарсы жљргiзген азаттыћ кљресiнде
атћарѕан рлi туралы айтып берiѓдер. 5. ХVIII ѕасырдыѓ екiншi жартысындаѕы
ћазаћ-ћытай ћатынастары ћандай едi? 6. Абылайдыѓ ћырѕыздарѕа ћарсы бiр
емес, бiрнеше жорыћ жасауѕа мќжбљр болуыныѓ ћандай себептерi бар едi?
7. Абылайдыѓ ћазаћ тарихындаѕы алатын маѓызы ћандай? 8. Картадан Абылай
ханныѓ жорыћ жасаѕан елдерi мен аймаћтарын крсетiѓдер. 9. Абылайды аса
крнектi мемлекет ћайраткерi, дипломат, жауынгер жќне ел басћарушы ретiнде
сипаттайтын ћандай фольклорлыћ шыѕармаларды бiлесiѓдер?

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: