Шоћан Уќлихановтыѓ ѕылыми зерттеулерi

304
танысып, ћырѕыздардыѓ тарихи аѓыз-ќѓгiмелерi мен жырларын
жазып алды.
Ш. Уќлиханов 1856 жылы аса крнектi ѕалым, белгiлi географ
П.П. Семенов-Тян-Шанскиймен танысты. Ол жас ћазаћ ѕалымныѓ
ћабiлетiне шын ниетiмен сљйсiне ћайран ћалды. 1857 жылы П.П.
Семенов-Тян-Шанскийдiѓ џсынуымен Ш. Уќлиханов Орыс
географиялыћ ћоѕамыныѓ толыћ мљшелiгiне ћабылданды. Шыѕыс
Ћазаћстан мен Жетiсуѕа, ћырѕыз елiне жасаѕан сапары Шоћанныѓ
ѕалым ретiндегi даѓћын арттырды. 1857 жылы Шоћан Алатау ћыр-
ѕыздарына сапар шегiп, оныѓ тарихын, этнографиясын жќне халыћ-
тыћ поэзиясын зерттедi. Ћырѕыз халћыныѓ энциклопедиялыћ дас-
таны «Манасты» жазып алды.
1858–1859 
жылдары Шоћан атаћты Ћашѕария сапарына барып
ћайтты. Шоћанѕа дейiн ол лкеде бiрде-бiр зерттеушiнiѓ болып ћай-
туыныѓ сќтi тљспеген едi. Немiс ѕалымы Р. Шлагингвейттiѓ еуропа-
лыћтар љшiн мљлде жабыћ лкеге барып ћайтпаћ болѕан сапары ћай-
ѕылы аяћталып, ол ћатыгездiкпен лiм жазасына душар болѕан-ды.
Шоћан аса ћиын ћџпия жаѕдайда з мiрiне ћатер тндiре жљрiп,
Ћашѕария лкесiнiѓ тарихы, этнографиясы, мќдениетi мен геология-
сы, географиялыћ жаѕдайы жайлы бџѕан дейiн мљлде белгiсiз аса
ћџнды деректер жинап ћайтты. Соныѓ негiзiнде «Алтышардыѓ неме-
се Ћытайдыѓ Нан-Лу провинциясыныѓ (Кiшi Бџхараныѓ) шыѕыста-
ѕы алты ћаласыныѓ жаѕдайы туралы» деген атаћты еѓбегiн жазды.
Еѓбектi Ресейде де, одан тыс жерлерде де шыѕысты зерттеушi ѕалым-
дар жоѕары баѕалады.
Патша љкiметi жас ѕалымныѓ ѕылыми ерлiк еѓбегiн жоѕары баѕа-
лады. 
1860 
жылы Санкт-Петербургте ол орденмен марапатталып,
ќскери шенi де жоѕарылатылды. Оны орыс патшасы II Александрдiѓ
зi ћабылдады. Осы кездесу кезiнде Шоћан патшаѕа орыс шенеу-
нiктерiнiѓ ћазаћ халћына жаћсы ћарауы жайлы з тiнiшiн батыл
жеткiздi.
Петербургте болѕан кезiнде Шоћан Уќлиханов ќр тљрлi ќскери
жќне ѕылыми мекемелерде жџмыс iстедi. Ол ресейлiк шыѕыстану-
шылар мен дипломаттардыѓ, жазушылар мен аћындардыѓ  сиына-
тын наѕыз 
пiрiне
  айналды. Шоћан Ћазаћстан мен Орта Азияныѓ
жќне Шыѕыс Тљркiстанныѓ карталарын жасаумен айналысып, ћажы-
май-талмай еѓбек еттi. Шыѕыс елдерiнiѓ ћолжазбаларын мџћият
зерттеудi де жалѕастырды. Оны Орыс географиялыћ ћоѕамы Шы-
ѕыс тарихы туралы дќрiстер оћуѕа шаћырып тџрды.
Алайда Петербургтыѓ ылѕалды ауа райы оныѓ денсаулыѕына
жаћпады. Денсаулыѕыныѓ нашарлауына байланысты Отанына ора-
луѕа мќжбљр болды. Ол Омбыѕа барып, даладаѕы жергiлiктi басћару
iсiн ћайта џйымдастыру жнiндегi шараларѕа ћатысты. Оныѓ негiзгi

305

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: