З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

Реформаныѓ отаршылдыћ сипаты

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	259/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 255 256 257 258 259 260 261 262 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

8. Реформаныѓ отаршылдыћ сипаты.
Реформаныѓ жалпы
алѕанда отаршылдыћ сипаты басым болды. Ол реформалар Ћазаћ-
станды Ресейге ћосып алу љрдiсiнiѓ толыћ аяћталѕанын крсеттi.
Ћазаћстанныѓ кеѓ-байтаћ жерi Ресейдiѓ мемлекеттiк меншiгiне ттi.
Патша љкiметi бџдан былай ћазаћтардыѓ жерiн кез келген сылтау-
мен оп-оѓай тартып ала беретiн болды. Мџныѓ аћыры дала тџрѕын-
дарыныѓ ежелгi атамекен жерлерiнен айырылып ћалуына, сйтiп
ћайдаѕы бiр ћџнарсыз жќне тџзы бетiне шыѕып жатћан сортаѓ жер-
лерге ыѕыстырылуына жеткiздi. Ћџнарлы жерлер iшкi Ресейден
ћоныс аударып келген орыс шаруалары мен казактарѕа,
шенеунiктерге берiлдi. Патша љкiметiнiѓ Ћазаћстанныѓ табиѕи бай
ресурстарын оѓды-солды емiн-еркiн пайдалануы бџл лкенi Ресей
экономикасыныѓ ћосалћы арзан шикiзат кзiне айналдырды.
Болыстардыѓ сайланып ћойылуы Ћазаћстанныѓ бљкiл аума-
ѕын руаралыћ кескiлескен ћаћтыѕыстар сахнасына айналдырып
жiбердi. Сайлауда шар салушыныѓ дауысын сатып алу кеѓiнен
етек алды. Болашаћ болыстар орыс љкiметiнiѓ аузына ћарап, жал-
таѓдаудан кз ашпады. Ћайтсем солардыѓ ћолдауына ие болып,
ћањарлы ћолшоћпары болсам екен деп армандады.
Сџлтан тобын басћару жљйесiнiѓ орта жќне жоѕары буынынан
толыћ ыѕыстырып шыѕару ћазаћ халћын ћџћыћ атаулыдан жџрдай
тобырѕа айналдырды. Отаршыл Ресей ћазаћ мемлекеттiлiгiнiѓ еѓ
соѓѕы ћалдыћтарын да жойды. Ћазаћтарѕа болыс жќне ауыл старшы-
ны деген еѓ тменгi дќрежедегi ћызметтер ѕана тидi. Олардыѓ уезд
бастыѕы, ќскери губернатор, генерал-губернатор сияћты жоѕары
лауазымды ќкiмшiлiк ћызметтерге барар жолы заѓ жљзiнде бiржола
жабылды.
Жаѓа мiндеттi борыштар мен алым-салыћ тљрлерiнiѓ еселеп енгi-
зiлуi ћазаћтардыѓ материалдыћ жаѕдайын нашарлатып жiбердi. Тљтiн
салыѕы бџрынѕы 1 сом 50 тиыннан 3 сомѕа бiр-аћ ктерiлдi. Болыстар-
ды, ауыл старшындарын, сондай-аћ олардыѓ толып жатћан шабар-
мандарын џстауѕа жџмсалатын ћаржы да халыћтан жыл сайын ћо-
сымша жинап алынды. Ћазаћстанныѓ оѓтљстiк аймаћтарындаѕы ха-
лыћ харадж (егiннен алынѕан нiмнiѓ оннан бiр блiгi), зекет (тауар
ћџныныѓ ћырыћтан бiр блiгi) тлеп тџруѕа мiндеттi болды. Ќр тљрлi
ћажеттерге жџмсау љшiн
ћара шыѕын
деп аталатын ћосымша салыћ
та салынды. Бџдан тљскен ћаржы жол салуѕа, оны жндеуге, кпiр,
мешiт, мектеп, аурухана салуѕа жџмсалды. Патша љкiметi Ћазаћстан-

191
нан орасан зор млшерде ћаржы жинап алумен болды. Оныѓ бiр блiгi
отаршыл ќкiмшiлiк пен ќскери кљштердi џстауѕа жџмсалды, ендi бiр
блiгi орталыћћа жiберiлiп отырды.
Патша љкiметi ћазаћтардыѓ ежелгi дќстљрлi ћоѕамын кљйреттi.
Болыстар мен уездер ћџру кезiнде рулыћ ерекшелiктер ескерiлмедi.
Дќстљрлi билер сотыныѓ ћџћыћтары елеулi тљрде ћысћартылды.
Сонымен ћатар реформаныѓ барысында ел мiрiне кейбiр жа-
ѓалыћтар да енгiзiлдi. Ћалалар тџрѕызылып, темiр жолдар салына
бастады. Ертiске кеме тљсiрiлдi. Бiлiм беру жќне денсаулыћ саћтау
мекемелерiнiѓ ћатары арта тљстi.
1. 1822 жќне 1824 жылдардаѕы жарѕылар неге жарамай ћалды? 2. 1867–1868
жылдардаѕы жарѕылар бойынша Ћазаћстанныѓ жаѓа ќкiмшiлiк блiнiсi ћан-
дай болѕанын картадан крсетiѓдер. 3. 1822–1824 жылдардаѕы реформалар мен
1867–1868 жылдардаѕы реформаларѕа салыстырмалы тљрде талдау жасаѓдар. 4.
Ћазаћтар мына тменде крсетiлген лауазымды ћызметтердiѓ (генерал-губернатор,
ќскери губернатор, уезд бастыѕы, болыс, ауыл старшыны) ћайсысын атћаруѕа
ћџћыћты едi? 5. Ћазынагерлiк жљйеде ћандай згерiстер болды? 6. Денсаулыћ саћ-
тау саласында болѕан згерiстердi атап шыѕыѓдар. 7. Ћазаћстанда жердi пайдала-
ну саласында ћандай згерiстер орныћты? 8. Реформалардыѓ отаршылдыћ мќнi
мен сипаты ћандай едi?

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 255 256 257 258 259 260 261 262 ... 481