З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

ХVIII ѕасырдыѓ басындаѕы жоѓѕар шапћыншылыѕы. «Аћтабан

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	19/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 15 16 17 18 19 20 21 22 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

Цеван-Рабтан

3. ХVIII ѕасырдыѓ басындаѕы жоѓѕар шапћыншылыѕы. «Аћтабан
шџбырынды, АлћакHл сџлама».
ХVIII ѕасырдыѓ 20-жылдарыныѓ бас
кезiнде жоѓѕарлардыѓ Ћазаћстан аумаѕына кезектi iрi жорыћ жа-
сауына ћолайлы жаѕдай ћалыптасты. 1722

жылы жоѓѕарлармен џзаћ
уаћыт бойы соѕыс жљргiзiп келген Ћытай императоры (боѕдыханы)
Канси
ћайтыс болды. Сйтiп ћалмаћтардыѓ Ћытаймен бейбiт келiсiм
жасауѕа ћолы жеттi. Жоѓѕар хандыѕыныѓ шыѕыс шекарасы ендiгi
жерде ћауiпсiз болды. Жоѓѕар билеушiлерi Едiл бойындаѕы ћал-
маћтардыѓ ханы Аюкеге елшi жiберiп, ћазаћтарѕа ћарсы бiрлескен
соѕыс ћимылдарын жљргiзу маћсатын кздедi. Ертiс бойында жа-
ћында ѕана бой ктерген ќскери бекiнiс желiсiн ныѕайтумен ќуре
болып жатћан Ресей Жоѓѕар мемлекетiне бќлендей ћауiп тндiре
алмайтын едi. Оныѓ љстiне, Ресей кршi жатћан екi кшпелi
мемлекеттiѓ зара ћарым-ћатынасына байланысты бейтарап саясат
џстауѕа тырысты. Ћазаћ мемлекетiнiѓ де, Жоѓѕар хандыѕыныѓ да
зара шайћаста ќбден ќлсiреп, ћансыраѕанын кљттi. Gйткенi оѕан
осылай болѕаны тиiмдi едi.
1723
жылдыѓ кктемiнде алдаѕы болатын жойћын соѕысћа мыћ-
тап ќзiрленген, ќрi ћазаћ хандыћтарыныѓ алтыбаћан алауыз болып
Аћтабан шџбырынды.
М. Ћаспаћтыѓ картинасы.

15
ыдырап бара жатћанын пайдалана ћойѕан
Цеван-Рабтан
з ќскерiнiѓ
ћалыѓ ћолын Ћазаћстанѕа ћарай аттандырды. Жау жетi баѕытта ша-
буылѕа шыћты. Жоѓѕар шапћыншылыѕыныѓ алѕашћы соћћысына
џшыраѕан Жетiсу мен Ертiс бойыныѓ ћазаћтары болды. Жоѓѕарлар
ауылдарды ртедi. Малды айдап ќкеттi, бейбiт халыћты ћара шыбын-
дай ћырып салды. Gйткенi жоѓѕарлардыѓ шабуылы кљтпеген жерден
басталѕан болатын. Сондыћтан да амалы ћалмаѕан бейб
iт
ауылдар
малына да, љй-жайларына да, дљние-мљлiктерiне де ћарай алмай, бас
сауѕалап ћашуѕа мќжбљр болды.
Жау ќскерлерiнiѓ сан жаѕынан тым басым болѕанына ћарамай,
ћазаћ жауынгерлерi кескiлескен џрыс салып, ћатты ћарсылыћ кр-
сеттi. Жау ћолына ешкiмнiѓ де берiлгiсi келмедi. Ќр ћазаћ зiмнiѓ
туѕан жерiмдi, туѕан-туыстарым мен жаћындарымды жауыз дџшпан-
нан ћорѕауѕа мiндеттiмiн деп џћты. Жауынгерлер шегiне шайћасып,
ћорѕаныс соѕыстарын жљргiздi. Олар ќйелдердi, балаларды, ћарттар-
ды жаудыѓ кшелеп ћууынан ћџтћару љшiн ћырѕын соѕыс салды.
Ташкент ћаласыныѓ тџрѕындары ћазаћ ќскери жасаћтарыныѓ бас-
шылыѕымен ћаланы жаудан бiр ай бойы дерлiк ћорѕады. Жоѓѕар-
лар Ташкенттен кейiн Сайрам, Тљркiстан сияћты басћа да ћалаларды
басып алды. Жаудыѓ жойћын соѕыс ћимылдарын жљргiзуi нќтиже-
сiнде Ћазаћстанныѓ шлдi жќне таулы аймаћтарынан зге бљкiл
аумаѕы iс жљзiнде жоѓѕарлардыѓ ћолына ћарады. Салыстырмалы
тљрде алѕанда Ћазаћстанныѓ батысындаѕы алыс аймаћтар ѕана аман
ћалды.
Бџл кезеѓ

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 15 16 17 18 19 20 21 22 ... 481