З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

77
Жетiм менен жесiрге
Ешбiр жаман ћылмадыѓ.
Ќдiлдiкпен жљрдiѓ сен,
Ќдептi iске кiрдiѓ сен...»
Бџћар жыраудыѓ з замандастарынан ерекше бiр ћасиетi шын-
дыћты бетiѓ бар, жљзiѓ бар демей, ќрћашан тура айтћан. Болашаћты
болжай бiлетiн крiпкелдiк дарыны да болѕан. Ол зiнiѓ жыр-толѕау-
ларында патша љкiметiнiѓ алысты кздейтiн отаршылдыћ саясаты-
ныѓ зардабы болашаћта ћандай болатынын кљнi бџрын сезiп, болжай
бiлдi. Бџћар жырау шыѕармаларыныѓ негiзгi таћырыбы – туѕан елге,
скен жерге деген шексiз сљйiспеншiлiк, отаншылдыћ, ћазаћ батыр-
ларыныѓ ерлiгiн мадаћтау. Сыртћы жаулардан ћатер тнген кезде
халыћты жџмылѕан жџдырыћтай бiрлiкке, топтасћандыћћа шаћыр-
ды. Ол Ћазаћстанныѓ з алдына кљштi, бiр орталыћћа баѕынѕан ќрi
тќуелсiз мемлекет болуын армандап ттi.
Бџћар жыраумен замандас жќне оѕан рухы жаѕынан жаћын 
Љмбе-
тей Тiлеуџлы
 болды. Ол жоѓѕарларѕа ћарсы жорыћтардыѓ бќрiне
де ћатысты. Ћазаћ батырларыныѓ крсеткен ерлiгiн жырлады. Ћазаћ
халћыныѓ ћас батыры Ћанжыѕалы ћарт Бгенбайды жоћтау жќне
оныѓ лiмiн Абылай ханѕа естiрту сияћты жырлары халыћ жадын-
да саћталѕан.
ХVIII ѕасырдыѓ аяѕы мен ХIХ ѕасырдыѓ бас кезiнде 
Тќтiћара,
Шал, Ктеш
 жыраулардыѓ жырлары халыћ арасында кеѓiнен
таралды.
Тќтiћара
 жырау ћазiргi Ћостанай облысыныѓ аумаѕындаѕы
Сарыкл деген жерде дљниеге келдi.
Цинь империясына ћарсы соѕысћа ћа-
тысты. Абылай ханныѓ тѓiрегiне топ-
тасћан жаћын серiктерiнiѓ бiрi болды,
оныѓ кптеген ќскери жорыћтарында
ерлiгiмен кзге тљстi. Ол зiнiѓ ерлiгi ар-
ћылы ћазаћ сарбаздарын Отан љшiн ћан-
дай да болсын ћиыншылыћтардыѓ ал-
дында бас имеуге шаћырды. Оныѓ шы-
ѕармалары жауынгерлердi жауѕа ћарсы
ерлiкпен шайћасуѕа, туѕан елге адал бо-
луѕа љндедi. 
Абылай
 ханныѓ батырларын
мадаћтап, даѓћын арттыруѕа арналды.
Суырыпсалма аћындар 
Ктеш
 пен
Шал
 (Тiлеуке Кљлекеџлы) з замандас-
тары мiрiнiѓ моральдыћ жќне этикалыћ
жаћтарына арналѕан толѕаулар шыѕар-
ды, сондай-аћ кшпелiлердiѓ дiни сенiмi
Жыршы. 
Н.Г. Хлудовтыѓ
картинасы.

78
мќселелерiн де ћозѕады. Олардыѓ жырлары Ћазаћстанныѓ барлыћ
жерiне жетiп, жатћа айтылып жљрдi. Халыћ 
Шал аћын
 деп атап кет-
кен 
Тiлеуке Кљлекеџлы
 ћазiргi Аћмола облысыныѓ аумаѕында туѕан.
Ол Есiл зенiнiѓ жаѕасында атаћты Кљлеке батырдыѓ отбасында
дљниеге келген. Аћын ретiнде он бес жасынан танылды. Аћын
тiрiктi, жаѕымпаздыћты лердей жек крдi, адамгершiлiк ар-намыс-
ты бќрiнен де жоѕары ћойды. Gз тайпаластарыныѓ арасындаѕы дос-
тыћты, бiрлiктi жќне ауызбiршiлiктi мадаћтап, жырѕа ћосты. Аћын
бљкiл ћазаћты топтасып ћуатты ел болуѕа, ћайырымдылыћ пен
ќдiлеттiлiкке шаћырды.
ХVIII ѕасырдаѕы ћазаћ аћындары мен жыраулары шыѕармалары-
ныѓ басым кпшiлiгi џрпаћтан џрпаћћа ауызша жеткiзiлiп келдi. Тек
ХIХ–ХХ ѕасырларда ѕана ћазаћ жќне орыс зерттеушiлерiнiѓ ел аузы-
нан жазып алуы арћасында баспа бетiнде жарыћ крдi.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: