Ћазаћтардыѓ 1771 жылѕы «Шаѓды жорыћћа» ћатысуы

45
Ћалмаћтардыѓ џлы кшiнiѓ ћозѕалу баѕыты таѕы да Ћазаћстан
аумаѕы арћылы тетiн болды. Ћалмаћтар ќмiршiсi 
Убаши 
кштi
бастады. Ћоныс аударушы ћалмаћтардыѓ iс-ќрекетi патша љкiметiнiѓ
жоспарына ћарама-ћайшы келдi. Gйткенi ол салыћ тлеп отырѕан
халыћтыѓ бiр блiгiнен айырылып ћалды. Оныѓ љстiне, ћалмаћтар-
дыѓ љлгiсi лкенiѓ зге халыћтарына келеѓсiз ќсер еттi. Жайыћ ка-
зактары ћалмаћтардыѓ соѓына тљсiп, кштiѓ бетiн керi ћайтарудан
љзiлдi-кесiлдi бас тартты. Орынбор казактары тарапынан да белсендi
ћимыл жасала ћойѕан жоћ.
Мiне, тап сол кезде патша љкiметi, ћазаћтар мен ћалмаћтардыѓ
кптен берi созылып келе жатћан дќстљрлi зара дџшпандыћ ћарым-
ћатынаста екендiгiн пайдалана ћойды. Ћалмаћтар Жайыћ зенiне
жаћындап келе бергенде  Орынбор губернаторы Неплюев Нџралы
ханѕа олар ћазаћтарѕа шабуыл жасау љшiн келе жатыр деген хабар
бердi. Оныѓ љстiне, Неплюев ћазаћтарѕа патша љкiметiнiѓ атынан
ћалмаћтарѕа ћарсы шайћасћа шыѕып, ћан майданда олжаѕа тљскен
ћалмаћтардыѓ бљкiл дљние-мљлкiне ие болу ћџћыѕына уќде бердi.
Ћазаћтарѕа ћойылѕан бiрден-бiр шарт ћалмаћ кшiнiѓ бетiн бџрып,
кешегi кшiп-ћонып жљрген жерiне ћайтару болды. Тап осындай
џсынысты Орта жљз ћазаћтарына да жасады.
Ћазаћтардыѓ мџндай џсынысты зор ыћыласпен ћабылдады. Ћал-
маћтардан олардыѓ бџдан бџрынѕы жасаѕан бљкiл шабуылдары љшiн
барынша кљш-жiгер жџмсап, кек алу себебi ќбден табиѕи нќрсе едi.
Кiшi жљз бен Орта жљздiѓ жерлерiн басып тпек болѕан ћалмаћтар
ћазаћтардыѓ ќскери жасаћтарынан ћатты соћћы жедi. Ћалмаћтармен
болѕан ћанды шайћастарѕа iс жљзiнде ћазаћтардыѓ хандары,  сџлтан-
дары тљгелдей дерлiк белсене ћатысты. Ћалмаћтар, жауынгерлiк
ћабiлетi кљштi 40 мыѓ ћолы бар ќскерi болѕанына ћарамай, ћазаћ-
тардан љстi-љстiне жеѓiлiске џшырады.
Ћалмаћтармен болѕан шайћастарѕа
ћазаћтардыѓ барлыћ жљздерiнiѓ жасаћ-
тары ћатысты. Ћазаћтар ата дџшпанныѓ
малын, мљлкiн олжалап, адамдарын
тџтћынѕа алып ћалумен болды.
Ћазаћтардыѓ ћалмаћтармен еѓ iрi
шайћасы Жем зенiнiѓ бойында ттi.
Балћаш клiнiѓ жаѕасында да ћанды
ћырѕын болды. Ћалмаћтар Мойынты
зенiнiѓ бойына тоћтап, бiраз аялдамаћ-
шы болып едi, бiраћ Абылай бастаѕан
50 мыѓ адамдыћ жасаћ ќбден ќлсiреп
ћажыѕан ћалмаћтарды ћоршап алды.
Ћалмаћтарѕа Алатау ћырѕыздары да
ойсырата соћћы бердi.
Тџтћындалѕан ћалмаћтар.
Суретшi Р. Ћожаѕџлова.

46
Бџл орасан зор оћиѕа ћазаћ тарихында «Шаѓды жорыћ» деген
атпен ћалды. Алыстаѕы Жоѓѕарияны армандаѕан ћалмаћтардыѓ з
атамекенiне шаѕын бiр блiгi ѕана жеттi. Олардыѓ кпшiлiгi ћазаћтар-
мен шайћас кезiнде ћаза тапты. Ћалмаћтардыѓ Шыѓжаѓѕа аман жет-
кен ћалдыѕы шаѕын-шаѕын топтарѕа блiнiп, шекара кљзетi ћызметiне
алынды. Соѕыстыѓ зардабын ћазаћтар да аз шеккен жоћ. Мыѓ-мыѓ-
даѕан ћазаћ сарбаздары ћанды шайћастар болѕан майдан далаларын-
да ћаза тапты. Олар з Отаныныѓ тќуелсiздiгi, ћазаћ халћыныѓ бос-
тандыѕы жолында ћџрбан болды. Ћазаћ жауынгерлерi ћалмаћтардан
олардыѓ бџрынѕы кездердегi жаугершiлiк шапћыншылыѕы љшiн кек
ћайтарды.
Gздерiнiѓ туып-скен атамекенiн зџлым жаудан ћорѕауда ерлi-
гiмен аты шыћћан батырлар халыћтыѓ есiнде мќѓгi саћталып ћал-
ды. Олар: 
Баян, Жќнiбек, Љйсiнбай, Байѕозы, Елшiбек, Райымбек 
ба-
тырлар жќне басћалары. Шоћан Уќлиханов мынадай бiр жаѕдайды
суреттеп жазады: «Даладаѕы љѓгiрлердiѓ бiрiнде ћалмаћтар жай-
ѕасады. Љѓгiрдiѓ кiреберiсiнде алыстан оћ ататын мылтыѕы бар
ћалмаћ мергенi отырады. Бiрнеше жауынгерi ћаза тапћан ћазаћтар
љѓгiрдегi ћалмаћтарѕа таяу баруѕа жљрексiнедi. Осы кезде сiргелi
руынан шыћћан Елшiбек батыр суырыла алѕа шыѕып, жауѕа ћарай
желе жортып таяу келедi де, кенет атына ћамшы басып, ћџйындата
шауып жетедi. Ћалмаћтыѓ мергенi атћан оћ босћа кетедi. Осы
кезде ћазаћ батыры ќбжiлдiк танытып, жау мергенiн ћылышпен
шауып лтiредi».

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: