З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

Далай лама – лама дiнiнiѓ басшысы. Аюке хан

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	65/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 61 62 63 64 65 66 67 68 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

Далай лама
– лама дiнiнiѓ басшысы.
Аюке хан
(1642–1724) – Едiл бойындаѕы торѕауыт-ћалмаћтардыѓ ханы.
Жаѕдай ћалмаћтардыѓ ћаша кшуiне ћолайлы ћалыптасћан жоћ.
1770–1771 жылдыѓ ћысы жылы болды да, оѓтљстiктегi зендерде кпке
дейiн мџз ћата ћоймады. 1771 жылѕы 5 ћаѓтарда Убаши шамамен 30 000
љйлi ћалмаћты бастап џзаћ сапарѕа шыћты. Едiлдiѓ оѓ жаѕында кшiп-
ћонып жљрген ћалмаћтардыѓ келуiн кљтпедi. Ћалмаћтар Жайыћ зенiне
таяп ћалѕанда Орынбор губернаторы Неплюев Нџралы ханѕа, ћалмаћтар
сендердi, ћазаћтарды, шапћалы келе жатыр деп хабар бердi. Сондыћтан
да ол љкiметтiѓ атынан ћалмаћтарѕа ћарсы соћћы берудi џсынды, соѕыстан
тљскен олжаны тљгелдей иемденуге рџћсат еттi. Бiраћ ћалмаћтардыѓ iлгерi
жылжуына мџрша бермей, Ресейге ћарай керi ћайтаруды ћатты тапсырды.
Тап осындай џсынысты ол Орта жљздiѓ билеушiлерiне де жiбердi. Бџѕан
Нџралы хан мен Абылай сџлтан тез келiстi де, Орынбор губернаторына
орыс љкiметiнiѓ еркi мен ћалауын толыћ ќзiрлiкпен орындауѕа ыћтияр
екенiн жеткiзуге асыћты ќрi жорыћћа аттанды. Ћалмаћтарѕа бiрiншi соћ-
ћыны орал казак ќскерлерi беруi тиiс едi. Бiраћ бџл кезде бџлардыѓ здерi
де толћулы едi (Пугачев бљлiгiнiѓ алѕашћы белгiлерi болатын). Сондыћтан
да олар ћалмаћтарды тоћтатып, бетiн керi бџру љшiн ештеѓе де iстеген
жоћ. Ал ћырѕыздар (ћазаћтар. – авт.) олай етпедi. Бiраћ олардыѓ мџнысы
Ресейге берiлгендiктiѓ белгiсi емес едi, ќрине. Олардыѓ ежелгi з жауына
деген ескi кегi болатын. А. Левшин былай деп жазды: «Кез келген ћыр-
ѕыз-ћайсаћ ћалмаћтармен шайћасћа тљсуге, оларды аяусыз тонауѕа асыћ-
ты. Олар бiр айѕа жетер-жетпес уаћыт iшiнде ћаруланып шыѕа келдi. Жа-
йыћтыѓ бойынан басталып, Ћытайдыѓ шекарасына дейiн созылып жат-
ћан кеѓ-байтаћ даланыѓ ћай жерiнде болса да ћалмаћтардыѓ келуiн асыѕа
кљтiп жљрген жауынгерлер толып кеттi. Ћазаћтар здерiне ћалмаћтардыѓ
бџрын крсеткен жќбiр-жапасы мен ћорлыѕын былай ћойѕанда, жалпы
шыћћан тегi мен атын естiгенде-аћ оларды ата жауымыз деп санайды.
Тiптi бџрын Хиуада хан болѕан, бiраћ з ћол астындаѕылардыѓ ћуып шыѕу-
ымен ћазiр Кiшi жљзде тџрып жатћан Ћайыптыѓ зi де орыс ќскерлерiне
барып ћосылуѕа уќде бердi. Ћырѕыз (ћазаћ) даласыныѓ шыѕыс блiгiнде
ћалмаћтарды Ќбiлпейiз сџлтан (Ќбiлмќмбет ханныѓ џлы) мен Џлы жљздегi

48
Ералы сџлтан бастаѕан ќскери жасаћтар, аћыр аяѕында, здерiнiѓ ћатыгез
ћаталдыѕымен жќне ержљрек батылдыѕымен аты шыћћан таудаѕы ћара
ћырѕыздар, яѕни буруттар да асыѕа кљтумен болды».
Добромыслов А.И
. Торѕай облысы. Тарихи очерк. – Орынбор: Торѕай
облыстыћ басћармасыныѓ баспаханасы, 1901, 149–150-беттер.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 61 62 63 64 65 66 67 68 ... 481