З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

С. Гросс, Н. Коншин, Н. Долгополов

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	445/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 441 442 443 444 445 446 447 448 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

3. Абай – џлы аћын ќрi ойшыл.

С. Гросс,
Н. Коншин,
Н. Долгополов
жќне басћалары едi.
Олар Абаймен бiрге жиi-жиi ћонаћта болып жљрдi. Ћазаћ аћыны
солардыѓ арћасында озыћ ойлы орыс мќдениетiнiѓ алып кiлдерi
А.С. Пушкиннiѓ, М.Ю. Лермонтовтыѓ жќне басћалардыѓ шыѕарма-
ларымен жете танысты.
3. Абай – џлы аћын ќрi ойшыл.
Абай зiнiѓ леѓдерiн бала кезi-
нен жаза бастады. Бiраћ ол аћын ретiнде алѕаш рет ХIХ ѕасырдыѓ
80-жылдарыныѓ орта кезiнен бастап таныла бастады. Бџл кезде Абай
з атынан «Жаз» («Жаздыкљн шiлде болѕанда...») деген леѓiн
жариялаѕан болатын. Абай – «Ескендiр», «Масѕџд», «Ќзiм ќѓгiмесi»
поэмалары мен этикалыћ-философиялыћ еѓбегi «Ћарасздердi»
жазды. Аћынныѓ 1890–1898 жылдар аралыѕында жазылѕан «Ћарасз-
дерiнде» ХIХ ѕасырдыѓ екiншi жартысындаѕы ћазаћ халћыныѓ бол-
мысы зерделендi.
Аћынды ћатты алаѓдатћан жаѕдайлар ћазаћтардыѓ жаппай кедей-
ленiп, ћайыршылыћ халге тљсе бастауы, патша љкiметi шенеунiк-
терiнiѓ шектен шыћћан озбырлыѕы, жергiлiктi болыстардыѓ пара-
ћорлыѕы мен ћанаѕатсыз пайдакљнемдiгi болды. Ол зiнiѓ леѓде-
рiнде жаћын туыстарына кмек ћолын созбайтын сараѓ байларды
лтiре сынады.
Абай ћазаћ ћоѕамын ерiнбей еѓбек етуге шаћырды. Gзiнiѓ кейбiр
замандастарыныѓ бойындаѕы жаманшылыћ мiнездердi – жалћау-
лыћты, еѓбексiздiктi, крсећызарлыћты, алтыбаћан алауыздыћты,
надандыћты жерiне жеткiзе ќшкереледi. Кедейшiлiктен ћџтылудыѓ
бiр тќсiлi егiншiлiкпен айналысу, ћолнер кќсiбiн жќне сауда-саттыћ
жасауды љйрену екенiн айтты. Ол былай деп жазды:
«Егiннiѓ ебiн,
Сауданыѓ тегiн
Љйренiп, ойлап, мал iзде».
Оныѓ басћаша ойлауы мљмкiн де емес едi. Ћазаћ даласында жиi
болып тџратын жџт ћарапайым халыћты ауыр ћайѕы-ћасiретке душар
ететiн. Ондай кезде жылдар бойы жинаѕан малдан бiр-аћ кљнде ай-
ырылып, жџтап ћалуѕа болатын едi. Абай
1880
жылѕы алапат ауыр
жџтты з кзiмен крдi. Сол жылы оныѓ сан мыѓдаѕан жерлестерi
ћайыршылыћ халге душар болѕан едi. Семей облысында кедей жа-
таћтардыѓ саны бџрын-соѓды болып крмеген жоѕары крсеткiшке
жеттi. Олар казак станицалары мен орыс шаруаларыныѓ деревняла-
рына жаппай аѕылып, болар-болмас тиын-тебенге жалданды, љй ћыз-
метшiлерi, ћолбала, баћташылар болды. Ћайыр сџрап, ел кезiп кет-
кендер де кп едi.
Абай ћазаћтарды мал сiрумен ћоса сауда жасауды, белгiлi бiр
кќсiп тљрiмен шџѕылдануды љйрену ћажеттiгiне баса назар аударды.

316
Орта Азия тџрѕындарыныѓ кќсiп тљрлерiне љлкен iлтипатпен ћызыѕа
ћарады. Ол былай деп жазды:
«Ендi ћарап тџрсам, сарттыѓ екпеген
егiнi жоћ, саудагердiѓ жљрмеген жерi жоћ, ћылмаѕан шеберлiгi жоћ. ;зi-
менен зi ќуре болып, бiрiменен бiрi ешбiр шањари (яѕни ћала адамдары
болып. – авт.) жауласпайды. Орысћа ћарамай тџрѕанда ћазаћтыѓ лiсiнiѓ
ахиреттiгiн (кебiнiн. – авт.), тiрiсiнiѓ киiмiн сол жеткiзiп тџрды».
Абай халыћћа жаны ашымайтындарды жек крдi, байлардыѓ ћа-
рапайым халыћћа менсiнбей ћарауы оныѓ ашу-ызасын келтiрдi. Ћо-
ѕамды прогресшiл тљрде дамыту жолдарын љнемi iздестiрiп отырды.
Абай ел басћаруѕа халыћ љшiн ћызмет ететiн, адал адамдар сайлануы
тиiс деп есептедi. Ол з тѓiрегiндегi адамдардыѓ, жаћындары мен
шќкiрттерiнiѓ бойындаѕы з халћына риясыз берiлгендiктi, оныѓ
мљдделерiн ћорѕау ћасиеттерiн ћолдап отырды.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 441 442 443 444 445 446 447 448 ... 481