Ћазаћтар здерiнiѓ жер жнiндегi мќселелерiн шешу љшiн ћандай џсыныстар жасады?  2

280
Жетiншi бHлiм. ЋАЗАЋСТАННЫЃ ХIХ ЅАСЫРДЫЃ ЕКIНШI
ЖАРТЫСЫ — ХХ ЅАСЫРДЫЃ БАС КЕЗIНДЕГI
МЌДЕНИ ]МIРI
§43. ОЋУ-АЅАРТУ IСI
«Зайырлы бiлiм» деген сздi ћалай тљсiнесiѓдер? Кшпелi халыћћа
жаппай бiлiм беру iсiне кедергi болѕан не нќрсе едi?
1. Ћазаћтардыѓ дќстљрлi бiлiм жљйесi.
 Ћазаћ халћы ерте заман-
нан-аћ бiлiмдi де сауатты болуѕа џмтылѕан, надандыћ пен топас-
тыћты ќжуа етiп, кљлкiге айналдырѕан. Ќрбiр ата-ана баласына
ќдептiлiктi љйреткен, сауатты да бiлiмдi болуѕа баулыѕан. Бџѕан
мысал ретiнде ћазаћтар арасында «Ћара кљш бiрдi жыѕар, бiлiмдi
мыѓды жыѕар» деген маћал кеѓiнен тараѕан. ХIХ–ХХ ѕасырлар-
дыѓ бас кезiнде Ћазаћстанда халыћћа бiлiм беру iсi екi: 
дiни
 жќне
зайырлы
 баѕытта жљргiзiлдi. ХIХ ѕасырдыѓ орта кезiне дейiн ћазаћ
балалары 
мектептер
 мен 
медреселерде
 мџсылманша бiлiм алды.
Оларды негiзiнен 
молдалар 
оћытты. Оћу ата-аналарыныѓ ћаржысы
есебiнен жљзеге асырылды. Мџсылмандар мектебiнде негiзiнен
ер балалар оћыды.
Оћушылар.

281
Халыћ арасында
 медреселердiѓ
 беделi кљштi болды. Олар молда-
лар мен мектеп мџѕалiмдерiн даярлады. Оћу мерзiмi 3–4 жылѕа дейiн
созылды. Медресе шќкiрттерi ислам дiнiнiѓ негiздерi бойынша бас-
тауыш бiлiм алумен ћатар философия, математика, медицина, тарих,
тiл бiлiмi (лингвистика) жќне астрономия жнiнде де едќуiр хабардар
болып шыћты. Дiни оћу орындарыныѓ басты ћызметiнiѓ бiрi жастар-
дыѓ бойына ќдептiлiк негесi мен адамгершiлiк ћасиеттердi дарыту
болды. 1870 жылдан бастап патша љкiметiнiѓ бастамасы бойынша
медреселерде мiндеттi тљрде орыс тiлiнiѓ негiздерiн љйрету енгiзiлдi.
Медреседе бiрнеше сынып блмелерi болды. Олар шќкiрттер
тџратын, дќрет алып, жуынып-шайынатын, сондай-аћ тамаћтанатын
блмелер едi. Медреседе џстаздыћћа ќдетте жасы 40-тан асћан адам-
дар ѕана ћабылданатын. Олардыѓ медресенi бiтiргенi туралы дипло-
мыныѓ болуы талап етiлетiн. Кейiннен патша љкiметi мџсылманша
оћытуды да з баћылауына алуѕа тырысты. Мќселен, 
1867–1868 
жыл-
дардаѕы ќкiмшiлiк реформалар бойынша мектептер мен медреселер
ашу љшiн уезд бастыѕыныѓ арнайы  рџћсатын алу керек болды. Пат-
ша љкiметi мџсылмандардыѓ оћу орындарын ашыћтан-ашыћ
кемсiтiп, ћорлау саясатына кштi.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: