З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

Сыр Hѓiрi ћазаћтарыныѓ Орта Азия мемлекеттерiне ћарсы кљ-

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	202/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 198 199 200 201 202 203 204 205 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

1808 жылы ћоћандыћтар Ташкенттi, 1814 жылы Тљркiстанды басып алды. 1818

1. Сыр Hѓiрi ћазаћтарыныѓ Орта Азия мемлекеттерiне ћарсы кљ-
реске шыѕуыныѓ себептерi.
Арал теѓiзi маѓындаѕы ћазаћтарѕа ћарсы
шабуылды кљшейте тљскен мемлекеттердiѓ бiрi Ћоћан хандыѕы бол-
ды.
1808
жылы ћоћандыћтар
Ташкенттi,

1814
жылы Тљркiстанды
басып алды.
1818
жылы ћоћандыћтардыѓ Аћмешiт бекiнiсi Сырда-
рияныѓ оѓ жаѕалауына кшiрiлдi.
Аћмешiт
бiрте-бiрте сауда керуен
жолдары љстiндегi аса iрi ќскери бекiнiстердiѓ бiрiне айналды. Ол
Ташкент, Бџхара жќне Хиуадан Троицк, Атбасарѕа, Батыс Сiбiр ћа-
лаларына тетiн кпестердiѓ керуендерiн баћылап отырды.
Ћоћандыћтар Аћмешiт пен басћа да бекiнiстер аймаѕында к-
шiп-ћонып жљрген ћазаћтардан жиналатын алым-салыћ тљрлерiн
ауырлатып жiбердi. Мќселен, ќр отбасы жыл сайын салыћ ретiнде
Ћоћан љкiметiне 6 ћой, 4 арба сексеуiл, 1000 бау ћамыс тлеп
тџруѕа тиiс болды. Мџныѓ зi жергiлiктi тџрѕындардыѓ матери-
алдыћ жаѕдайын нашарлата тљстi. Бџл мќселенi ћоћандыћтармен
бейбiт жолмен келiсiм жасасу арћылы шешу ќрекеттерiнiѓ сќтi
т љ с п е д i . С ы р б о й ы ћ а з а ћ т а р ы н а ћ а р с ы б а ѕ ы т т а л ѕ а н Ћ о ћ а н
ктемдiгiн тоћтату љшiн Ћасым сџлтан мен оныѓ џлы Саржан
сџлтан кљш салып баћты. Бiраћ ол екеуi де ћоћандыћтардыѓ ћолы-
нан сатћындыћ зџлымдыћпен ћаза тапты.
Ћоћандыћтардыѓ ћазаћ даласына зџлымдыћпен шабуыл жасап
тџруын тоћтату маћсатымен атаћты хан Кенесары Ћасымџлы Ћоћан
хандыѕыныѓ аумаѕына бiрнеше рет жорыћ жасады.
Ћазаћ даласына тереѓдеп ену ќрекеттерiн Хиуа хандыѕы да жаса-
ды. Мќселен,
1835
жылы ол Ћуаѓдария зенi бойында Ћџртбе ќске-
ри бекiнiсiн салды. Ондаѕы ќскери гарнизонда 200 солдат болды.
Ал Сырдария зенiнiѓ сол жаѕалауында Ћожанияз жќне Жаѓаћала
ќскери бекiнiстерi бой ктердi. Шекара шебiне таяу тџратын ћазаћ-
тардан зекет, џшыр жќне басћа да алым-салыћ тљрлерiн жинап алу
љшiн Хиуа хандыѕы оларѕа мезгiл-мезгiл ќскери жасаћтар жiберiп
отырды. Салыћ тлеуден бас тартћан жаѕдайда жазалаушы жасаћтар
ћазаћ ауылдарын ћырып-жойып, тонап кетiп жљрдi. Ћазаћтардыѓ
ќйелдерi мен балаларын кљѓ жќне ћџл ету љшiн айдап ќкеттi. Хиуа-
ныѓ iрi шапћыншылыћтарыныѓ бiрi
1847
жылы болды. Ол жолы

149
Хиуаныѓ 1500 сарбазы бар ќскери ћолы жергiлiктi ћазаћтардыѓ
1000-нан астам шаруашылыѕын тас-талћан етiп, ойрандап кеттi. Ал
келесi жылы ћазаћтардыѓ 2500-ден астам отбасы тап осылай ой-
рандалып, тонауѕа џшырады. 500-ге тарта ћазаћ ћаза тапты. Кптеген
адам тџтћын болып, ћџлдыћћа сатылып кеттi.
Хиуалыћтардыѓ ћорлыѕы мен ћысымына шыдамаѕан ћазаћтар-
дыѓ бiр блiгi Ћараћџм мен Ырѕыз зенi жаћћа кшiп кеттi. Хиуа-
лыћтар мен ћоћандыћтардыѓ езгiсiне тзгiсi келмеген Сыр бойыныѓ
ћазаћтары здерiнiѓ бостандыѕы жолындаѕы кљреске шыћты. Арал
маѓындаѕы ћазаћтардыѓ хиуалыћтар мен ћоћандыћтарѕа ћарсы, одан
сќл кейiнiрек Ресейдiѓ ќскери кљштерiнiѓ орналаса бастауына ћарсы
џлт-азаттыћ кљресiн халыћ арасынан шыћћан белгiлi батыр

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 198 199 200 201 202 203 204 205 ... 481