З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

КHтерiлiсшiлердiѓ Ћырѕызстан аумаѕындаѕы ћимылдары

жүктеу 44,75 Mb. Pdf просмотр бет 185/481 Дата 04.01.2022 өлшемі 44,75 Mb. #36216

11. КHтерiлiсшiлердiѓ Ћырѕызстан аумаѕындаѕы ћимылдары.  К- терiлiсшiлер ћырѕыз жерiне жаћын келдi. Бџл кезде ћырѕыздар Ћо- ћан хандыѕыныѓ ыћпалында болатын. Хан солтљстiк ћырѕыз руларын билеушi  манаптардыѓ  зiне баѕынуын талап еттi. Бџл талаптар пат- ша љкiметiмен жќне Ћоћан хандыѕымен одан ќрi кљрес жљргiзу љшiн кљш бiрiктiру ћажеттiгiнен туѕан едi. Хан ћырѕыздарѕа арнаѕан љндеу- iнде былай деп жазды:  «Менiѓ мџнда келгенiмнiѓ маћсаты, сендермен жауласу, ћан тгiсу емес, ћайта ћазаћтар мен ћырѕыздардыѓ басын ћосып, оларды кљшейту, Ћоћанныѓ ћол астынан блiп алу,  ћоћандыћ- тардыѓ ћысымынан ћџтћару болып табылады». Ћырѕыздарда Шыѓѕысхан џрпаћтарына баѕыну дќстљрi ћалып- таспаѕан едi. Сондыћтан да олардыѓ ханѕа баѕынуы, сйтiп здерiнiѓ тќуелсiздiгiнен айырылуы, ќрине, ћырѕыз аћсљйектерiнiѓ ойына кi- рiп те шыћпаѕаны ќбден табиѕи нќрсе едi. Оныѓ љстiне, ћырѕыздар Абылай ханныѓ ћырѕыз аумаѕына жасаѕан жорыћтарын да џмыта ћойѕан жоћ болатын. Ћырѕыздар патша љкiметiнiѓ Сiбiр ќкiмшiлiгi тарапынан едќуiр ћолдау табатынын да сездi. Вишневский ћырѕыз- дарды Кенесарыныѓ ауылдарына шабуыл жасауѕа ашыћтан-ашыћ айдап салды. Ћырѕыз манаптары iрi тайпа кiлдерiн ћџрылтай жиналысына шаћырды. Ыћпалы кљштi манап Орман барлыћ ћыр- ѕыздардыѓ билеушiсi болып таѕайындалды. Ћџрылтайѕа жиналѕан манаптар Кенесары ханныѓ џсынысын ћабылдаудан ашыћтан-ашыћ бас тартты. Кенесары ханныѓ ћырѕыздарѕа ћарсы аттанѕан екi мыѓ сарбазы жеѓiлiс тапты. Оныѓ бiр мыѓы ћырѕынѕа џшырады, екiншi жартысы аш-жалаѓаш, ћару-жараћсыз, жаяу-жалпылап керi ћайтты. Ћазаћ сарбаздарыныѓ бiрћатары тџтћынѕа алынды. Мџныѓ зi ћырѕыздар тарапынан бџрын-соѓды болып крмеген батылдыћ пен ћатыгездiк болып шыћты. Ћырѕыздар жаѕы ћолѕа тљскен тџтћындар љшiн орасан зор клемде тлем талап еттi. Кейiнiрек ћырѕыздар тарапынан келi- сiм жасауѕа арнайы адамдар келдi. Ћазаћтар мен ћырѕыздар арасында бейбiт келiсiм жасалды. Тџтћындар алмастырылды. Екi жаћ та бџдан былай бiр-бiрiмен бейбiт кршiлiкте, тату-тќттi достыћта тџруѕа серттестi. Бiраћ ћырѕыздар кп џзамай-аћ бџл келiсiмдi бџзды, Кене- сары ханныѓ жаћын серiктерiнiѓ бiрi  Саурыћ  батырдыѓ ауылына шабуыл жасады. Олардыѓ бџл шабуылы ћырѕыз батыры Жаманћа- раныѓ лiмi љшiн кек алу маћсатымен џйымдастырылѕан едi. Ћыр- ѕыздар ћазаћтардыѓ 700-ге жуыћ жылћысын айдап ќкеттi, Саурыћ батырды лтiрiп кеттi.  1847  жылѕы сќуiрде Кенесары он мыѓдай ћол- мен Ћырѕызстанныѓ жерiне басып кiрдi. Ћырѕыздармен шайћас Ыс- тыћкл мен Шу зенiнiѓ жоѕарѕы аѕысы аралыѕында Кекiлiк сеѓгiр тауыныѓ ћойнауында ттi. 137 жүктеу 44,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз