Алтын орда хандары Тохты хан (1290 – 1312 ж.ж)

Алтын орда хандары

Тохты хан (1290 – 1312 ж.ж)

• Алтын орданың саяси жағынан мемлекеттік беделінің көтерілуіне зор үлесін қосқан.
• Иран, Кавказ елдерімен сауда байланысын жандырып, Египет мәмлүктерімен тығыз қарым – қатынаста болған.
• Алтын орданың гүлденген кезі Өзбек хан (1312 – 1342 ж.ж) мен оның баласы Жәнібек ханның (1342 – 1357 ж.ж) билік еткен тұстары болды.
• Өзбек хан қалалық өмірдің дамуына қатты көңіл бөлген.
• Сарай – Беркеге жаңа ғимараттар мен мешіт салдырып, қаланы көркейткен.
• Қалаларда медресе салдырып, мұсылман дінінің таралуына себебін тигізген.
• Өзбек хан Египет сұлтанына жазған хатында өз елінде дінсіздердің азайғанын хабарлаған.
• Өзбек ханның кезінде 1312 жылы мұсылман діні – мемлекеттік дін болып жарияланды.

Алтын орданың құрылымдық қоғамдық құрылысы

• Хандық өкімет хан ұрпақарының иелігі болып табылады.

Алтын Орда хандары Ислам дінін қабылдағаннан кейін іс жүргізу жұмыстарын түрік жазуымен орта ғасырдағы ұйғыр жазуымен жүргізген.

• Білекшілер – Хатшылар (жазу істерін, іс қағаздарды жүргізді).

Мемлекет ұлыстарға, ал ұлыстар ұсақ үлестерге бөліп басқарылған:

• Әмір – Ұлыстың аумақтық бөліктерін билеушілері.
• Беклербек – әскери істерді басқарды (нояндар бағынған).
• Уәзір – азаматтық билікті жүргізді.
• Ноян – тайпа көсемі (мыңдықтар бағынған).
• Мәлік – жергілікті билік басшысы (түркі әулеттерінен шыққан).
• Даруғалар – салық жинаумен шұғылданды. Сонымен қатар халық санағын өткізу, әскер жинау, байланыс қатынасын ұйымдастыру сияқты жұмыстарды атқарған.
• Басқақтар – жергілікті халыққа әскер бақылау жүргізді, кейбір жерлерде салық жинаумен де айналысты.

Алтын орданың әлсіреуі

• XIV ғасырдың ІІ жартысында Алтын Орда ішінде алауыздық күшейеді.
• 1357 – 1380 жылдар арасында 20 хан ауысты.
• XIV ғасырдың 60 жылдардың өзінде мемлекеттін астанасы Сарайда бір жылдың ішінде төрт хан ауысады.
• Ішкі саяси жағдай әлсіреді.
• Бұны тарихта «Ұлы дүрбелең» кезеңі деп атайды.
• Осындай ішкі талас – тартыстан әлсіреген Алтын Орда:
• 1380 жылы Куликово даласында Мамай қолбасшылық еткен әскер Дмитрий Донской бастаған орыс әскерінен жеңіледі.
• Осы шайқастан кейін Алтын Орда мүлде әлсірейді.
• Бұл әлсіздікті пайдаланған Жошы ханның екінші бір ұрпағы Тоқтамыс Әмір Темірдің көмегімен Алтын Орданың билігін өз қолына алған.