Таблица 1 – Общие физические свойства темно-каштановой почвы залежи
Наименование
почвы
|
Генетический горизонт
|
Глубина, см
|
Плотность почвы, г/см3
|
Плотность твердой фазы почвы, г/см3
|
Пористость %
|
Темно-каштановая среднемощная тяжелосуглинистая
|
Ап
|
0-25
|
1.10
|
2.55
|
56.7
|
В1
|
25-39
|
1.15
|
2.60
|
55.9
|
В2
|
39-46
|
1.21
|
2.67
|
54.7
|
Вк
|
46-106
|
1.32
|
2.70
|
51.1
|
Вс
|
106-147
|
1.36
|
2.76
|
50.7
|
С
|
147-163
|
1.41
|
2.74
|
48.5
|
Плотность твердой фазы почвы в основном зависит от минералогического состава, а также в некоторой степени от количества органического вещества. В исследованиях она изменялась от 2,55 г/см3 (Ап) до 2,76 г/см3 (Вс).
Плотность почвы определяет основные параметры ее строения. Оптимальная для роста и развития большинства сельскохозяйственных растений общая порозность корнеобитаемого слоя почвы обычно повышается по мере увлажненности территории. По имеющимся данным [4], для пахотных почв с минимальной влажностью этот показатель должен составлять 50-55 %. На темно-каштановых почвах Оренбургской области [5] также рекомендуется иметь общую скважность 54-55 %.
До перевода в залежь общая скважность в слое почвы 0-30 см на старопахотных землях учхоза университета [6, 7] изменялась от 58,8 % при физической спелости до 51,8 % к уборке яровых зерновых культур. Отношение капиллярной скважности к некапиллярной находилось в пределах от 1,1:1 при физической спелости почвы до 2,1:1 при уборке яровой пшеницы, при этом пористость аэрации в пахотном слое почвы оставалась достаточной (16,5-18,0 %) для дыхания корней и жизнедеятельности микрофлоры.
В исследованиях пахотный слой залежи имел относительно повышенную порозность (56,7 %). Это связано, главным образом, с разуплотнением почвы под влиянием многолетней растительности и отсутствием механического воздействия на поверхность поля сельскохозяйственными машинами и орудиями.
Основная масса питательных элементов почвы входит в состав органического вещества и сложных минеральных соединений. Большое количество биологически важных элементов заключено в почвенной микрофлоре, имеющей огромное значение в превращении сложных веществ в доступные формы и обеспечении растений питанием. Кроме того, в почву поступает свободный азот за счет деятельности симбиотических и свободноживущих азотфиксаторов.
В почвах естественных экосистем и близких к ним залежей, поступление и накопление основных элементов питания преобладает над их выносом урожаем, что отмечается в агроценозах. Мобилизация доступных элементов питания растений находится в сильной зависимости от складывающихся гидротермических условий, определяющих уровень продуктивности растений. Баланс биофильных элементов остается проблемой при использовании почв в сельскохозяйственном производстве.
Содержание подвижных соединений азота в пахотном горизонте темно-каштановой почвы залежи среднее, фосфора – низкое и калия – высокое (таблица 2).
Таблица 2 – Агрохимические показатели темно-каштановой почвы залежи
Генетический горизонт
|
Глубина, см
|
Подвижные соединения, мг/кг
|
Азота
|
Фосфора
|
Калия
|
Ап
|
0-25
|
47,6
|
16,0
|
475,0
|
В1
|
25-39
|
28,0
|
8,0
|
285,0
|
В2
|
39-46
|
14,0
|
8,0
|
230,0
|
Вк
|
46-106
|
11,2
|
6,0
|
185,0
|
Вс
|
106-147
|
-
|
6,0
|
180,0
|
С
|
147-163
|
-
|
5,0
|
180,0
|
Количество подвижных элементов питания уменьшается вниз по профилю почвы. Это особенно характерно для азота, содержание которого во втором полуметре (горизонт Вк) в четыре раза меньше, чем в пахотном слое (47,6 мг/кг).
Обеспеченность почвы подвижными соединениями фосфора снижается с 16,0 мг/кг в горизонте Апах до 5,0 мг/кг в горизонте С на глубине 147-163 см. Для этого элемента питания характерно наиболее резкое снижение его количества на глубине 25-39 см (В1) по сравнению с пахотным слоем.
Уменьшение содержания подвижного калия с 475 до 230 мг/кг наблюдается по горизонтам первого полуметра, а на глубине 46-163 см его количество стабилизируется (180-185 мг/кг).
По обеспеченности подвижными элементами питания почвы залежи, особенно в верхнем горизонте, мало отличаются от старопахотных почв опытных полей университета, где ранее проводились комплексные исследования по вопросам земледелия. В этих почвах на глубине 0-27 см содержание валового азота и фосфора составляло 0,30 и 0,14 %, а подвижных соединений азота, фосфора и калия соответственно – 57,5. 18,0 и 500 мг/кг [7, 8].
Исследуемые почвы с поверхности не засолены, однако по всему профилю присутствует слабое хлоридное засоление, слабое сульфатно-хлоридное и среднее хлоридное засоление наблюдается на глубине 46-147 см. Сульфатное засоление подтверждается наличием гипса в виде друз. Реакция почвенного раствора по профилю слабощелочная.
Таким образом, темно-каштановые почвы залежи имеют относительно благоприятные агрофизические, агрохимические и биологические свойства, позволяющие выращивать районированные сорта возделываемых в регионе культур. Для эффективного освоения залежи необходим подбор культур, которые в наибольшей степени смогут реализовать потенциал плодородия почвы и обеспечить высокую урожайность и качество продукции.
ЛИТЕРАТУРА
1. Качинский, Н. А. Физика почвы / Н. А. Качинский. – М. : Высшая школа. – 1965. – Т. 1. – 323 с.
2. Ревут, И. Б. Физика почв / И. Б. Ревут. – М. : Колос. – 1972. – 366 с.
3. Казаков, Г. И. Обработка почвы в Среднем Заволжье / Г. И. Казаков. – Самара : Сам-Вен. – 1997. – 196 с.
4. Лаукарт, Ф. Ф. Сложение почвы при минимальной обработке / Ф. Ф. Лаукарт. // Земледелие. – 1986. – № 3. – С. 34-36.
5. Орищенко, Я. П. Плотность темно-каштановых почв при минимальной обработке / Я. П. Орищенко. // Вопросы повышения плодородия почвы. Сб. научн. работ. – Саратов : Саратовский СХИ. – 1977. – Вып. 90. – С.45-50.
6. Архипкин, В. Г. Агрогидрологические свойства темно-каштановой почвы Западного Казахстана / В. Г. Архипкин, В. В. Вьюрков // Информ. листок № 25-87. – Актюбинск : АЦНТИ. – 1987. – 4 с.
7. Вьюрков, В. В. Научные основы построения севооборотов, обработки и повышения плодородия почв в сухостепной зоне Приуралья : автореф. ... доктора с.-х. наук / В. В. Вьюрков. – Кинель. – 2000. – 50с.
8. Архипкин, В. Г. Агрохимические и агрофизические свойства темно-каштановых почв Приуралья / В. Г. Архипкин, В. В. Вьюрков // Проблемы сохранения почвенного плодородия. – Пенза. – 1992. – С. 32-34.
ӘОЖ: 664.691.694:582.661.21
МАКАРОН ӨНІМДЕРІНІҢ АҚУЫЗДЫҚ ҚҰРАМЫН ЖАҚСАРТУ
Г. А. Умирзакова, магистрант
Ғылыми жетекші: Т. А. Булеков, а.-ш. ғылымдарының кандидаты
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті
Мақалада амарант дәндерінің жоғарғы сортты бидай ұнынан жасалған макаронның сапалық көрсеткіштеріне әсері сипатталады Алынған нәтижелерден тағамдық құндылығы жоғарғы макарон өнімдерін өндіру үшін амарант ұнын қолдануға болатынын дәлелдеді. Сондай-ақ амарант өнімін қосу макарон өнімдеріндегі ақуыз құрамын арттырады деген қорытынды жасауға болады.
В статье описывается воздействие семян амаранта на свойства макарон из пшеничный муки высшего сорта. Полученные результаты подтверждают целесообразность применения муки амаранта для производства макаронных изделий повышенной пещевой ценности. А также можно сделать заключение, что применение амаранта повышает состав белка при производстве макаронных изделий.
The influence of amaranth seeds on characteristic of macaroni from wheat flour of the top grade is shown in the article. From the obtained results, expediency of amaranth flour for macaroni production of increased nutritive value. And conclusions that amaranth use increases albumen content during macaroni production.
Амарант соңғы жылдары дүниежүзілік саудада тағамдық өнеркәсіп үшін жаңа шикізат көзі болып табылды. Амарант – жалпақ жапырақты бір жылдық ағаш өсімдік. Түрлі түсті, биіктігі 3-4 м, тұқымы өте жұмсақ. Түстері ақ, крем түстес, қызғылт қызылдан қараға дейін, диаметрі не бары 1-1,5 мм. әрбір өсімдік 40-60 мың тұқым береді. Амарант жылы климатты және аз суды жақсы көреді. Амарант отаны болып орталық Америка саналады. Одан жасалған өнім көп ғасыр және мың жылдар бойы ацтектар мен инктардың тағамдану рационына кірді. Бүгінгі таңның өзінде оларды тропиктің кейбір жерлерінде өсіреді, өйткені бұл өсімдіктер өсірудің ерекше жағдайларын қажет етпейді және олардың жемістерінің құндылығы өте жоғары.
Тағам өнеркәсібі үшін амарант біршама дамыған шикізат түрі болып саналады. Ол құрамындағы емдік қасиеттері бар майлардың, амин қышқылдық құрамы бойынша балансталған ақуыздың, пектин, бояушы пигменттер, дәрумендер (В, С, Е топты, А), макро, микроэлементтер және өзге де физиологиялық активті заттардың көп болуымен ерекшеленеді [1].
Амарант дәнінің ақуызын тамаққа қолданғанда адамның тамақтануы амин қышқыл құрамы бойынша толық және балансталған болады. Амарант – бұл жеміс жидекті дақыл, яғни адам рационындағы микро элементтер, витамин және ақуыздың функцияларын орындайды. Сондықтан, амаранттың жапырағын тамақтануда кең қолданады. Амарант жапырағының жасыл массасынан әртүрлі ақуызды қоспа алуға болады. Оларды салатқа, сорпаға, гарниргеде қосады.
Өнімде амарант қоспасының ақуызы болса, онда ол диеталық болып табылады. Себебі, амин қышқыл құрамы жағынан ақуызға және сүтке ұқсайды. Амаранттың ұнынан; нан, оладьи, ал ұнтағынан ботқа дайындауға болады. Амаранттың шемекісінен оннан астам пайдалы, тәтті тағамдар дайындалады. Амарант иммуналық жүйені, зат алмасуды жақсартады.
Еуропада амарант 16 ғасырда пайда болды. «Амарант» грекше «амарантос» солмайтын, мәңгі гүл дегенді білдіреді. Амарант ешқашан солмайды. Кептірілген амарант қыс бойы ваза да тұра береді, сол себепті адамның қысқы досы деген атау алған.
Амаранттың 60 түрі белгілі, соның ішінде көбі зиянды өсімдік болып келеді. Соның ішінде 12 түрі мәдениеттелген және жеміс жидек, бидай, декоративті өсімдік ретінде қолданылады.
Амарант АҚШ-тың 50 штатында да өсіріледі. Америкадағы амарант институтында және АҚШ-тың 23 ғылыми зерттеу институтында және Канада да амарантты тамақ өндірісіне енгізуді қарастырып жатыр. Қазіргі кезде АҚШ-тың диеталық дүкендерінің сөрелерінен амарант қоспасы бар 30-ға жуық ассортименті көруге болады, дәлірек айтқанда, наннан бастап кәмпитке және етке дейін. Амарант ұны пісіруге жақсы: оның қамыры бидай қамырынан кем емес, ал егер оны ұнмен араластырсақ, онда нан ескірмейді.
Қытай, Үнді, Австралияда амарантты зерттеу барысы түрде белсенді жұмыс істеуде. Бүгінгі күнге алынған қорытынды мынадай көрсеткіштерді көрсетеді:
нан пісіру, кондитерлік өнімдерде;
диеталық тағамдарды өндіруде, профилактикалық емдеу бағыттарында;
балалар жейтін тағамды өндіруде;
химиялық фармацевтикада;
парфюмерия мен косметикада;
май өндіруде;
комбикорм өндірісінде.
Құрамы: Амарант үшін қант мөлшері аз және жоғары ақуыз тән. Ал макро элементтерден К (1,2 %), Са (2,5 %), Р (0,2 %), бар. Микро элементтерден Si (0,8 %), Mg (1,1 %). Биогенді элементтердің концентрациясы байқалады; бор, темір, марганец, титан, цинк т. б. Клетчатка құрамы – 14 %, протеин – 18 %, қант – 18 %. Кейбір амаранттың түрлерінде 3 %-ке дейін рутин және Р витамины кездеседі, олардан аскорутин, флакарбин алуға болады. Содан басқа, ауыр металлдарды жоятын пектин болады.
Ақуыздар: амарантта протеин мөлшері көп, сондай-ақ балансталған амин қышқылдар да көп.
Ауыстырылатын амин қышқылдар: аспарагин қышқылы, аденин, гуанин, аланин, аргенин, глутамин, пролин, серин, тирозин, серотинин, орнитин, пантенон, қышқылы (дәрумен В).
Өндірісте ауыстырылатын амин қышқылдары: Пуриндік негіздер, крсатин, гистамин, пируват, тиазол.
Ауыстырылмайтын амин қышқылдар: валин, гистидин, изолейцин, лизин, метионин, лейцин, фенилаланин, триптофан, треонин.
Амаранттың ақуызының 100 граммында 6,2 г лизин болады, ауыстырылатын амин қышқылы, лизин жеткіліксіз болса, ас қорытылмайды және ақуыз ішке транзит жолымен барады. Ал ауыстырылмайтын амин қышқылдардың құрамы жағынан треонин, фенилаланин, тирозин, триптофанның амарантта болатын құрылымы, әйелдің сүтінің ақуызына тең.
Құрамында протеин бар амарант 13-19 % идеалды ақуыздың теориясына сәйкес болып келеді. Салыстырғанда, идеалды ақуыздың коэффициенттерінің бағасы: амарант – 75, сиыр сүті – 72, соя – 68, арпа – 62, бидай – 60, кукуруза – 44, арахис – 32.
Минералды заттар: хелатты формада-кальций, темір, фосфор.
1-Кесте – Дәстүрлі дақылдармен амарант дәнінің химиялық құрамын салыстыру
Өнім атауы
|
Протеин, %
|
Лизин, %
|
Көмірсу, г/100 г
|
Кальций, мг/100 г
|
Темір, мг/100 г
|
Фосфор, мг/100 г
|
Амарант
|
16
|
0,85
|
63
|
162
|
10
|
455
|
Кукуруза
|
9
|
0,25
|
74
|
20
|
1,8
|
256
|
Рожь
|
13
|
0,4
|
73
|
38
|
2,6
|
376
|
Қарақұмық
|
12
|
0,58
|
72
|
33
|
2,8
|
282
|
Бидай
|
10
|
0,35
|
71
|
41
|
3,3
|
372
|
Күріш
|
7
|
0,27
|
77
|
32
|
1,6
|
360
|
Адам сүті
|
3,5
|
0,49
|
5
|
118
|
іздері
|
93
|
1-кестеде көрсетілгендей көптеген дәстүрлі дақылдарға қарағанда амарант минералды элементтер мен ақуыздық құрамы бойынша бай.
Поли қанықпаған май қышқылдары: линоленды, пальмитинды, стеаринды, олеинды, линоленонды, арахидонды. Олардың липидтегі құрамы 77 %-ке дейін, оның 50 % линоленды қышқыл, яғни организмде линоленды және арахидонды май қышқылдары синтезделеді, және өздігінен синтезделмейді. Тек тамақ арқылы организизмге кіреді.
Басқа да қоспалар: рибофлавин, токоферол, тиамин, Д группалы дәрумендер, хлорофилл, холин, спирт пен қышқылдар, стероидтар, фитостериндер, және сквален. Амарант майы сквален ретінде бізге белгілі. Сквален адам терісінің негізгі компоненті.
2-Кесте – Өнімге қойылатын техникалық талаптар
Өнім атауы
|
Амарантты ұн
|
Суреттемесі
|
Жіңішке дисперсті ұнтақ, ұнтақтау және елеу арқылы алынған
|
Құрамы
|
Амарантты ұн
|
Органикалық көрсеткіштері
|
Сарғыш түсті жіңішке дисперсті ұнтақ. Бидайдың (басқа) қоспалары және бөлшектері, сонымен қатар басқа қосылыстары жоқ. Дәмі амаранттан жасалған өнімдерге сай. Араматты қоспалар құрамына енгізілмеген.
|
Физика-химиялық көрсеткіштері:
|
Текстура:
|
Престелмеген сусымалы ұнтақ.
|
Грануляция:
|
Електен өту 99% 300 микрон / US#50 mesh.
|
Ылғалдылығы:
|
Максимум 7 % (МЕМСТ 13979.1-68)
|
Протеин:
|
Максимум 34% ( N2 X6.25)
|
Шикі май:
|
Масимум 3% (МЕМСТ 13979.2-94)
|
Күлділігі:
|
Максимум 7% (күл, ерімейтін 10% HCL < 1%) (МЕМСТ 13979.6)
|
Микроскопиялығы:
|
Жылтыр емес бөлшектер қатыспайды ( IF/ RH)
|
Микробиоло-гиялық көрсеткіш:
|
Аэробты микроорганизм саны:
|
Максимум 10,000/ грамм
|
Саңырауқұлақ және зең:
|
Максимум 100/ грамм
|
Колиформ:
|
Максимум 10/ грамм
|
E.coli:
|
Жіберілмейді
|
Сальмонелла:
|
Жіберілмейді/ 25 г
|
Қораптау:
|
Маркасында жеткізуші, өндеп шығарушы, өнім атауы, таза салмағы, партия нөмірі, өнделіп шығарылған күні және қолдану уақыты көрсетілуі керек.
|
Сақтау:
|
Герметизирленген контейнерде қарапайым жағдайда немесе температура мен ылғалдың тез өзгермейтін құрғақ бөлмеде сақтауға да болады.
|
Сақтау ұзақтығы:
|
Өнделген күннен бастап дұрыс сақтағанда минимум 8 ай.
|
Жалпы талаптары:
|
Өндірістік стандартқа сай тиеу жұмысы жасалады.
|
2-кестеде амарант ұнының органолептикалық, физика-химиялық сипаттамалары және техникалық талаптар көрсетілген [2].
Бүгінгі таңда амарант тұқымдарынан өндірілген ұн мен амаранттан өндірілген ақуызқұрамды өнімдердің тағам өнеркәсібінде, соның ішінде нан мен астықты кондитерлік өнімдер өндірісінде қолданылуы зерттеліп негізделген. Бұл жұмыстың мақсаты амарант тұқымдарының өнімдерін жоғарғы тағамдық және биологиялық құндылықты макарон өнімдерін өндіруде пайдалану мүмкіндіктерін зерттеу болып табылды.
Жұмыс уақытында нан пісіруге арналған бірінші сорт бидай ұны, сонымен қатар амарантты қайта өңдеу өнімдері: шрот, ол амаранттан майды бөліп алғаннан кейінгі оның дәндік сортты тұқымының күнжарасын ұсақтаудан алынатын өнім және амаранттың дәндік сортты тұқымынан өндірілген тұтас күйінде ұсақталған ұн.
3-кесте – Амарант өнімдері қосылған ұнның автолитикалық белсенділігі мен клейковина сапасы
Амарант өнімдерінің саны, %
|
Клейковина
|
Құлау саны, с
|
Шикі мөлшері, %
|
Құрғақ мөлшері, %
|
Сапасы, ИД приб.бірл., топ
|
Созылғыштығы, см
|
Амарант тұқымы күнжарасынан өндірілген шрот
|
Бақылау
|
32
|
12,1
|
70 (II)
|
13
|
267
|
5
|
28
|
12,3
|
65 (I)
|
10
|
304
|
10
|
25
|
12,5
|
60 (I)
|
9
|
289
|
20
|
24
|
12,7
|
55 (I)
|
4
|
297
|
30
|
22
|
12,9
|
60 (I)
|
6
|
290
|
50
|
21
|
13,2
|
60 (I)
|
6
|
313
|
Амарант тұқымдарынан өндірілген ұн
|
Бақылау
|
31
|
11,3
|
60 (I)
|
17
|
-
|
1
|
29
|
11,3
|
60 (I)
|
17
|
-
|
3
|
28
|
11,4
|
60 (I)
|
15
|
-
|
5
|
26
|
11,5
|
55 (I)
|
13
|
-
|
10
|
24
|
11,7
|
50 (I)
|
13
|
-
|
20
|
23
|
11,9
|
40 (I)
|
7
|
-
|
30
|
21
|
12,0
|
50 (I)
|
8
|
-
|
3-кестеден көріп отырғанымыздай, ұнға амарант өнімдерін қосу арқылы шикі клейковина құрамын азайтуға болады. Бұл оның гидратациялық қабілетінің төмендеуі және құрғақ клейковинаның шығу мөлшерінің аз ғана ұлғаюы салдарынан жүреді. Клейковина сапасының өзгеруі амарант өнімдерінің күшейтуші әсерін көрсетеді.
Қамырдың физикалық қасиеттерін зерттеу барысында барлық тәжірибелерде оның консистенциясы 500 ф.бірл. құрады. Фаринограмм анализі (4-кесте) ұнның бақыланатын үлгілерінің «күштілігі» орташа екенін көрсетті. 10% дейінгі мөлшерде амарант шротын қосу ұн «күшінің» көбеюіне әкелді: қамыр тұрақтылығы, шыдамдылығы, сұйықталуға кедергісі жоғарылады. Бұған қоса серпімділік пен суды сіңіру қасиеті де өсті, ал бұл макарон өнімдерін өндіру процесі үшін қолайсыз болып табылады, өйткені қамырды илеу кезінде су көп талап етіледі де, осының салдарынан кептіру кезінде көп энергия жұмсалады. Шрот құрамын 50 % дейін арттырғанда қамырдың физикалық қасиеттеріне оның оң әсерлері азая түсті.
4-кесте – Қамырдың физикалық қасиеттері
Амарант өнімдерінің саны, %
|
500ф.бірл. кезіндегі су жұту қасиеті, %
|
Созыл-ғышты-ғы, ф.бірл.
|
Қамыр түзілу уақыты (а), мин
|
Қамыр шыдам-дылығы (в), мин
|
Сұйықталу дәрежесі (а12), ф.бірл.
|
Сұйық-талуға кедергі (а+в)
|
Тұрақтылы-ғы, мин
|
Амарант тұқымы күнжарасынан өндірілген шрот
|
Бақылау
|
36,2
|
140
|
1,5
|
5,5
|
110
|
8,0
|
7,0
|
5
|
40,4
|
260
|
1,5
|
9,5
|
50
|
9,5
|
11,0
|
10
|
43,6
|
280
|
1,5
|
9,5
|
30
|
9,5
|
11,0
|
30
|
41,4
|
240
|
1,5
|
7,0
|
80
|
8,5
|
8,5
|
50
|
40,2
|
230
|
1,5
|
6,5
|
85
|
8,0
|
8,0
|
Осылармен қатар, амарант дәнін қосқанда ұнның су сіңіру қасиетінің жоғарылауы, қамыр түзілу уақыты мен серпімділігінің аз ғана артқандығы байқалды. 3 және 5 % беттің болуы ұнның босаңсуына әкелді: қамырдың шыдамдылығы мен тұрақтылығы азайып, оның сұйылу деңгейі арта түсті.
Амарантты қайта өңдеу өнімдерінің макарон өндірісінде пайдалану мүмкіндіктерін бағалау және олардың ең тиімді мөлшерлемесін нақтылау мақсатында ЛМП-1 лабораториялық пресінде макарон өнімдері дайындалды. Макарон өнімдерінің сапасын бақылау нәтижелері 5-кестеде келтірілген.
5-кесте – Амарант қосылған макарон өнімдері сапасының физико-химиялық көрсеткіштері
Амарант өнімдерінің саны, %
|
Ылғалды-лығы, %
|
Қышқыл-дығы, %
|
Құрғақ затқа шаққандағы күлділігі, %
|
Қайнау қасиеттері
|
Қайнау ұзақтығы, мин
|
Масса ұлғаю коэффициенті, К
|
Қайнау суындағы құрғақ заттар саны, %
|
Амарант тұқымы күнжарасынан өндірілген шрот
|
Бақылау
|
12,6
|
3,0
|
0,70
|
10
|
1,64
|
7,95
|
5
|
12,0
|
3,0
|
1,10
|
12
|
1,78
|
9,76
|
10
|
12,4
|
3,0
|
1,27
|
12
|
1,50
|
9,82
|
20
|
12,6
|
4,0
|
1,82
|
12
|
1,54
|
10,64
|
30
|
13,6
|
5,6
|
2,00
|
12
|
1,56
|
9,30
|
50
|
14,2
|
9,0
|
2,78
|
12
|
1,41
|
11,41
|
Амарант тұқымдарынан өндірілген ұн
|
Бақылау
|
13,0
|
2,0
|
0,49
|
10
|
1,68
|
7,07
|
1
|
13,2
|
2,0
|
0,53
|
10
|
1,68
|
10,62
|
3
|
12,8
|
2,6
|
0,89
|
11
|
1,48
|
10,86
|
5
|
11,8
|
3,0
|
0,90
|
11
|
1,66
|
8,28
|
10
|
12,4
|
3,2
|
1,32
|
11
|
1,53
|
11,08
|
20
|
12,6
|
3,8
|
1,39
|
12
|
1,66
|
11,19
|
30
|
12,6
|
4,2
|
1,44
|
12
|
1,56
|
9,23
|
5-кестеден көріп отырғанымыздай, амарант тұқымдарынан өндірілген ұн мен шротты қосу салдарынан макарон өнімдерінің қышқылдығы мен күлділігінің көп көбеюі, қайнау уақытының аз ғана мөлшерде, ал қайнаған судағы құрғақ заттардың көп мөлшерде көбеюі байқалды. Құрамында 50 % шрот, 20 % ұн бар макарон өнімдерінің үлгілерінде қайнау суына ауысқан құрғақ заттардың мөлшері максималды. Яғни көрсетілген мөлшерлемелерді макарон өнімдерін өндіруде пайдаланған тиімсіз.
Қайнатылған макарон өнімдерінің органолептикалық анализі 5% дейінгі мөлшерде амарант ұны, 5 % дейін шротты пайдаланған кездегі қайнатылған өнім құрылымының жақсарғандығын (серпімділіктің көбеюі, жабысқақтықтың жоқтығы) көрсетті.
Амарант өнімдерінің мөлшерлемесі көбейген сайын қайнатылған өнім серпімділігі арта түсті, дегенмен теріс сипаттамалар да пайда бола бастады: жабысқақтық, қолмен ұстағандағы жұмсақтық, өнім түсінің жағымсыздығы.
Ақуыз мөлшері өнімнің тағамдық құндылығының көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Сондықтан зерттеулердің берілген сатысында шикі өнімдердегі жалпы ақуыз мөлшеріне анализ жасалды (6-кесте).
6-кесте – Макарон өнімдеріндегі жалпы ақуыз құрамы, құрғақ затқа шаққандағы, %
Амарант өнімі
|
Бақылау
|
Өнім құрамы, %
|
1
|
3
|
5
|
10
|
20
|
30
|
50
|
Тұқым күнжарасынан өндірілген шрот
|
13,71
|
-
|
-
|
13,74
|
14,06
|
14,21
|
15,08
|
15,73
|
Тұқымнан өндірілген ұн
|
-
|
14,11
|
15,00
|
15,26
|
15,42
|
15,87
|
-
|
Алынған нәтижелерден амарант өнімін қосу макарон өнімдеріндегі ақуыз құрамын арттырады деген қорытынды жасауға болады. Берілген жұмыс нәтижелері амарант өнімдерін макарон өнімдерін өндіргенде пайдалануға болатынын көрсетті [3].
Көрсетілген өнімдердің ұнның технологиялық қасиеттеріне, сонымен қатар дайын өнімнің тұтынушылық артықшылықтары мен сапасына әсерін ескере отырып, келесі мөлшерлемелерді ұсынуға болады: амарант тұқымдарынан дайындалған шрот – 5 % дейін, тұтас күйінде ұсақталған ұн – 10 % дейін. Бұл өнімдердің әрқайсысының қолдану дұрыстығын, әсіресе, макарон өнімдерінің тағамдық және биологиялық құндылығының артуын ескере отырып негіздеу үшін зерттеулер жалғастырылуы тиіс.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Кадыров, С. В. Зерновой амарант – перспективная культура для центрального черноземного региона / С. В. Кадыров, А. В. Стуруа // Зерновое хозяйство. – 2006. – №5. – С. 7.
2. Мачихина, Л. Современные технологии новых натуральных продуктов из пшеницы и амаранта / Л. Мачихина // Хлебопродукты. – 2007. – №6. – С. 26.
3. Ключкин, В. В. Основные направления переработки и использования пищевых продуктов из семян люпина и амаранта / В. В. Ключкин // Хранение и переработка сельхозсырья. – 1997. – №9. – С.-30-33.
УДК: 631.51:631.5.
ЭНЕРГОРЕСУРСОСБЕРЕГАЮЩИЕ СПОСОБЫ ОБРАБОТКИ ПЛАСТА МНОГОЛЕТНИХ ТРАВ НА ВЫВОДНОМ ПОЛЕ СЕВООБОРОТА
В СУХОСТЕПНОЙ ЗОНЕ ПРИУРАЛЬЯ
С. Г. Чекалин кандидат с.-х. наук, В. Б. Лиманская, кандидат с.-х. наук
Г. К. Иманбаева соискатель
ТОО «Уральская сельскохозяйственная опытная станция»
Э. Э. Браун доктор с.-х. наук, профессор
Западно-Казахстанский аграрно-технический университет имени Жангир хана
Ауыспалы егістің тыс танабында көп жылдық шөптерді өсірудің жаңа тәсілдері зерттелді. Дәстүрлі жер жыртумен салыстырғанда минимализацияға көшу және дәнді дақылдарды көп жылдық шөптерден кейін тікелей себу құрғақшылық жылдары дақылдардың өнімін төмендетпейді. Ылғалдылығы орташа жылдары энергоресурс сақтау технологиясы бойынша көп жылдық шөптерді өңдеу, дақылдардың өнімін 1,1 ден 4,0 ц/га арттырады.
Изучены новые способы подъема пласта многолетних трав находящегося на выводном поле севооборота. В сравнении с традиционной вспашкой переход на минимализацию и возможности применения прямого посева зерновых культур по пласту многолетних трав не снижают продуктивности высеваемых культур. В средние по увлажнению годы прибавка урожая возделываемых культур по энергоресурсосберегающим технологиям обработки пласта многолетних трав составляет от 1,1 до 4,0 ц/га.
New ways of raising the layer of perennial grass laying in the excretory field rotation of crops has been studied. In comparison with traditional ploughing, changing into minimalizing and possibilities of applying direct method of sowing of grains on the layer of perennial grass in droughty years does not decrease productivity of crops. In average damp year, the increase of the crops according to energy saving technological methods of the layer perennial grass makes from 1,1 to 4,0 guintall per hectare.
Проблема повышения плодородия пахотных земель является одной из основных в растениеводческой отрасли сельскохозяйственного производства Западно-Казахстанской области. Это связано, прежде всего с тем, что снижение содержания гумуса за последние годы произошло на всех типах почв, причем уровень его падения в отдельных случаях достигает 50% от исходного состояния [1].
Возрастание антропогенной нагрузки на почву привело к усилению эрозионных процессов, деградации почвенного покрова, а также дегумификации с устойчиво некомпенсируемой минерализацией гумуса [2]. В результате в почве произошло значительное снижение уровня питательных веществ и на фоне ухудшения агрофизических свойств почва стала терять свою природную устойчивость к воздействию ряда негативных процессов.
В настоящее время в целях стабилизации и воспроизводства почвенного плодородия разработаны целый ряд программ [3, 4]. В отличие от ранее принятых традиционных способов сельскохозяйственного производства, в которых основа повышения плодородия земель лежала через запашку органических удобрения (навоза), современные системы земледелия направлены на активное использование органической массы растительного происхождения, то есть широкое использование биологических средств: солома урожая, сидераты, увеличения посевов зернобобовых культур и многолетних трав.
Отказ от глубоких и интенсивных обработок почвы с переходом растениеводства на новый уровень технологий, позволил сформировать новое направление в системах обработки почвы, основанное на принципах минимализации и вплоть до полного отказа от обработки почвы вообще [5, 6, 7].
Разработка и адаптация новых технологий к существующим агроландшафтам дала свои положительные результаты. В пахотном слое почвы стала наблюдаться не только стабилизация содержания гумуса, но и его воспроизводство. Заметно снизились эрозионные процессы, повысился уровень урожайности возделываемых культур [8, 9].
Вопросы энергоресурсосбережения полным объемом охватили все пахотные земли, однако многолетние травы, находящиеся на выводных полях севооборотов рекомендуется обрабатывать теми же плугами, то есть по классической схеме производить традиционную вспашку, которая привела сельскохозяйственное производство за ряд предыдущих лет практически до экологического кризиса [4].
Начиная с 2003 года нами, на Уральской сельскохозяйственной опытной станции стали проводиться исследования по отработке технологических приемов подъема пласта многолетних трав под посев зерновых культур используя методы и принципы энергоресурсосбережения.
Так, осенью 2003 года на выводном поле пятипольного севооборота, где возделывался житняк параллельно вариантам с оборотом пласта плугами было проведено плоскорезное рыхление пласта на глубину 12-14 см. В этом же году на поле после эспарцета, в 2005 году после люцерны, а в 2008 году после набора трав и травосмесей (житняк, эспарцет, люцерна, житняк с донником и житняк с эспарцетом, донником и люцерной) были заложены варианты как с минимальной обработкой почвы плоскорезное рыхление на 12-14 см, так и с нулевой, где на травах после их уборки проводилось химическое опрыскивание глифосатом дозой 3,0 л/га. Опыты закладывались в трехкратной повторности, где во всех случаях вспашка служила контрольным вариантом.
В 2004 году по житняку высевалось просо, по эспарцету – яровая пшеница. В 2006 году по люцерне высевался ячмень. В 2009 году по различным видам трав и травосмесям – яровая пшеница. В 2004 году просо по изучаемым вариантам высевалось дисковой сеялкой СЗП-3,6 сразу после проведения предпосевной обработки почвы культиваторами на глубину 6-8 см. На остальных полях по вспашке культуры высевались сеялкой СЗП-3,6 с проведением предварительной обработки почвы культиваторами на глубину 6-8 см. На варианте с мелкой плоскорезной обработкой и варианте без обработки почвы культуры высевались сеялкой СЗП-2,1.
Научно-практическим обоснованием отказа от вспашки и перехода на минимальные и нулевые способы подъема полста многолетних трав на выводном поле севооборота послужила ранее установленная закономерность, что темно- каштановые почвы для регулирования своих агрофизических, химических и биологических свойств не нуждаются в проведении ежегодных глубоких обработок [7].
Обоснованность такого подхода находит подтверждение в анализе состояния объемной массы пахотного слоя почвы перед распашкой трав. Так, объемная масса 0-30 см слоя почвы на поле после 12 летнего пребывания на выводном поле житняка соответствовала 1,16 г/см3, после трехлетнего пребывания эспарцета – 1,15 г/см3, пятилетнего пребывания люцерны – 1,19 г/см3 пятилетнего пребывания различных трав и травосмесей – 1,14 г/см3. В разрезе почвенных слоев самым рыхлым был верхний – 0-10 см слой почвы, самым плотным 20-30 см слой. Постепенное увеличение объемной массы от верхних слоев почвы к более нижним является вполне закономерным явлением, связанным с особенностями почвообразовательного процесса и содержанием в почве органического вещества (таблица 1).
Некоторая нестабильность объемной массы в слоях почвы по годам исследований больше характеризует сезонную динамику почвы связанную с различной степенью засушливости вегетационного периода. Как видно имеющиеся показатели объемной массы не выходят за пределы допустимых оптимальных параметров почвы соответствующих нормальному росту и развитию большинства сельскохозяйственных культур (1,2-1,3 г/см3).
Таблица 1 – Объемная масса (г/см3) в слоях (см) почвы на выводном поле севооборота под различными видами многолетних трав перед проведением основной обработки почвы
Слой почвы, см
|
Многолетние травы
|
Житняк (12 лет) 2003 г
|
Эспарцет (3 года) 2003 г
|
Люцерна (5 лет) 2005 г
|
Многолетние травы и травосмеси (5 лет) 2008 г
|
0-10
|
1,08
|
1,10
|
1,09
|
1,07
|
10-20
|
1,19
|
1,16
|
1,22
|
1,15
|
20-30
|
1,22
|
1,18
|
1,26
|
1,21
|
0-30
|
1,16
|
1,15
|
1,19
|
1,14
|
Б
Рисунок – Динамика объемной массы (г/см3) 0-30 см слоя почвы в весенний и осенний периоды вегетации житняка по годам жизни
олее подробно динамика объемной массы почвы под многолетними травами была проанализирована нами на поле с житняком. Так, самое низкое значение объемной массы почвы в посевах житняка имелось в первый год его жизни. В значительной степени этому способствовало проведение глубокой обработки почвы (вспашка) для качественного выполнения посева и получения дружных всходов житняка. В течении последующих лет вегетации житняка происходило постепенное самоуплотнение почвы, достигающее к четвертому и пятому годам его жизни более стабильных значений, соответствующих весной 1,18 г/см3 и осенью 1,19 г/см3 (рисунок).
Естественный процесс усадки пашни под многолетними травами в основном заканчивается на 4-5 год их жизни. Сезонная динамика деформации почвы продолжается под травами и в дальнейшем, но она уже незначительна.
На следующий год перед посевом культур по пласту многолетних трав в опытах по изучению приемов основной обработки почвы динамика объемной массы 0-30 см слоя почвы по годам исследований находилась по вспашке в пределах 1,02-1,14 г/см3, по минимальной обработке в пределах 1,11-1,13 г/см3 , по нулевой обработке от 1,12-1,15 г/см3. В течении вегетации объемная масса почвы пахотного слоя возросла на всех вариантах и к периоду уборки культур составила по вспашке 1,12-1,18 г/см3, по минимальной обработке 1,16-1,20г/см3, по нулевой обработке 1,17-1,20г/см3.
На всех изучаемых фонах обработки уплотнение сложения почвы происходило за счет естественных почвенных процессов и также не выходило за пределы допустимых оптимальных величин для роста и развития сельскохозяйственных культур.
Содержание продуктивной влаги в метровом слое почвы перед посевом культур на вариантах с минимальной и нулевой обработкой в сравнении со вспашкой было более высоким.
Энергоресурсосберегающие способы обработки пласта трав не оказывали снижающего влияния на величину весеннего влагонакопления, а наличие остаточной части стебля после уборки трав способствовало не только дополнительному накоплению снега, но и дополнительному накоплению весенней влаги. Лучшее снегонакопление происходило на вариантах после бобовых трав (эспарцета и люцерны). Являясь более высокорослыми растениями с более мощными, в сравнении с житняком, стеблями бобовые травы обладают возможностью для оставления во время их уборки более высокой остаточной части стебля, что очень важно в условиях сухостепного региона с ограниченным выпадением атмосферных осадков. Практически равному накоплению влаги весной перед посевом культур на вариантах с минимальной и нулевой обработками послужило наличие значительной сухости осеннего периода. Сделанные ранее выводы об одинаковых возможностях влагоусвоения талых вод вариантами с глубокими, мелкими и нулевыми приемами обработки почвы для зяблевых полей в годы с сухой осенью [10], полностью нашли свое подтверждение и на поле из-под многолетних трав, а дополнительные приемы химической обработкой трав гербицидом сплошного действия после их уборки в отавный период позволили прекратить транспирацию трав и избежать их конкурирующего действия в борьбе за влагу как на варианте с минимальной обработкой почвы, так и варианте с полным отсутствием обработки почвы вообще (Таблица 2).
Достарыңызбен бөлісу: |