Вестник таразского государственного педагогического института

186 
 
Список литературы: 
1.  Дурович  А.П.,  Кабушкин  Н.И.,  Сергеева  Т.М.  Организация  туризма.  –  М.:  Новое 
знание, 2003. 
2.  Зорин  И.В,  Каверина  Т.П.,  Квартальнов  В.А  Туризм  как  вид  деятельности.  –  М.: 
Финансы и статистика, 2008. 
3. Боголюбов В.С., Орловская В.П.  Экономика туризма – М.: Академия, 2005. 
4. Квартальнов В.А. Стратегический  менеджмент в туризме. – М.: Интерпресс, 2004. 
5.  Крупенина  Т.  Социальные  проблемы  развития  индустрии  туризма//Управление 
персоналом. – 2001. -№5. – С. 38-43. 
 
Аннотация
 
Бұл  мақалада  Қазақстанның  ішкі  туризімінің  даму  жағдайына  экономикалық  талдау 
жасалған.  
Аннотация
 
В  данной  статье  проведен  аналитический  обзор  развития  внутреннего    туризма  в  
Казахстане
 
Аnnotation 
This  article  conducted  an  analytical  review  of  the  development  of  domestic  tourism  in 
Kazakhstan. 
 
 
 
ӘОЖ 911 (574.52) 
       Б 18 
 
ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНЫҢ АНТРОПОГЕНДІК ЖАҒДАЙЫ  
 
Бахтыбекова Ш.М., Кенджебаева Т.Б. 
Тараз мемлеккеттік педагогикалық институты, Тараз қ. 
 
Адам  мен  табиғат  арасындағы  ӛзара  әрекет  әр  түрлі  уақытта  күрделі  бір  ғылыми 
проблема  болып  келеді.  Антропогенді  процестердің  қарқыны  да,  аумағы  да  күн  сайын 
артып  келеді.Адам  әрекеті  ландшафтыны  құрайтын  құрамдас  бӛліктердің  бәріне  бірдей 
әсер  етпейді.Антропогенді  факторлар  ландшафтының  геоглиялық  негізін,  жер  бедерін, 
климаттың  басты  ерекшеліктерін  ӛзгерте  алмайды.Адам  іс-әрекетіне  байланысты 
негізінен 
ландшафтының 
ӛзен 
жүйесі, 
ылғал 
ен 
жылу 
балансы,топырақ 
жамылғысы,ӛсімдіктер мен жануарлар дүниесі ӛзгереді. 
Жамбыл  облысы  Орталық  Азияның  орталығында,42
0
-46
0
  с.е.  мен  69
0
-75
0
  ш.б. 
аралығында  орналасқан.  Жалпы  алып  жатқан  жер  кӛлемі  145,2  мың  шаршы  шақырым.  
Облыс  жері  солтүстіктен  оңтүстікке  400  шақырымға  созылса,  ал  батыстан  шығысқа  500 
шақырыға  созылады.Облыстың  шығысындағы,  оңтүстігіндегі    және  батыстағы 
шекаралары  табиғи  шекара  болатын  тау  жоталарымен  ӛтеді.  Солтүстік  аймағы  жазық- 
Мойынқұм,  Бетпақдалаға  ашық  тосқауылсыз  шығып  жатса,  шығысында  Айтау(Шу-  Іле 
таулары), оңтүстігінде Қырғыз Алатауы, батысында Қаратау таулары мен  шектеседі.  Шу 
және  Талас  ӛзендерінің  тӛменгі  ағысында  орналасқан.  Негізгі  ӛзендері  –Шу,  Талас.  Шу 
ӛзені  бойынша  облыс  екі  бӛлікке:  Шу  ӛзенінен  солтүстікке  қарай  Бетпақдала  шӛлі, 
оңтүстігіне  қарай  Мойынқұм  шӛлі  орналасқан.  Облыстың  солтүстік  –шығыс  шекарасы 
бойынан Балхаш кӛлінің бӛлігі ӛтеді. Ӛлке жер бедерінің 90% жазық, ал 10% таулы болып 
келеді.  Табиғи  жағдайы  бойынша  Жамбыл  облысының  территориясы  3  зонаға  бӛлінеді: 
шӛлді; шӛлді –далалы; таулы далалы. 
Жамбыл  облысының  қазіргі  экологиялық  жағдайы  облыс  аумағында  бірдей 
емес.Территорияның  экологиялық  жағдайы    әртүрлі  провинцияда  әрқалай.  Жамбыл 
облысының территориясында экологиялық дестабилизацияның қанағаттанарлық деңгейі - 

187 
 
58,9  %.  Территорияның  экологиялық  шиеленсікен  жағдайы  -28%.  Аса  шиеленіскен 
территория  үлесі  -1,3%.  Экологиялық  қалыпты  жағдай-11,8%.  Жамбыл  облысы 
территориясындағы геоэкологиялық жағдайды сараптай келе 13 геоэкологиялық анклавты 
ажыратуға  мүмкіндік  берді.  Жамбыл  облысы  территориясының  экологиялық  жағдайына 
жасалаған сараптама бойынша әр провинциясында экологиялық жағдайдың әртүрлі екенін 
кӛрсетеді. (кесте-1) 
Антропогенді  факторлардың  тікелей  әрекеті  кӛбіне  ландшафтының  морфологиялық 
құрылымдық бӛліктерінің ӛзгерісінде тез байқалады. Ондай құбылыстар мен процестерге 
жер бетінің жыралануын, топырақ жамылғысының шайылуын, құм шағылдардың кӛшпелі 
құм жондарына айналуын және т.б жатқызуға болады.Анторпогенді фактордың әрекет ету 
кӛлемі  халықтардың  қарқыны  орналасу  тығыздығына,  ӛндіріс  құралдары  мен  ӛндіріс 
қатынастарын, әлеуметтік жағдайларына байланысты әр жерде әр түрлі болып келеді.  
Қоршаған  ортаға  тигізіп  отырған  әсері  тұрғысынан  техногенездің  ықпалы  зор.Атап 
айтқанда, табиғи ортадағы  геоэкологиялық жағдайды  шиеленістіреді, табиғи  шикізат  кӛзі 
азайып,  денсаулыққа  үлкен  нұқсан  келтіреді,  табиғи  ландшафтының  экологиялық 
қалыпты орта құраушы қабілетін тӛмендетеді. 
Жамбыл  облысындағы  геосистемалардың  экологиялық  жағдайын  шиеленістірет ін 
негізгі себептер: 
 
Қоры қалыпна келмейтін табиғи ресурстарды тиімсіз пайдалану; 
 
Урбанизация мен шаруашылық обектілерінің мейлінше шоғырлануы; 
 
Геосистеманың зиянды қалдық заттармен ластануы; 
 
Табиғи жайылымның дигрессиясы мен суармалы жерлердің екінші рет тұздануы; 
 
Антропогендік шӛл басу 
Кесте-1. Экологиялық мәселелерге анализ жассау 
Кҥшті жағы 
Әлсіз жағы 
1.Атмосфера  ауа  қабатының 
мемлекеттік 
бақылау 
және 
мониторинг  жүйесі  жақсаруда, 
ауаны 
лабораториялық 
бақылауда 
қолданылатын 
техниканың жаңартылуы. 
1.  Ауа  қабатының  ластануы  жӛнінде  объективті 
бағасы  жоқ,  атмосфералық  ауаны  жақсарту  үшін 
басқару  мәліметтерінің  аздығы,  Қаратау,  Жаңатас 
және 
Шу 
қалаларында 
ауаны 
бақылайтын 
посттардың  жоқтығы.  Тараз  қаласында  мұндай 
посттар аз.  
2.Ауа 
қабатын 
қорғау 
мақсатындағы  қаржыландыру 
шараларының 
жақсаруы, 
осының  нәтижесінде  ӛсіп  келе 
жатқан 
химиялық 
салалар 
,жылу 
энергетикалық 
кешендерден 
шығатын 
заттармен  ауа  қабаты  қатты 
ластанбайды. 
2.  Қалдықтар  мен  улы  газдарды  бӛліп  шығаратын 
орындарда 
автоматтандырылған 
бақылаудың 
жоқтығы. 
3.Қоршаған  орта  мен  табиғат 
ресурстарын  тиімді  пайдалану 
бойынша  мониторинг  және 
мемлекеттік бақылау жүргізеді. 
3.Аса,  Талас  ӛзендерінің,  елді  –мекендердегі 
сулардың  ластануы,  Жамбыл  ауданындағы  ауыл 
шаруашылық 
орындарында 
су 
деңгейінің 
батпақтануы (фильтрация нәтижесінде). 
 
4.  Ӛндірістік  және  тұрмыстық  қалдықтардың 
ықпалы  кӛбеюде.  Облыста  96,27  млн  тонна 
ӛндірісік  қалдықтар,  5,87  млн  тонна  қатты  –
тұрмыстық қалдықтар жиналған. 
 
5.Атомобиль  транспортының  ауаға  шығарылған 
газының мӛлшері азаймауда  (Облыс бойынша оның 
мӛлшері 69 пайыз)