77
білім беру стандартының мақсаты «негізгі құзіреттілікке, жалпы адамзаттық
және ұлттық құндылықтар негізінде тұлғалық мәдениетке ие бала тұлғасын
дамыту» болып табыладжы және Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарты мектепке дейінгі жастағы балаларды дамыту мен тәрбиелеуде отандық
және шетелдік ғылымның инновациялық тәжірибесін қолдануды ұсынады.
М.Монтессоридің тұжырымы бойынша, баланың дамуы оны қоршаған
заттық – кеңістіктік және әлеуметтік ортамен өзара әрекетте өтеді. Әрине кез-
келген орта бәрі бірдей дамуға әсер етеді демейміз. Орта дамытушы болу үшін,
оны дайындауымыз керек, сондықтан Монтессори-педагогикада «дайындалған
орта» деген термин қолданылады. Ол әр балаға өзінің жеке-дара қарқынында
дамуға мүмкіндік беруі тиіс. Ол бала қызығушылығын тудыратын және оны
өзінше жасап құрастыруға арналған әртүрлі заттардан тұрады. «Дайындалған
ортаның» әлеуметтік компоненттері:педагогтар мен балалар ерекше рөл
атқарады. педагог топта балалардың жасап құрастыру ісіне септігін тигізетін
өзара көмектің әділ қатынастары болуына, достық және тыныштық жағдайда
жауап береді. балаға қалаған ісін таңдау еркіндігін беру қажет. Себебі, сонда ғана
ол дамуға ұмтылдыратын күшті ішкі импульстерін басқарады. айналысатын ісін
таңдағанда, ол онымен қанша қаласа, сонша айналысады, даму кезінде ішкі
қажеттілігін қанағаттандырады.
Іспен айналысуды таңдау еркіндігі арнайы ұйымдастырылған заттық-кеңістік
ортада кәсіби дайындығы бар және керек кезінде балаға керекті көмегін көрсете алатын
сенситивті ересектің болуын қажет етеді. Баланың әлеуметтік дамуы тұрғысынан,
әсіресе, жеке еркіндіктің шынайы шекараларын түсіну үшін, сондай-ақ, ол ортада басқа
да балалардың болуы сондай маңызды рөл атқарады.
Монтессоридың педагогикалық идеясын сараптай келе оның басқа
технологиялардан, бағдарламалардан төмендегідей айырмасы бар екенін байқауға
болады:
Жұмыс бөлмесінде тек қана дидактикалық материалдар жинақталуы, ал
басқа да заттар мен ойыншықтар ойын бұрышында тұрады.
Бала жұмыс жасап отырған уақытта педагог бала көңілін бөлмеуі керек,
өйткені бала қажеттенбесе, жөнсіз араласу бала қызығушылығын жояды.
Тәрбиеші тек қана көрсетуді, айтуды, тексеруді қажет ететін балаға ғана
назар аударып бағыт береді.
Балалардың жас ерекшеліктері ескерілмейді.
Суреттермен, қарындаштармен жұмыс жасау ерте жастан басталса,
бояумен жұмыс істеу баланың қол қимылдары дамығанда ғана беріледі.
Жаттығуларды орындауға арнайы уақыт берілмейді. Кейбір балалар
үзіліссіз бір жаттығудан екіншісіне көшсе, ал кейбірі өзіне ұнаған жаттығуын үзіліссіз
жасай беруіне болады.
Бала ұқыптылық пен тәртіптілікке үйренеді. Дидактикалық материалдар
салынған барлық ыдыстар мен қораптар үнемі өз орындарында тұрады, себебі
Монтессори методикасы өз бетінше әрекет етуге тәрбиелейді.
Қоршаған заттық-даму ортасына қойылатын барлық айтылған талаптардан басқа
бала табиғатында берілген, өз кезкгінде «педагогталған ортада» жүйелілік жасайтын,
«даму қажеттілігі» деп аталатын тағы бір компоненттерді ендіру керек:
1.
Сенсорлық сезімдер қажеттілігі.
2.
«Жұмыстың» қажеттілігі.
3.
Дәл үйлесімді қимылдарға ұмтылысы.
4.
Әр түрлі функцияларды жетілдіруге ұмтылысы.
5.
Қайталауға бейімділігі («өз өмірінің кішкентай істерін көп рет қайталау»).
78
6.
Тәртіптің қажеттілігі.
7.
Әлеуметтік дамуға ұмтылысы.
8.
Еркіндік пен тәуелсіздікке ұмтылысы.
Баланың жоғарыда айтылған қажеттіліктерінен кеңістікті дамыту аймақтарына
бөлетін орта пайда болады. Монтессори жүйесіне сәйкес, топтарды төмендегіше бөлуге
болады:
Шынайы өмір аймағы: бала өздігінен киінуге, бір нәрсені құюға, төгуге,
жууға, тазалауға, араластыруға, кесуге, қырқуға, бояға, сурет салуға, т.б. үйренеді. Бұл
жерде балалар назарын шоғырландыруға, ірі және ұсақ саусақ бұлшық еттерін
(қимылды) дамытыды:
Сенсорлық даму аймағы: қоршаған ортаны оқып зерттеу (заттардың
биіктігін, ұзындығын, салмағын, тұр-түсін, т.б. қасиеттерін ажырату). Бұл жерде
балалар заттармен ойнай отырып, мөлшерін, пішінін, түсін зерттейді. Мысалы, бала
үстел үстінде цилиндрлерді ең үлкенінен бастап ең кішісіне дейін бір тәртіпте қоя
бастайды. Балақайлар сондай-ақ көздерімен солдан оңға қарай отырып, кейін оқуға
дайындала бастайды:
Тілдік, географиялық, математикалық, жаратылыс-ғылыми аймақ:
баланың ақыл-ойының дамуы:
Қимылдық аймақ – көбінесе сызықтың ішінде. Монтессори-сыныптардың
көбінде тепе-тендік пен өимылдар үйлесімділігін дамытуға арналған физикалық
жаттығулар жасау үшін қолданылатын кілемде немесе еденде дөңгелек (сопақ) түрінде
таспалық сызық бейнеленген.
Тәжірибелік өмірдің жаттығулары (ТӨЖ) кішкентай балалар үшін ерекше
маңызды. ТӨЖ аймағында бала өзіне және өз заттарына қарауға көмектесетін
материалдар орналасқан. Материалдар бала өзі істейтін ісінің мақсатын айқын түсінген
жағдайда таңдап алынады.
Бала өзі киінуге (түйме, кнопка, сыдырма, жіпшелер, түйрегіштер, баулар,
банттар, ілмектер сияқты заттар салынған рамкаларды пайдалана отырып) үйренеді:
ұқыпты бір нәрсені құюға, төгуге, ыдыс жууға және шын үтікпен оны оны үтіктеуге,
салаттар жасауға (көкөністі тазалауға, кесуге,майдалауға), жаңғақ шағуға, нан кесуге,
тіпті аяқ киім тазалауға үйренеді.
Сенсорлық даму аймағы
Бұл аймақта бала қоршаған ортаны зерттеуде өзінің сезімдерін қолдана білуге
үйренеді – осындағы материалдар арқылы өзінің көру сезімін (түрлі түсті кестелер,
көлемі мен пішінін ажыратуға арналған материалдар, т.б.), сипап сезу сезімін (сипау
үшін тақтайшалар, маталардың қиындыларының жиынтығы, т.б.), иіс сезу (иістері бар
жәшікшелер), дәм сезу(дәм сезу банкашалары), есту сезімін (шулайтын
қорапшалар,музыкалық аспаптар,т.б.) жетілдіреді, сол сияқты, температураны ажырату,
заттардың салмағының айырмашылығын білу, және есте сақтау қабілетін
жаттықтырады.
Математикалық бейнелер
Сенсорлық материалмен жұмыс істеп, логикалық ойлаудыүйренген соң бала еш
қиындықсыз өзіне таныс ұғымдарды математикалық терминдерге айналдыра бастайды.
Оның үстіне математикаға үйрену табиғи жүріп отырады: себебі балақай жай ғана
математикамен ұласатын дайындалған ортада өмір сүреді.
Математикалық дамыту аймағы бала санауды, қосу мен азайту, көбейту мен
бөлу амалдарын, түбірге алу, мағыналы сандармен жұмыс істеу үшін барлық керекті
материалдардан тұрады.
Тілді дамыту аймағы
