501
деректер бар: «Кен орнын 22 жасар жергілікті қырғыз Қосым Пішенбаев тапты». Осы кен
орнын тапқаны үшін Попов Қосымға мылтық пен жеткілікті ақша береді.Ол ақшаға ат пен
құлынды бие сатып алады.
1898 жылы А.К. Мейстер жасаған Екібастұз тас-көмір алабының схемасында былай
деп жазылған: «Қосым карьері», «Қосым қазбасы», «Қосым шахтасы».Осының бәрі білгір
кен зерттеушісі Қосымның беделінің жоғары екендігін тағы да дәлелдесе керек. 1903
жылы Деровтың « Воскресенск акционерлік қоғамы» экономикалық банкротқа душар
болуынан жабылады. Қ.Пішенбаев туған ауылына оралып, егіншілікпен айналысады.1906
жылы Баянауыл өлкесіне С.И.Поповтың немересі С.А. Попов келіп әкесінің жабылып
қалған Александровск қорғасын зауытын қайта ашады.Қосымды кен іздеуші ретінде
шақырады. Қосыммен бірге Павел Комаров та барады.Қосым ата Павелге табылған кен
орнында Майқайың құмында, алтын бар екенін құпия ғып айтады. [5 ]
Отызыншы жылдардың ашаршылығы басталғасын, Қосым өлсем сүйегім елде
қалсын деп, жаяу-жалпылап туған жеріне жетеді. Балапан басына дегендей, халық беті
ауған жағында босқындап, қоныс, қыстаулардың иесіз қалып жатқан уақыты. Қосым кен
іздеу жұмыстарын тастап, өз ауылында өмір сүруге бет бұрады.Сол кезде жасы сексеннен
асқан Қосым даланы кезіп жүріп, «Төлтай» деген жерде отырған Нығмет Жәмінұлының
үйіне келеді.Ол кезде қазақшылдықтың үзілмеген уақыты.Қосымды ертеден білетін үй
қожайыны өздері әрең отырса да, үйдің бір бұрышын беріп, қолда бар ырызығын
бөліседі.Үйде үш бала, Қосыммен төртеу болады.Ерлі-зайыптылар таңертеңнен тұзақ
құрып, қоян аулап күн көреді.Нығмет ақ сақалдың әке-шешесіне риза болған Қосым ата
үй иесіне: -Ата баладан безіп, ана сәбиін далаға тастап жатқан мына сұрықсыз заманда сен
мені құдай үшін деп,үш балаңмен қосып асырап отырсың,қайырымы Алладан қайтсын!
Бойымда күш-қуатым барда саған бір жерді көрсетейін, үрім-бұтағыңа жететін алтын бар,-
депті. Жәмін ағай тумысынан ондайдан қорқатын адам еді: Қосеке, рахмет,байлық кімге
жолдас болған,байлардың қандай болғанын көріп отырмыз ғой, мен саған алтын үшін
емес, кешегі құдайы көрші едік, мына балаларыма батасы тисін деп қайырым жасап
отырмын,-деп, оның ұсынысынан бас тартады.Дегенмен, Қосым біржола жатып қалуға
айналғанда Жәмін ағайға: «Анау дөңнің астында бір тасты аударып, белгі қойып
кеттім,кейіннен қажеті болса барып қарарсың»- депті. Сөйтіп, 1932 жылы жазғытұрым
Қосым өмірден өтеді. Жалғыз үй. Нығмет ақ сақалдың әке-шешесі ғана.Екеуі мәйітті
арулап жуып, аяқ арбаға салып, 3-4 шақырым жердегі «Мақаш» қыстауындағы үлкен
қорымға апарыпты. Ол жерде Қосымға аталас туыс Ыбырайдың Әбдірахманы деген кісі
жалғыз үй отырса керек.Терең етіп қазуға әл жоқ, екеуі иіндікке дейін қазып, бетіне есік
жауып жерлепті,-дейді Нығмет қария.[2 ]
Атақты ғалым Қаныш Сәтбаев: «Қосым ақсақалдың тапқан кен орындарының
болашағы өте зор» деген екен. [6]
Сол қарапайым да, Жаратушының ерекше назары түскен, бойына сан қырлы өнер
біткен, тау-мен тастың, табиғаттың тылсым тілін түсінген қасиетті атамыз Қосымның
салған сара жолында, өзімен бірге ала кеткен талай құпиясы бар екеніне күмәніміз жоқ.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Өткеннің өнегесі-бүгінгінің баға жетпес байлығы»
дегендей, қазіргі заманауи инновациялық технологиялар дамыған ғасырда, біз өзіміздің
ұлттық құндылықтарымызды жоғары деңгейінде бағалап,тарих төрінен лайықты орыны
бар ұлттық болмысымызды дәріптейтін, жеке ұлттық тұлғаларымызды, соның ішінде кен
білгірі Қосым Пішенбаевтың есімі Павлодар облысының «Алтын құрмет» кітабына енсе-
деп ұсыныс жасап отырмын. Зерттеуші ғалым,жазушы Сайлау Байбосынның «Тас тілін
түсінген қазақ немесе Қосым Пішенбаев кім?» тақырыбындағы әңгімелері өте
қызықты,бұл оқиғалар техникалық колледж студенттерін қатты қызықтыратынына
сенімім мол.Сондықтан да танымдық, елге, өлкеге деген сүйіспеншілікті арттыру
мақсатында колледж студенттерінің «Өлкетану», «Қазақстан тарихы», «Әдебиет» оқу
бағдарламасына Қосым Пішенбаевтың өмір соқпақтары туралы мәліметтер,әңгімелер
енгізу өте орынды –деп ойлаймын. Н.Назарбаевтың «Рухани жаңғыру: болашаққа бағдар»
502
бағдарламасындағы «100 жаңа есім» өңірлік жобасына Қосым Пішенбаевтың есімі
енгізілуі лайықты –деп ұсыныс жасаймын.
Әдебиеттер:
1.
Қазақстан Республикасының президенті-Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан
халқына жолдауы «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру»;
2.
«Семерка» газеті №6(0190) 15 февраля 2017г; Сайлау Байбосын. «Тастың тілін
түсінген қазақ немесе Қосым Пішенбаев кім?»
3.
« №40 Угольный Экибастуз»(136) «30» мамыр 1965 жыл. Д. Багаев. «Екібастұз
тарихына көз жіберсек»
4.
«Голос Экибастуза» №1(0112 ) 17 апреля 2008г «Неизвестное о Косыме»
А. Кульниязова.
5.
«Отарқа» № 2 2005ж «Білгір кен зерттеуші» С.Жақсыбаев.
6.
«Отарқа» №3 2005ж «Амантай айтқан хикаяттар» П. Есенбай.
Элементы исследовательской деятельности студентов на уроках основ
общественных дисциплин и во внеурочной деятельности.
(из опыта работы)
Мищенко О.В., Павлодарский педагогический колледж имени Б. Ахметова,
преподаватель истории
г.Павлодар
Задача современных учебных заведений состоит в том, чтобы, наряду с
усвоением необходимой суммы знаний, обеспечить высокое умственное развитие
учащихся, вооружить их умением самостоятельно добывать знания. В этом большую роль
играет внедрение в учебный процесс исследовательского метода.
При организации исследовательской деятельности используются следующие
методы: наблюдение, сбор информации (работа с периодической печатью, архивными
данными, статистическими данными, документами и законам, которые выпускает
правительство, интервьюирование), моделирование, эксперимент, индукция и дедукция,
анализ и синтез, исторический и логический подход, графическое оформление данных
исследования. Эти методы являются общими для всех дисциплин общеобразовательного и
профессионального цикла, а также используются и во внеклассной работе.
Например, при изучении основ экономики, по теме "Маркетинг" учащиеся
получают задание создать фирму. Сюда входит: разработка бизнес-плана, который
призван решать следующие задачи:
1) определить конкретные направления деятельности предприятия, рынки сбыта
его продукции и место фирмы в рыночной системе;
2) сформулировать краткосрочные и долгосрочные цели хозяйствования и способы
их достижения. Определить лиц, ответственных за выполнение каждой перспективной
задачи;
3) выбрать наименование товаров и услуг, которые будут предлагаться
потребителям. Оценить производственные и торговые издержки по их производству и
сбыту;
4) установить , в какой мере работники фирмы и их стимулы к труду соответствуют
поставленным целям;
5) дать оценку материального и финансового положения предприятия и его
возможностей по выполнению плановых заданий;
