Умкд по дисциплине растениеводство для специальности 050801 -агрономия

жүктеу 1,77 Mb. бет 48/72 Дата 08.05.2023 өлшемі 1,77 Mb. #42482 түрі Білім беру бағдарламасы

Өсіру технологиясы. Алғы дақылдар. Тарыны тың және тыңайған жерлерге немесе көпжылдық шөптер қыртысына орналастырған дұрыс. Бұл жерлер жоғары құнарлығымен және арамшөптерден тазалығымен ерекшеленеді. Олардан кейін тары барынша жоғары астық өнімін қалыптастырады, сондықтан оны жер қыртысы өсімдігі деп те атайды. Тарыға отамалы және дәнді бұршақ дақылдары да жақсы алғы дақыл, сүріден кейінгі екінші дақыл болғанда да тәуір өнім береді. Вегетация кезеңінің қысқалығынан тары егістігін жинағаннан кейін күзде ерте сүдігер дайындауға мүмкіндік болады, ал мұның өзі Қазақстанның Солтүстік өңірінде тары жаздық қатты бидайға жап-жақсы алғы дақыл бола алады. Топырақ өңдеу және қар тоқтату. Тары үшін топырақ өңдеу жүйесі танаптарды арамшөптерден тазартуды, егін көгінің жаппай пайда болуын және оның тамыр жүйесінің жақсы дамуын қамтамасыз етуге бағытталады. Оған ерте және сапалы дайындалған сүдігер бөлінеді. Ерте көктемгі себу алдындағы топырақ өңдеу ылғал жабудан басталады. Себу алдында арамшөптерден таза және тығыз топтарда себу алдында бір-ақ рет культивация жүргізіледі, ал арамшөптермен ластанғанда танапты жақсы тазарту мақсатында оны екі мәрте культивациялайды. Маңызды агрошаралардың бірі – тарыны себу алдында топырақ бұдырлы катоктармен тығыздалады. Соның нәтижесінде тары тұқымы топыраққа біркелкі тереңдікте сіңіріледі. Топырақпен жақсы қабысатындықтан тұқымның бөртуі және көктеуі, кейіннен өсімдіктердің біркелкі дамуы қамтамасыз етіледі. Топырақты тығыздаудың нәтижесінде астық өнімі 2,0-3,5 ц/га артады. Тарының құрғақшылыққа төзімділігіне қарамай қыста қар тоқтатудың маңызы зор. Еліміздің оңтүстік –шығысында орта есеппен 20 жылда қар тоқтатудан тарыдан алынған қосымша астық өнімі 3,8 тан 5,6 ц/га жетті, ал Батыс Қазақстанның Орал облыстық тәжірибе стансасында орта есеппен 5 жылда қар тоқтатылмаған танаптан 7,4 ц/га, ал қар тоқтатылған танаптан 13,6 ц/га астық жиналды. Қар тоқтату Солтүстік Қазақстанның барлық тары өсіретін аудандары үшін міндетті агротехникалық шара болып есептеледі. Тыңайтқыш қолдану. Тарының тамыр жүйесінің сіңіру қабілеті жоғары емес, сондықтан оған жеткілікті мөлшерде сіңімді қоректік заттар бүкіл вегетация кезеңінде болғаны абзал. Оның 25 ц/га астығы мен 50 ц/га сабаны топырақтан 35 кг фосфор, 75-80 кг азот және 87-90 кг/га калий шығындайды. Ол минералды, органикалық және бактериялық тыңайтқыштарды жақсы қажетсінеді. Оларды дұрыс қолданғанда тарының қосымша астық өнімі басқа дәнді дақылдарға қарағанда жоғары. Ғылыми зерттеу мекемелерінің деректері бойынша тарыға енгізілген тыңайтқыштан қосымша астық өнімі: көңнен – 6,0 ц/га, азотты – фосфор тыңайтқыштарынан – 0,5-5,5 ц/га, себумен қатарға енгізілген түйіршіктелген суперфосфаттан – 1,5-5,4 ц/га, ал тұқымды фосфорбактеринмен өңдеуден – 2,0-3,0 ц/га болды. Тарыға енгізілген тыңайтқыш астық өнімін арттырумен қатар оның сапасын жақсартады, өсімдіктердің даму үрдісін тездетеді, қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларына төзімділігін арттырады және ауруларға жақсы төтеп береді. Тұқымды себуге дайындау. Тұқымдарының ұсақтығына байланысты тары сорттарын себуге дайындағанда сорттық сапасы, ірілігі, толықтығы жоғары және аурулармен залалданбаған тұқымдық материалды пайдаланған жөн. Тары тұқымынан қиын ажыратылатын қоспаларды (арамшөп тұқымынан да) ажырату күрделі астықтұқым тазалағыш машиналарды қолданады. Олардан өткен тұқым біршама іріленеді, алайда толық іріктелу пневматикалық сорттағыш құрылымдардан өткізгенде ғана қол жеткізіледі (ССП-1,5 ж.б.), ондай тұқымдардың меншікті салмағы жоғары болып келеді. Себу алдында тары тұқымы құрғақ-ауада қыздырылады немесе 500 жылылықта 15 минөт жылы суда ұсталады. Кейіннен дәріленеді (витавакс 200 ФФ, 34% (2,5-3,0 кг/т), фундазол, 50% (2,0 кг/т), фенорам 70% (2,0 кг/т) химикаттарының бірімен). Себу мерзімі. Тарының себу мерзімі оның биологиялық ерекшелігімен (жылусүйгіштігі) анықталады. Барынша қолайлы жағдайлар топырақтың 10 см қабатында температура 12-150С жеткенде және бозқырау қаупі өткеннен кейін қалыптасады. Ерте себілгенде де, кеш себілгенде де тары өнімі төмендейді. Тарының оңтайлы себу мерзімі (басталуы мен аяқталуы) Қазақстанның агроклиматтық аймақтары бойынша төмендегідей: - Солтүстік облыстарда (Павлодар облысынан басқа) – мамырдың соңы – маусым айының бірінші бескүндігі (30-31.Ү – 5.ҮІ); Павлодар облысында екінші, үшінші және төртінші агроклиматтық аймақтарда – мамырдың екінші-үшінші онкүндігі (11-31 мамыр). Себуді кешіктіру өте қауіпті: топырақ кеуіп кетуі мүмкін, егін көгі сирек болады, астық піспей қалады. - Орталық Қазақстанда – мамырдың бесінші бескүндігі (23-25 мамыр); - Батыс Қазақстан облыстарында – мамырдың екінші-үшінші бескүндігі (5-15 мамыр); - Еліміздің шығысында (ШҚО) тау бөктері аймағында-мамыр айының үшінші онкүндігінің басы (21-25 мамыр), ал құрғақ далалы аймағында - мамырдың үшінші онкүндігінің соңы (26-31 мамыр); - Тарыны астық өсіретін оңтүстік облыстарда – сәуірдің соңы- мамырдың бірінші онкүндігі (30 суір, 31 мамыр аралығы). Өңірлер мен аймақтар бойынша жоғарыда көрсетілген мерзімде себілген тары өсімдіктерінің көктемгі және күзгі бозқырауға шалдығу мүмкіндігі айтарлықтай төмен болады. Тұқымның сіңіру тереңдігі. Өсірілетін аудандары мен аймаққа байланыссыз тары тұқымы ылғалды қабатқа себілуге тиіс: дұрысы – 4-5 см топырақ қабатына сіңірген, алайда беткі қабаты кебіңкіреп кеткенде 8-9 см тереңдетуге болады. Оның танаптық өнгіштігін арттыру, дер кезінде біркелкі егін көгін алу және соңынан жоғары астық өнімін қамтамасыз ету үшін себу тәсілі мен сепкіш маркасына қарамай танапты сепкеннен кейін бұдырлы катоктармен тығыздайды. Себу тәсілі мен мөлшері. Ғылыми мекемелер себу тәсілі бойынша әртүрлі кепілдемелер береді. Біреулері жаппай қатардағы себу тәсілін ұсынса, екіншілері кең қатарлы себу тәсілінің артықшылығын уәжге келтіреді. Алайда өндірістік жағдайда тарыны, әдетте, жаппай қатардағы тәсілмен себеді. Кең қатарлы тәсіл егістіктің арамшөптермен ластану қаупі бар танаптарға ұсынылады, өйткені қатараралықтарды өңдеу жолымен оларды құртуға болады. Жекелеген жылдары таспалы себу тәсілінің артықшылығы байқалады. Себу мөлшері өсіру аймағы мен себу тәсіліне байланысты өзгереді. Бір ескеретін жайт, тары жарықсүйгіш және арамшөптерге өте сезімтал өсімдік. Тары егістігі тым жиі болмауға тиіс, өйткені ол әр өсімдіктің өнімділігін төмендетеді, бірақ сирек болмағаны да жөн – арамшөптердің дамуына жол берілмеу керек. Таза танаптарға және топырақтың беткі қабатында ылғал жеткілікті болғанда дискілі сепкіштерді (СЗТ-3,6; СЗП-3,6; СДС-18 ж.б.) пайдалануға болады. Топырақтың беткі қабаты 4 см-ден тереңірек кеуіп кеткен жағдайда сошниктері анкерлі сепкіштерді (СЗС-2,1; СЗТС-6; СЗТС-12) тиісті реттеуден өткізіп сепкен жөн. Тұқымның себу мөлшері топырақ-климат аймақтарына, тұқым сапасына байланысты төмендегідей өзгереді: Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстарында жаппай қатардағы себу тәсілінде 2,5-3,5 млн/га, ал кең қатарлыда – 1,5-2,0 млн/га өнгіш тұқым; Павлодар облысының бірінші аймағында 1,8-2,0 млн/га, екінші және үшінші аймақтарында – 1,2-1,5 және төртіншісінде – 1,2-1,4 млн/га өнгіш тұқым. - Қарағанды облысының негізгі егіншілікті аймақтарында жаппай қатардағы себу тәсілінде 2,0-2,5, ал кең қатарлыда 1,5—2,0 млн/га өнгіш тұқым сепкен дұрыс; - Батыс Қазақстанда Ақтөбе облысының бірінші аймағында 2,8-3,0, екіншісінде 2,5-2,7, үшіншісінде - 2,0-2,3 және төртіншісінде - 1,2-1,5 млн/га өнгіш тұқым себу ұсынылады. Батыс Қазақстан облысында жаппай қатардағы тәсілмен агроклиматтық аймақтарға байланысты себу мөлшері төмендегіше өзгереді: бірінші аймақта - 2,2-2,4, екіншісі мен үшіншіде - 1,8-2,0 млн/га өнгіш тұқым. Оңтүстік Қазақстанда жаппай қатардағы себу тәсілінде 2,4-3,0 ал кең қатарлы тәсілмен сепкенде -1,8-2,4 млн/га өнгіш тұқым дұрыс болады. Егістікті күтіп-баптау. Тары егістігін күтіп-баптау ең алдымен арамшөптерге қарсы күреске бағытталған. Арамшөптерден таза танаптарға орналастыранда мұндай жұмыстын қажеті жоқ, ал нашар алғы дақылдан кейін орналастырғанда тары егістігінде арамшөптерге қарсы күрес міндетті агрошара. Ол үшін танапта тарының көктеуіне дейін арамшөп жіпшелері мен топырақ қабыршағын құрту мақсатында сепкеннен 3-5 тәулік соң егістік тырмаланады. Кең қатарлы егістікте негізгі күтіп-баптау жұмысы 2-3 қатараралық культивацияны қарастырады. Біріншісін егістік толық көктегенде және қатарлар анық байқалғанда 4-5 см тереңдікте жүргізеді. Екіншісін – 7-8 см тереңдікте бірінші қатараралық культивациядан 20-25 тәуліктен соң, ал үшіншісі – екіншіден 1,5-2,0 апта кейін 8-10 см-ге жүргізілу мүмкін. Тары егістігінде арамшөптерді құртуда гербицидтерді қолдану да тиімді шара. Тарының түптену кезеңінде (4-5 жапырақ) қосжарнақты арамшөптерге қарсы базагран, 48% (2,0-4,0 кг/га), диален 40% (1,75-2,25 кг/га), лонтрел 300 (0,16-0,66 кг/га), луварам, 50% (1,2-2,0 кг/га) гербицидтерінің бірімен егістікті бүркіп, арамшөптерді құртуға болады. Ғылыми мекемелердің деректеріне қарағанда қосымша өнім 3,0 ц/га, ал арамшөптердің құруы – 75-87% жететіндігі анықталды. Тары егістігін жолақты астық бүргелері, тары шіркейі, трипстер сияқты зиянкестер аздап жарақаттайды. Оның кең тараған аурулары – қара күйе, бактериоз, мозаика. Тары өсімдіктерінің өсуі мен дамуына оңтайлы жағдай жасауға бағытталған агротехникалық шаралар оларға да қарсы күрес шаралары болып табылады. Егінді жинау. Тарының пісуі бір шашақтың өзінде біркелкі емес және тамырында тұрып қалғанда піскен дәндері тез шашылады да көп астық ысырабына ұрындырады. Оны негізінен бөлектеп жинаған дұрыс. Дестеге шабуды сіпсебастың (шашақтың) орта кезіндегі дәндер балауызданып пісу кезеңіне жеткенде бастайды, бұл уақытта төменгі бөліктегі дәндер әлі сүттене- балауызданып пісу кезеңінде болуы мүмкін. жүктеу 1,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз