Тіл және әдебиет теориясы кафедрасының доценті., ф.ғ. к

 
90 
    Екінші  байлық  –  ақ  жаулық    Үшінші  байлық  –  он  саулық    ата-бабамыз 
айтып кеткендей, ең алдымен саналы да жарқын өмір сүру үшін денсаулық 
қажет.  Ал  сол  денсаулықты  сақтау  –  өз  қолымызда,  яғни  өз  еншімізде. 
Қазіргі  таңда  аурулардың  түрі  көбейіп  барады.  «Тірі  адам  түбінде  бір 
ауырмай тұрмайды” деп данышпан Баласағұнидің айтқан сөзі рас сияқты. 
Өйткені,  әрбір  адамның басында өзіне белгілі бір  аурулары  бар.  Бірақ біз 
сол аурулардың шарықтауына жол бермей оған төтеп беруіміз қажет. Яғни 
«Ауруын жасырған өледі” (Ә.Науаи) деген сөзге қарсы адам өз бойындағы 
ауруы  бойынша  дәрігерлерден  кеңес  алып,  білгендерден  сұрап  отыруы 
қажет. 
Еліміздегі 
экономикалық 
жағдайдың 
өзгеріп 
нарықтық 
қатынастардың  дамуы,  қоғамның  әлеуметтік  тұрғыда  жіктеле  бастауы  ол 
мүмкіншіліктердің бірдей болмауы және осы теңсіздіктің балалардың тұлға 
болып  қалыптасуына  да  ықпалын  тигізетіні  анық.  Ал  бұл  кәмелетке 
толмағандар  арасында  қылмыстың  көбеюіне  әкеліп  соғады.  Есірткі 
құмарлық жасарып келеді. Бұл – дабыл соғарлық жағдай. 
 
  5-тапсырма. Мәтінге сұрақтар қойыңыз. Асты  сызылған  сөздер  мен  
сөз  тіркестерінің  баламасын  тауып  сөйлем  құраңыз. 
 
5-аттестация 
1-нұсқа 
1-тапсырма.  Төмендегі  сұрақтарды  пайдалана  отырып,  сұхбат                    
құрастырыңыз. 
1. 
Сізге біздің елдегі білім беру жүйесі ұнай ма? 2. Қандай жоғары оқу 
орындарын білесіз? 3. Қандай жоғары оқу орындарында оқыған білікті деп 
ойлайсыз?  4.  Қай  елде  білім  алғанды  қалайсыз?  5.  Қазіргі  кездегі  ақылы 
оқу  орындарына  қалай  қарайсыз?  6.  Ақылы  білім  алсаңыз,  біліктілігіңіз 
арта  ма?  7.  Жоғары  оқу  орындарындағы  қандай  мәселелер  туралы 
айтқыңыз келеді? 
2-тапсырма. 
 
Көп 
нүктенің 
орнына 
тиісті 
сөздерді 
қойып,толықтырыңыз. 
1. 
Біздің елімізде... білім беру жүйесінде мамандардың біліктілігіне көп 
көңіл бөлінген. 
2. 
Мамандарды дайындауда... жүйесі түрлі бағдарламаларды қамтиды. 
3. 
Бакалавр болу үшін ... түсу керек. 
4. 
Бакалавриаттың  мақсаты-  түрлі  мемлекеттік,  мемлекеттік  емес 
мекемелерге жоғары кәсіби білімді мамандарды... 
5. 
Көбінесе оқытудың ... үлгілері қолданылады. 
6. 
Бакалавр дипломын алып шыққан студенттер ... жалғастырады. 
 

 
91 
3-тапсырма. Мәтінді қазақ тіліне аударыңыз. 
      Чокан  Чингисович  Валиханов  (полное  его  имя  Мухаммед-Ханафия,  а 
Чокан прозвище, данное матерью) родился в ноябре 1835 года. Детство его 
прошло  в  степи,  среди  народа,  первоначальную  грамоту  он  получил  в 
родном  поселке  Кушмуруне  в  частной  казахской  школе,  где  научился 
арабскому  языку,  получил  представление  о  восточной  поэзии  и  учился 
рисованию.  Последнее  занятие  было  его  неподдельной  страстью  и 
сохранившиеся  зарисовки  Чокана  говорят  о  том,  что  в  нем  жил  талант 
недюжинного  художника.  Отец  с  малых  лет  привлекал  Чокана  к  сбору 
материалов, касающихся легенд и народных преданий, и вовлек его в круг 
высокообразованных русских ученых, инженеров, офицеров. 
4-тапсырма. Аударыңыз. 
     Шакарим  с  1922  года  окончательно  поселился  в  Чингизских  горах,  в 
местности Шакпак. Отшельник не расставался с пером. Увы, эти труды не 
сохранились,  2  октября  1931  года  гэпэушники  без  суда  и  следствия 
расстреляли  невинного  человека  и  сбросили  тело  в  колодец.  30  лет 
пролежали в нем останки философа, поэта, переводчика. Из воспоминаний 
сына  Шакарима  –  Ахата  Кудайбердиева:  «После  убийства  отца  ищейки 
ГПУ  решили  покончить  и  с  его  богатым  литературным  наследием. 
Написанные за многие годы горы творческих трудов Шакарима попали под 
специальный  приказ  с  формулировкой  «Полностью  сжечь».  Мир  не  без 
добрых людей. Сторож и кочегар ГПУ в одном лице, некий Шаукен, спас 
от огня единственную фотографию Шакарима.  
5-тапсырма.Берілген  мәтін  бойынша  маңызы    бар    5  сұрақ   
құрастырыңыз 
2-нұсқа 
1-тапсырма. Мәтінді қазақ тіліне аударыңыз 
       Абай 
Кунанбайулы 
родился 
в Чингизских 
междугорьях Семипалатинского 
уезда Западно-Сибирского 
генерал-
губернаторства (с  1845  года Семипалатинская  область)  (по  нынешнему 
административному  делению  в Абайском  районе Восточно-Казахстанской 
области)  в  семье  крупного  бая  Кунанбая  Оскенбаева  (Ускенбаева) 
рода Тобыкты из  казахского  племени Аргын.  Семья  Абая  принадлежала  к 
местной знати; дед (Оскенбай) и прадед (Иргизбай) главенствовали в своём 
роду в качестве правителей и биев. 
       Начатое  в  детстве  домашнее  обучение  у  муллы  было  продолжено 
в медресе у муллы Ахмет-Ризы в Семипалатинске, 
где 
преподавали 
арабский,  персидский  и  другие  восточные  языки.  Одновременно  посещал 

 
92 
русскую школу. К концу пятилетней учёбы начинает писать стихи, сначала 
приписывая их авторство своему другу Кокпаю Джантасову. С 13 лет отец 
Кунанбай начинает приучать Абая к деятельности главы рода. В возрасте 
28 лет  Абай  отходит  от  неё,  целиком  занявшись  самообразованием,  но 
только  к  40  годам  создаёт  свои  первые  взрослые  стихотворения. 
Значительным  событием  для  Абая  явилось  его  общение  с  политическими 
ссыльными Е. П. Михаэлисом, Н. Долгополовым, С. Гроссом. 
2-тапсырма.
  Берілген  сөздер  мен  сөз  тіркестерін  қазақ  тіліне 
аударыңыз. Сөйлем құраңыз. 
     Обеспечить,  повышение  квалификации,  не  конкурентноспособный, 
повысить  качество,  усовершенствовать,  концепция,  государственная 
поддержка,  высококвалифицированные  специалисты,  устанавливает 
общеобразовательные стандарты образования. 
3-тапсырма. Мектеп, білім туралы мақалдарды толықтырыңыз.. 
1. Жеті жұрттың...... біл . 
    Жеті түрлі ... біл.  
2.Ұстаздан ... озар 
3.Жердің сәні ... 
    Ердің сәні...  
4.Тіліңмен жүгірме, 
    ............ жүгір 
5.Мектеп..., білім ....... 
4-  тапсырма.  Қазақ  тіліне  аударыңыз.  Берілген  мәтін  бойынша 
маңызы  бар  5 сұрақ   құрастырыңыз 
         Сейчас 
этот  снимок  один  из  самых  дорогих  экспонатов 
Государственного заповедника-музея Абая. 29 ноября 1958 года решением 
генеральной 
прокуратуры 
СССР 
Шакарима 
Кудайбердиева 
реабилитировали  за  отсутствием  состава  преступления,  но  запрет  на 
творчество  остался.  За  «буржуазный  национализм».  Зачем  тогда 
оправдывали?  В  общем,  издевательство  над  здравым  смыслом.  В  июле 
1961 года Ахат Кудайбердиев выкопал останки отца, 8 августа наконец-то 
Шакарим  обрел  вечный  покой  в  ауле  Жидебай,  рядом  со  своим 
наставником Абаем. В 1988 году Шакарима реабелитировали повторно. В 
романе Мухтара Ауэзова «Путь Абая» Шакарим «замаскирован» в образе 
Дармена, ученика Абая.  
5-Тапсырма    Лексика-  грамматикалық.  Мәтінді  түсініп  оқыңыз, 
мазмұнын айтыңыз. 
Адамзат  өмірге  келген  соң  өмірін  қалай  болса  солай  өткізбеуі  тиіс. 
Яғни  адам  саналы  да  жарқын  өмір  сүруі  қажет.  Ол  үшін  ең  алдымен    
Бірінші байлық – денсаулық ,   екінші байлық – ақ жаулық, үшінші байлық