269
Ережепұлы мен Шыңжаң телевизиясының аудармашысы
Серік Сұңғатайұлына авторлар құрамы мен Халықаралық
«Қазақ тілі» қоғамы атынан ерекше ризашылығымызды
білдіріп, рахмет айтамыз!
Оқырман қауымның құзырына ұсынылып отырған
«Ақпараттану жəне есептеу техникасы терминдерінің
орысша-қазақша-ағылшынша сөздігінің» ерекшелігі – бұрын-
соңды жарық көрген екітілді сөздіктердің озық жетістіктерін
ескере отырып, ақпараттану жəне есептеу техникасы саласы-
на қатысты терминдер мен терминдік тіркестерді барынша
қамтып, оларды қазіргі қолданыста тұрақтанған жəне жаңа-
дан жасалған қазақша баламаларымен беруде болып отыр.
Бұл сөздіктің 2007 жылғы басылымы Қазақстанға жəне одан
тыс елдерге есімі белгілі ғалым, ақпараттану жəне есептеу
техникасы саласының маманы, техника ғылымының док-
торы, профессор, Халықаралық Ақпараттандыру академия-
сының академигі Жақсыбек Сарыпбекұлы Сарыпбековтың,
техника ғылымының кандидаты, профессор, Халықаралық
Ақпараттандыру академиясының академигі Боранқұл Əлі-
бекұлы Шенсізбаевтың, филология ғылымдарының док-
торы, профессор Сакина Ғабдұлқайымқызы Ахметованың
жəне Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының бірінші вице-
президенті Жəнібек Бəкірұлы Нəлібаевтың қатысуымен
құрастырылған.
Аталмыш терминологиялық сөздіктің негізіне қазақ
тілді мамандарды даярлау кезінде оқу құралдарын ұйым-
дастырудың көпжылдық тəжірибесіне негізделген термин-
дерді аударудың ұғымдық-мағыналық тұжырымдамасы
алынып отыр.
Ұсынылып отырған сөздіктің өзгелерден жəне бір
ерекшелігі ретінде соңғы жылдардағы Қазақстанның Мем-
лекеттік Терминологиялық Комитетінің сарабынан өтіп,
ресми бекітілген салалық ұғымдар мен атауларды кəсіби
мамандардың ой елегінен өткізе отырып, барынша қамтуға
тырысқандықтарын айтар едік. Сонымен қатар бұрын-
соңды жарық көрген басылымдардағы орын алған кейбір
олқылықтар мен оқырмандардың ұсыныстарына ерекше
көңіл бөлінді.
Құрастырушылар ілгеріде шыққан сөздіктерді мұқият
елеп-екшеп, талапқа сай келетін сəтті деген терминдерді
түгел алуға жəне халықаралық терминдерді мүмкіндігінше
қазақшаландыруға баса көңіл бөлінген.
Қытайда тұратын қандас бауырларымыз бен жалпы
қытайлық оқырмандарға жол тартып отырған бұл сөздік
еларалық ғылыми диалогқа жол ашып, оқырман қауымның
ойынан шығады ғой деп есептеймін.
271
ПРОФЕССОР Қ. Қ. ЖҰБАНОВ ЖƏНЕ ҚАЗАҚ
ТЕРМИНОЛОГИЯСЫНЫҢ КЕЙБІР МƏСЕЛЕЛЕРІ
Қарт тарихтың қай бетін ашсаң да, ұрпақ санасына салмақ
түсірер саралы жолдар мен сұңғыла соқпақтар кездеседі.
Сонда елі мен жерін, діні мен тілін сақтап қана қоймай, сол
үшін күресіп, соны жетілдіре, жеткізе тірлік кешкен жандар-
ды əздектете əңгімелеп, үлгі тұтпай өте алмайсыз. Əр кез
өзінің осы тектес ұлдары мен ұлыларының ерен еңбектері-
мен əйгілі.
Рухани əлемімізді асқақтатып кеткен ұлы Абайдан соң
да тағдыр қазаққа таланттар беруден тарынбаған. Қараңыз,
XX ғасырдың алғашқы ширегінің өзінде Ахмет, Əлихан,
Шəкəрім, Мұстафа, Халел, Жаһанша, Міржақып, Сəкен,
Тұрар, Сұлтанбек, Ілияс, Мағжан, Жүсіпбек, Мұхтар,
Бейімбет, Қаныш, Марғұлан сынды алыптар шоғырын
түйдек-түйдегімен берген. Бұдан да басқа ғылым мен өнерге,
мəдениет пен білімнің өркендеп өсуіне өлшеусіз зор үлес
қосқан тұлғалардың өздері мен еңбегін санамалап тауыса
алмайсыз. Бір ғажабы – бұлардың қай-қайсысы да халқына
қалтқысыз қызмет ете жүріп ұлт рухын асқақтатқан рухы
биік жандар. Сондағы олардың сүйенгені мен сиынғаны –
қазақ тілі мен тарихы, мəдениеті мен өнері болған.
Құдайберген Жұбанов – осы қатардағы ерен тұлғалар-
дың бірі.
Өз өмірін тұтастай қазақтың тілі мен мəдениетінің өрлей
түсуіне бағыштап, небəрі 40-қа енді шыққан шағында халық
жауы атанып мерт болған тілшінің өзге еңбектерін өзге жұрт
айта жатар. Менің бұл жолғы мақсатым – Қ. Жұбановтың
қазақ жазуының емлесі мен терминологиясына қатысты
еңбектеріне назар аудару, əсіресе, терминологияға байла-
нысты ойлары мен пікірлеріне бойлау.
Бір қарағанда, оның термин туралы жазған еңбегі ша-
малы ғана. Атап айтқанда «О специфике слов-терминов»
(1933 ж.), «О терминологии казахского литературного языка»
272
(1935 ж.), «Принципы терминологии казахского литера-
турного языка, принимаемые государственной терминоло-
гической комиссией», «К пересмотру казахской орфогра-
фии» (1935 ж.) деп аталатын еңбектерін атауға болады.
Ғалым бұл еңбектерінде емле ережелерінің дұрыс
түзілмеуінің салдарынан бірнеше жыл бойы қаншама
терминнің сан түрлі үлгіде жазылып жүргеніне күйінеді.
Сауатты жазудың тірегіне айналудың орнына, анархияны
үдетіп отырған бұл жағдайдың себеп, салдарын зерттеп,
одан шығудың жолдарын қарастырады, ғылыми термин
сөздерге қойылар талаптың басты-басты шарттарын анық-
тап береді.
Термин сөздің тұңғыш рет ғылыми анықтамасын жасап,
олардың лексиканың өзге қатпарларынан өзіндік ерекшелігін
қолға таяқ ұстатқандай етіп көрсетіп береді. Анықтаманы
сол тұпнұсқадағыдай түрінде ұсынамыз:
«Термином называется специфический вид определен-
ных словесных обозначений, передающих определенные
понятия, установленные на данном этапе развития науки и
революционной практики, причем передаваемые термином
терминологическое понятие может не совпадать со словар-
ным значением, которое присуще данной словесной величи-
не в обыденной жизни» (Жұбанов Х. Исследования по казах-
скому языку. Алматы: Ғылым, 1966. 273 б.).
Осыдан аңғаратынымыздай, термин дегеніміз – белгілі
бір кезеңнің сөз əлеміндегі ғылыми атаулық кейпі. Бұл
ғылыми ұғым осы сөздің лексикалық мəнімен сəйкес кел-
меуі де мүмкін. «Атом», «психология», «яровизация» тəрізді
терминдерді мысалға ала отырып, Қ. Жұбанов бөлінбес ұғым
деп жүрген бұл сөздер де қоғам дамуының кейінгі кезең
сатыларында əрі қарай бөлшектеніп, жаңа бір мəн туында-
тып кеткенін əңгімелейді.
Қ. Жұбанов термин сөздердің эволюциялық даму ерек-
шелігін, өзіндік даму заңдылықтарын дұрыс болжап кет-
кен. Мұндай процесті көптеген терминдердің де жаса-
Достарыңызбен бөлісу: |
