143
жүргізу ерекшеліктері:
халықаралық стандарттар және ұлттық тәжірибе
Қазақстан Республикасында балалардың қатысуымен қылмыстық және азаматтық сот ісін
2.1. балалармен тілдесу
Астана қаласының кәмелетке толмағандар істері
жөніндегі мамандандырылған сотында айыпталу-
шы жасөспірімдермен тілдесу үшін психологиялық
жеңілдету бөлмесі бар, бұл бөлмеде психологтар,
қорғаушылар заңды бұзған жасөспірімдермен
және болып жатқан жағдайдың мәнісін түсіндіру
үшін олардың ата-аналарымен тілдесе алады және
сотқа дейін жасөспірім балалардың адекватты
күйін қолдауға тырысады.
Сот процесін жүргізу ерекшелігі судьялардың
авторитарлық ұстанымы емес, жасөсіпірімдердің
жасаған қылмыстарын сезіндіру үшін егер
қажет болған жағдайда, жасөспірімдердің мінез-
құлқындағы қателіктерді түсіндіре отырып
көрсетілетін жеке ұстаным болып табылады.
Жасөспірімдер әдетте мысалы, бір-екі күнге басқа
жасөспірім досының ұялы телефонын алып кетсе,
оның құқықтарын бұзғанын және соған жауап
беруі қажет екенін түсіне бермейді.
Сот отырысы кәмелет жасына толмаған
қорғалушыға қатысты соңғысы өзінің қоғамдағы
әрекетін бағалай алуы үшін сұрақ-жауап ретінде
жүргізілуі мүмкін.
Судья қорғалушымен жұмыс жасаған кезде
тілдесудің әр түрлі тәсілін (әңгімелесу, бақылау
және т.б.) қолданады, бұл заңда қарастырылған
әсер ету шаралары жасөспірімнің өз мінез-құлқын
түзеуге бағыттауы үшін қажет.
Интеллектуалдық, еріктілік және психикалық да-
муды, мінез бен темперамент ерекшеліктерін,
жасөсіпірім психикасының жас ерекшеліктерінің
көріну дәрежесін анықтау үшін соттық
психологиялық сараптама тағайындалуы мүмкін.
Сот талқылауы кәмелетке толмағандардың
мүдделеріне жауап беруге және түсіністік аху-
алында жүзеге асырылуға тиіс. Бұл кәмелетке
толмағандардың сот талқылауына қатысуына және
өз көзқарасын еркін айтуына мүмкіндік береді.
Сот пен процеске қатысушылардың барлығы осы
психологиялық факторлардың барлығын ескеруге
тиіс. Сот үрдісінде дөрекілік, жекіру, шыдамсыздық
танытудың болуы мүмкін емес, ал кәмелетке
толмағандардың қылмыстарын қарастырған
кезде мүлдем болмауға тиіс. Жасөспірімдерге
тән айрықша сезімталдық, сенгіштік, өмірілік
тәжірибенің жоқтығы сот үдерістерін ерек-
ше әдеппен, ептілікпен, сақтықпен өткізуді
міндеттейді. Кәмелет жасына толмағандардың
қылмыстық істеріне қатысты іс бойынша алдын ала
тыңдау өткізген жөн.
Қорғалушы, қылмыстың құрбандары немесе
куәгері болған кәмелетке толмаған балалармен
тілдесу жасөспірім мінезінің акцентуациясына
тәуелді жеке негізде құрылады. Жасөспірімдер
әбден сілесі қатып шаршаған, есінен танған,
есеңгіреген болуы мүмкін (қылмыс құрбандары
немесе куәгері ретінде); дөрекі, ашушаң, қиқар
мінезін әдейі көрсететін болуы мүмкін (қорғалушы
ретінде).
2-бөлім.
Қылмыстық іс жүргізудегі
әлеуметтік-психологиялық
зерттеулер