Тасґткел орта мектебі

бестемше етіп өру бойжеткен қыздардың көркі болған. Халық жырларында аруларды «шаштарын он күн тарап, бес күн өрген», «шашының ұзындығы ізді басты», «қыпша бел, қиылған қас, қолаң шашты» деп сипаттаған. Халық даналығы арулардың киім киісіне де ерекше мән берген «Адам көркі – шүберек, ағаш көркі – жапырақ» деп қыз балаға қынама камзол, кәмшат бөрік, қос етек көйлек тіктіріп кигізген.

Қыз баланы келешек ана, бала тәрбиешісі, отбасы ұйтқысы деп түсінген халқымыз оның еңбек сүйгіш, өнегелі, өнерлі болып өсуіне ерекше мән берген. Қолөнерге икемі жоқ қыздарды: «Өз үйінде ою оймаған, кісі үйінде тон пішер» деп келеке айтқан. Тіпті шай құю мен төсек жинаудың өзі үлкен сын болған. Ақындардың өлеңдерінде кездесетін «Қыздың жиған жүгіндей» деген теңеулер текке айтылмаған.

Отбасының, қоғамның тәрбиесі аналарға байланысты екеніне ерекше мән берген, қыздың көркіне ақыл – ойы мен мінез – құлқының сай болуын қадағалаған. «Қыз қылығымен сүйкімді», «қызым үйде, қылығы түзде», «Қызға қырық үйден тыйым» деген мақал – мәтелдер үлкен жауапкершілік жүктейді. «Қыз өссе – елдің көркі» деу арқылы арлы, инабатты, сымбатты қызды бүкіл ауыл – аймақ болып тәрбиелеуді меңзейді.

«Отан от басынан басталады» дегендей, қыз балаға имандылық, ар – ождан, қоршаған орта, табиғат сырына жастайынан тәнті ету тәрбиеден туатын үрдіс. «Ананың сөзі – ақылдың көзі» деп қарау атаның өнегелі ісін мұра тұту, оның жолын қуу, ән мен күйді рухани азық ету тәрбинің тағылымдары.

Сондықтан да қыз бала Отан алдындағы, яғни әке – шеше алдындағы міндеті барған жерінде баянды болып, сүйкімді де сүйікті қылықтарымен баурап жақсы атты болу.

Қыз баланың сезімі оның ар – ұяты, инабаттылығы туралы белгілі ақын Абай Құнанбаевтың мынадай шумақтары да бар:

Жасаулы деп, малды деп байдан аяма,

Кедей қызы арзан деп құмарланба.

Ары бар, ақылы бар, ұяты бар,

Ата – ананың қызынан ғапыл қалма, - деп жігіттердің жар таңдау мәселесіне тоқталып, қазақтың «аяғын көріп, асын іш, анасын көріп, қызын ал» деген мақалына орай тәрбиелі жақсы ананың перзенті алды болмаса да бағала, өмірлік жолдасты дұрыс таңдай біл дегенді айтады.
Біздің халқымыз «қыз» деген сөздің өзі әдеміліктің, әдептіліктің жан – жақты сұлулықтың символы ретінде қолданылады. Мысалы, мінезі жақсы әдепті жігітті көрсек «қыз мінезді жігіт» екен дейміз.

Халық ауыз әдебиетінде:

Қыз емес, қыздың аты қызыл алтын,

Көрінер толған айдай жүзі жарқын.

Үлкеннің алдын орап сөз сөйлемес,

Халықтың сақтай білген ізгі – салтын.

Қыз баланың әдептілігі оның сөйлеген сөзінен, істеген ісінен, мінез – құлқынан, әртүрлі жағдайда өзін - өзі ұстай білуінен, жолдас – жораларымен және жай былайша адамдармен ара қатынасынан жалпы барлық жүріс – тұрысынан көрініп тұрады.
Сабақтың тақырыбы : «Доссыз өмір бос»

Сабақтың мақсаты: Достық туралы жақсы пікір қалыптастыру; Оқушылардың достық туралы ой-пікірлерін дамыту; Достықты қадірлей білуге тәрбиелеу; адал дос таба білуге баулу
Сабақтың әдісі: тренинг  

Сабақтың көрнекілігі: Достық туралы нақыл сөздер.
Сабақтың мазмұны:

Жүргізуші: Достық – адамдардың бір-бірін жаны қалап, шын жақын көріп, қалтқысыз сеніп, тілектес, мұраттас болуы. Достық туралы ұлы философтар мен ақын-жазушыларға қоса, ұстаздар мен педогог-психолог ғалымдардың ой толғамағаны, оның мәнін, сырын білуге талпынбаған адам кемде-кем. Мұның өзі достықтың адам өмірінде алатын келелі орнына, зло маңызына байланысты екені даусыз.

4-көрініс:

Жүргізуші: «Ақылсыз достан, ақылды дұшпан артық» халық мақалы немесе «Дос досқа айна», «Досы жақсының өзі жақсы». Ал енді бір көрініске назар аударалық.

Қорытындылау.

Жамандыққа бастырмайды қаққылап,

Сыртыңнан жүрер өсектеп.

Досың менен қасыңды».

Марал етігі жыртылып қалғандықтан сабақтан бірнеше күн қатырынан қалды. Оны сыныптасы Қарлығаш іздеп үйіне келді.

Жүргізуші: Парсы жазушысы Кабустың әйгілі !Қабуснама» кітабында былай делінген екен: «Ей, перзентім! Мынаны білгейсің: адамға тірісінде доссыз болмайды. Адамның доссыз болғанынан ағайынсыз болғаны жақсы. Бір данышпаннан: «Дос пен ағайынның қайсысы жақсы?» – деп сұрапты. Жанышпан «Дос жақсы»,- депті. Сол үшін достарыңның ісі жайында ойла, оларға сәлем-сауқат жіберіп тұр және қамқор бол. Себебі әркім өз досын жадында тұтпаса, достары да оны есінде сақтамайды, ақырында ол доссыз қалатын болады». Және халықта «Алтын берген дос емес, ақыл берген дос» деген мақал бар. Сондағы жаңағы Қарлығаштың қылығы достық па?

соның басында»,- депті Абай атамыз. Бір топ оқушының қылықтары дұрыс па? Өзара достыққа лайықты жандар ма? Осындай достарың болғанын қалайсың ба?

Жүргізуші: Итальян жазушысы, драматург, ақын Александр Мандзони: «Достық өмірдің ең зор қуаныштырының бірі, онан да зор қуаныш – сырыңды айтатын адамның болуы» – деген екен. Енді тағы бір көрініске назар аударалық.

Айдос: Достық – әншейін дос тапқысы, дос болғысы келгендіктің нәтижесі емес. Бір-біріне пейілі – ықыласы түскен, жан жүрегі қалаған, көзқарасы мен ой-ниеті үйлескен, мінездері сиымды адамдар ғана дос бола алады. «Сенің досың кім екенін айт, мен сенің кім екеніңді айтып беремін» – деген екен ғой бір дана кісі жаңа танысқан адамына. Бұл ақылды сөздің мағынасы: достар жан дүниесі, ой өрісі, талғамы мен әлеуметтік көзқарасы жағынан жақын болады дегенге меңзейді.