Таќырып 2 Табиѓи орта жаѓдайыныњ экологиялыќ мониторингі

Жағымсыз метеорологиялық жағдайлардың (ЖМЖ) жоғары қауіптілігіне байланысты ірі қалалар мен өндірістік орталықтарда шоғырланған халық үшін қоршаған табиғи орта жағдайларының мониторинг қызметтері, яғни «Казгидромет» зиянды заттарды жинауға қабілетті қауіпті метеожағдайларды болжайды, және мемлекеттік және шаруашылық басқарма мекемелеріне алдын-ала ескертеді. Жағымсыз метеорологиялық жағдайларды болжау механизмі Р есептеу параметрінен (аэросиноптикалық мәліметтердің анализі және ЖМЖ болжамы) тұрады. Р параметрі ауа ластануының фондық өлшемі болып табылады және метеожағдайға байланысты өзгеріп отырады, параметрді есептеу 10- формулада берілген

Қауіптіліктің екінші дәрежесіндегі ескерту (орталықтың екінші жұмыс режиміне сәйкес) төмендегідей метеожағдайлар күтілгенде құрастырылады:

• 
  тұман және штиль (суық төгінділер үшін);
  
• 
  тұман және желдің жылдамдығы 2 м/с (жылы төгінділер үшін);
  
• 
  жер бетіндегі инверсиялық штиль (төмен көздер үшін).
  

Зиянды заттар үшін биосфераның әр компонентіне арнайы белгіленген ШМК-ның шамалары бар.

• 
  ШРК_жз- жұмыс зонасының ауасындағы зиянды заттардың шекті рауалы концентрациясы, мг/м³. ол сегіз сағаттық жұмыс күндік немесе ұзақтығы басқа мерзім ішінде, яғни аптасына 41 сағаттан аспайтын уақыт аралығында, қызмет істеген барлық жылдар бойы қазіргі және кейінгі буындардың денсаулығын бұзбайтын концентрация мөлшері. Жұмыс зонасы деп қызметшінің тұрақты немесе уақытша еденнен немесе жерден биіктігі 2м –ге дейінгі кеңістікте болатын орнын айтады.
  

Мысал ретінде, 3.2 кестеде кейбір зиянды заттарға сипаттам берілген.

Ластағыш заттардың мөлшері кәсіпорындардың территориясында ШРК_жз-ның 0,3 бөлігінен аспайтын етіп белгіленеді. Кәсіпорындар территориясындағы ШРК_жз- 3 есе аз мөлшер белгіленген себебі осы территориядағы ауа өндіріс ғимараттарындағы ауаны жаңартуға қолданылады, олардың ауасындағы қоспалардың мөлшері анда-санда өте жоғарылап тұруы мүмкін. Атмосфералық ауаны ластайтын басқа да көздері бар аймақта жаңа кәсіпорынды салу жобаланса, онда оның ауаға жіберетін қоспаларын нормалағанда бұрыннан салынған және істеп жатқандардың шығарындылары міндетті түрде ескеріледі. Егерде қоршаған ортаны зиянды заттармен ластайтын бірнеше көздер болса, онда ауаның сапасы төмендегідей анықталады. Кәсіпорында территориясында

∑ С_i ≤ 0.3 ШРК_жз - С_ф (11)

і=1

елді мекеннің ауасында

∑ С_mi ≤ ШРК_ауа – С_ф (12)

і=1
мұнда Сі- і көзден түсетін зиянды заттардың концентрациясы;

С_mi – атмосфералық ауаға і-көзден түсетін зиянды заттардың максималды концентрациясы;

N-ауа бассейініне белгілі зиянды заттарды жіберетін көздердің саны.

Егер де атмосфералық ауада зиянды эффектісі бар бірнеше заттардың шығарындылары болса, онда мөлшерсіз концентрацияға көшу қажет. Санитарлық норма келесі жағдайда ғана орындалады, егер

N

∑ q_i ≤ 1, q_i = Сі/ (ШРКі - С_фі) (13)

Атмосфералық ауаны ластаушы көздерді бақылау «Атмосфераны ластаушы көздерді бақылау әдістемесі» ОНД — 90 және басқа да әдістемелік құжаттармен атқарылады. Зиянды заттардың массалық шығарындысы әртүрлі нақтылықпен келесі әдістермен анықталады: инструментті, инструментті – зертханалық, индикаторлы және есептік.

3.5 Кестеде химиялық өндірістердің шығарындыларының көпкомпонентті құрамын зерттеу үшін қолданатын, ауа анализінің негізгі инструментті әдістері келтірілген

Хроматографиялық әдістер жоғары сезімталды және селективті боылп келеді, ол жекелеген органикалық заттардың және күрделі қосылыстардағы компоненттредің концентрациясын анықтауға мүмкіндік береді. Хроматографтың сезімталдығы және нақтылығы қолданатын детектор типіне байланысты болады. Қазіргі газды хроматографтарда жоғарысезімталды жалынды-ионизациялық, электрондыұстамды және трмионды детекторлар қолданылады.

Біз тыныс алатын ауа құрамындаөте аз мөлшерде көмірқышқыл газы болады. Бірақ адамдар немесе жануарлармен шығарылатын ауаның жиналу, органикалық заттардың ыдырауы, көмір немесе мұнай жағу салдарынан жеке аудандарда оның концентрациясы күрт өсуі мүмкін. Бұл жұмыста сіз ауаның кейбір үлгілеріндегі көмірқышқыл газының құрамын салыстырасыз.

Әдіс принципі:

Ұсынылып отырған әдіснақты әрі қолайлы болып табылады. Анализ СО₂ кальций гидроксидімен өзара әрекеттесуіне негізделген.

1) Кальций гидроксидінің қаныққан ерітіндісі;

2) цилиндр;

3) фенолфталеиннің 1пайыздық ерітіндісі;

4) дистилденген су;

5) секундомер;

6) компрессор.

Жұмыс барысы:

1) кальций гидроксидінің қаныққан ерітіндісін дайындау. 20⁰С қаныққан ерітіндіде Са(ОН)₂ массалық үлесі 0,1647 пайызды құрайды. Бұл ерітіндінің тығыздылығы 1,001 г/мл;

2) компрессор ІІ өнімділігін (л/мин) анықтау. Ол үшін бір минут ішінде суы бар аударылған цилиндрге толтырылған ауа көлемінсуды ығыстыру жолымен анықтаған жөн;

3) практикумда және басқа да кафедра бөлмесінде (ұстаздың нұсқауымен) ауа анализін өткізу. Ол үшін цилиндрге 200 млдистилденген су құю керек. Пипеткамен өлшеп оған 2 мл қаныққан кальций гилроксидінің ерітіндісін енгізу. Фенолфталеиннің 1 пайыздық ерітіндісінің 10 тамшысын қосыңыз.шашыратқыш цилиндр түбіне жететіндейгаз шығаратын компрессор түтігін цилиндрге орналастыру. Компрессорды ток көзіне қыстырып, секундомер көмегімен ерітіндінің толық түссізденуіне кететін уақытты анықтау;

4) өтіп жатқан процесстердің реакция теңдеулерін жазу.

5) ауадағы СО₂ мөлшерін есептеу;

1. 
   Y= Vсо₂ /Vауа 100;
   
2. 
   СО₂ шектік рауалы мөлшермен салыстыру.
   

Келесі сұрақтарға жазбаша жауап беріңіздер:

1) Қандай процесстер ауадағы СО₂ көзі болып табылады?

2) Сіз зерттеген бөлмелерде СО₂мөлшерін азайту үшін қандай шараларды ұсынуға болады?

Аммиак - «мүсәтір спиртінің» жағымсыз иісі тән түссіз газ. Ол ауадан жеңіл және суда жақсы ериді. Ауада аммиак концнтрациясы жоғары (көлемнің 0,5пайыз) болса,ол сілемейлі қабықшаны тітіркендіреді, көздің және тыныс алу жолдарының зақымдануына әкеліп соқтырады. Өсу ұлпаларының айтарлықтай өзгеруіне әкеле отырып ауаның аммиакпен ластануы өсімдіктерге жағымсыз әсерін тигізеді. Бірақ осыған қарамастан химиялық байланысқан және топырақ ерітіндісі түрінде топыраққа енгізсе, ол тыңайтқыш болып табылады.

Құрал-жабдықтар:

1) Тығыны бар 500 мл колба;

2) 30 мл арналған флакон;

3) аммиакты су;

4) қағаз фильтр;

5) полиэтилен (скотч);

6) традесканция немесе басқа өсімдіктің жапырақтары не болмаса өскінде

Жұмыс барысы:

1) колбаға флаконды салғанда колба сынбайтындай оның түбіне қағаз фильтрді орналастыру.

2) флаконға жапырақты немесе өскіндібекіту. Конус тәрізді колбаға жіп көмегімен немесе қабырға бойымен ақырандап түсіру.

3) колбаға 3-4 тамшы аммиакты су тамызып, оны тез арада тығынмен мықтап жабу.

4) тәжірибені сабақ басында бастап, сабақ соңында нәтижені белгілеу (жапырақ немесе өскіннің қараюы байқалады).
Тапсырма 3 Автокөлік ауа ластағыш шығарындыларының көлеміне сандық баға беру. Жұмыстың мақсаты: Атмосфераға автокөліктен түсетін зиянды заттарға баға беру. Атмосфераның антропогендік ластану көздерін зерттеу.

Автокөлік шығарынды газдарында болатын тұншықтырғыш газымен (көміртегі оксиді (П) СО) және азот оксидімен (азот оксидтерінің араласуы, NO және NO₂) атмосфераны ластаушыларының негізгісі болып табылады. Осы газдармен атмосфераның жалпы ластануындаауаның автокөлікпен ластануы СО бойынша – 60 пайыз жоғары және NO_X бойынша – 50 пайыз жоғары болып отыр.

Белгілі уақыт аралығында атмосфераға шығарыныды газдармен түсетін негізгі ауа ластағыштар мөлшерімен автокөлік зиянды заттар шығарындылары сипатталады.

Қаракүйе, азот оксидтері (08 пайыз дейін) және тұншықтырғыш газы (шығарынды газдардағы концентрациясы 0,3-10 пайыз) шығарынды заттарға жатады.

Атмосфераға автокөлік шығаратын зиянды заттар мөлшерін есептеуәдістерімен бағалауға болады. Есептеуге бастапқы мәліметтерболып мыналар табылады:

1) Белгіленген уақытта автожолдыңбелгіленген үлескісінде өтетін әртүрлі автокөліктүрлерінің саны;

2) автокөлік тұтынатын отын шығынының нормалары (4.1 кестеде келтірілген);