Тақырып 1 Сыртқы аудиттің түрлері және маңызы

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

Павлодар

Әдістемелік нұсқауларды бекіту парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/41

Құрастырушы: аға оқытушы Бейсембаева Г.К.

5В050900 «Қаржы» мамандығының студенттеріне арналған

пәнді зерделеу бойынша

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

Кафедра отырысында ұсынылды

20 ж. «___» _____________, № ___хаттама

Кафедра меңгерушісі ________ А.Ж. Мусина 20__ж. «___» ______

Қаржы-экономикалық факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды

20_ж. «_____»____________№____ хаттама

ОӘК төрағасы __________ А.Б. Темиргалиева 20__ж. «_____»___________

МАҚҰЛДАНДЫ:

Университетінің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды

20 ж. «___» _____________, № ___хаттама
1 тақырып. Қаржы және банк статистикасы пәні, әдісі, міндеттері
Қаржы статистикасы - сала болып табылған экономикалық ғылым. Заттың ерекшелiктерiнiң зерттеулерiнен өнеркәсiп, ауыл шаруашылығы, көлiк, күрделi құрылыс және тағы басқалар статистикақа қарағанда қаражаттардың статистикасы салалық статистикатарға жатпайтынын қорытынды жасауға болады.

Ол басқару барлық деңгейлерiнде қаражаттардың мәселесi үйренетiн ғылым болып табылады. Қаражаттардың статистикасына мемлекеттiк бюджеттiң статистикасының, банктiк статистика, ақша айналымның статистикасының, кәсiпорындар және тығыз өзара байланыстырған халық шаруашылықтың салаларының қаражаттарының сақтандырудың статистикасы, статистикасы бiр-бiрлерiн толықтырып молайтады.

Қаражаттар ұлттық табыстың бөлуi, үлестiрiлуде және қырқылжыңдарға үлкен рөлдi атқарады. Нәтижеде бұл өндiрiстiң сала алған еңбекшiлердiң алғашқы табыстарының сомасы құрастырады. Жұмыс және қызметшiлердiң (заттық мадақтау қорынан тағы басқа төлеудi сый ақысының төлеуi) еңбекақының қор қосылмаған ақшалай немесе табиғи вознаражденияның тағы басқа түрлерiн заттық өндiрiстiң саласында еңбекақының еңбекшiлерiнiң алғашқы табысымен ерекшеленеді.

Әдiс - бұл қаржы үрдістер бойынша статистикалық бақылау.

1. Бақылау, деректер жиыны

2. (классификация ) мәлiмет, топтау

3. Олар, индекстiк, iшiнара әдiстердiң орталарының негiзiнде статистикалық материалдың жалпылауы талдау; динамиканың қатарларының әдiсi; реляциялық талдау және корреляция - регрессиялық талдауды жүрек

Қаржы және банк статистикасының негізгі міндеттері:

1 ) халықаралық есептесудi және статистикатағы статистикатың өткелi.

2 ) статистикалық бақылауды АҒҚ және өзгертiлу өңдеу.

3 ) халықаралық жүйеге кiрiгу және гармонизация.
Әдістемелік нұсқау

Студеннтер бұл тақырыпқа берілген тәжирибелік сұрақтарға жауап беру керек.

1. 
   . Авроров А.П., Авророва Ю.А. Общая теория статистики, основы курса. – Алматы. 2009
   
2. 
   Шокаманов Ю.К., Бельгибаева К.К. Статистика. Алматы. – Экономика, 2008
   

Табыстар сөзсiз бюджеттерге түсетiн және үш топтарда жiктелетiн бiржолата төлеулер қосады:

1 ) салығы;

2 ) салық емесi;

3 ) тегiн тiзiмдер.

Мемлекеттiк табыстардың жүйесiндегi орталық орын (қосылған құнға салық, акциздер, пайдаға салықтар, табыстарға банктiктен және сақтандыру қызмет, бағалы қағаздары бар операциялардан, табыс салығы тағы басқалар) заңды және жеке тұлғалардан салық түсiмдерiнде орналасады.

Бюджеттiк тапшылық - бұл бюджеттi шығыстау өте құбылыстардың дәрежесiне мiндеттi түрде емес ол оның табыстары асатында қаржы құбылысы.

Мемлекеттiк қарыздар дефициттiң бюджеттi жабулауы үшiн қолданылады және экономика секторы мемлекеттік құралдардың инвестиция салуды қамтамасыз етуi үшiн го. Мемлекеттiк табыстарда қаржылардың мобилизациясынның тағы бiр әдiс эмиссия болып табылады: қағаз-ақшалай және несиесi. Мемлекет эмиссияларға салықтар және заемдердi осындайда қолданады мемлекеттiк шығыстардың жамылғыларымен қамтамасыз етпедi. Егер қағаз-ақшалай және несиесi эмиссиясы, халық шаруашылықтың қажеттiктерiмен байланбағанында емес, тапшылықты өтеудi қажеттiлiкпен қармаған.

Бюджеттi профицит - бұл оның шығындарының үстiнде бюджеттiң табыстарының асып кетуi.

Әдістемелік нұсқау

Студеннтер бұл тақырыпқа берілген тәжирибелік сұрақтарға жауап беру керек.

1 Мельников В.Д. Государственное финансовое регулирование экономики Казахстана. - Алматы: Экономика, 2007.

2 Статистика: Учебное пособие / Под ред. Ионина В.Г. – Москва: «ЮНИТИ», 2007.

3 тақырып. Шаруашылық ұйымдардың қаржылық нәтижесі статистикасы
Кәсiпорынның қаражаттарының статистикасының заты - қаржылай-банктiк жүйемен және мемлекетпен редакциялау пенiң шаруашылық субъекттерiнiң басқа мiндеттемелерiнiң алдында дос бiлiм және қаржы ресурстардi қолданудың қаржылай - ақшалай қатынастарының бөлiнбейтiн олардың сапалық сипаттамаларымен үлестiрiлудiң жөнiндеуге сабақтас сандық тарабы.

Кәсiпорындардың қаражаттарының негiзгi есептерi:

1 ) шаруашылық субъекттердiң тiгулерi күй және дамытуды зерттеу қаржылай - ақшалай ол;

2 ) қаржылардың қолдануының бағыттарының анықталуы;

3 ) құрылымдық талдау және қаржылық қорлардың көз құрастыруын көлемi;

4 ) динамика және (пайдалылық ) тиiмдiлiктiң деңгейiнiң талдауы, жанында кәсiпорындар болды;

5 ) төлеу қабылетiнiң күйi және қаржы бағасы;

Кәсiпорынның қоюы арналған қаржы қамтып көрсететiн көрсеткiштер туралы деректер жиыны госу дарством қалыптайтын бухгалтерлiк және статистикалық есеп берудi базасында iске асады.

Есеп берудiң бағаның процесс талданатын негiзгi қаржы құжаттары:

1 ) бухгалтерлiк баланс;

2 ) шығынмен пайдалы туралы ақпар;

3 ) қаржылардың қозғалысы туралы есептеу нәтижесi.

Кәсiпорындардың қаражаттарының статистикасында институционалдық бiрлiктердiң қаржы жағдайларын қамтып көрсететiн показате қолданудың түсу, үлестiрiлу және сипаты қолданылады тағы басқалар топтау әдiсi, құрылымдық талдаудың предприя тийдың қаржы күйiнiң негiзгi заңдылықтары, регрессиялық және реляциялық талдауды жүрек, динамиканың қатарлары, индекстiк әдiс кең қолданылуда.

Әдістемелік нұсқау

Студеннтер бұл тақырыпқа берілген тәжирибелік сұрақтарға жауап беру керек.

1. 
   Бельгибаева К.К. Финансово-банковская статистика. -Алматы: «Экономика», 2007.
   

4. 
   тақырып. Банк статистикасы
   

Банктiк статистика - бұл ақша айналымның статистикасының құрастыруы және қарыздың негiзi және қаражаттар, қарыз, сақтандыру, зейнетақымен қамсыздандыру саланың статистикасы болып табылады.

Бұл салалар банктiк қызметтi, сақтандыру, зейнетақымен қамсыздандыру және қосалқы қаржылай - делдалдық қызметтi қосады.

Банктер - бұл қаржы мекемелерiнiң орталық буыны (орталық, коммерциялық және сақтау) банктердiң жүйесi елдiң қаржылай-несие қызметiндегi бастаушы рөлiн ойнайды, оның қан айналым жүйесi болып табылады, сондықтан ұлы және банктiк статистикатың мәнi. Тап банктiк сектор экономикалық дамуды деңгейдi экономикалық өсудiң екпiндерiне әр түрлi экономика секторларында инвестициядан кейiн ықпал ете көпшiлiгiнде анықтайды. Сонымен бiрге банк жүйенi дамытуға сыртқы факторлардан: да тәуелдi болады шаруашылық субъекттердiң арасындағы қатынастар, экономикаға мемлекеттiң кiрiсуiн дәреже тағы басқалар.

Банктiң эмиссиялық қызметтiң түрлерi: несие операциялары, кепiлдiк операциялары, лизинг операциясы, валюталық операциялар, депозиттық операциялар, векселдерi бар операция, бағалы қағаздары бар банктiк операция.

Олардың сенiмдiлiгi және жұмыстың тиiмдiлiгi бағалау тиiстi банктiң эмиссиялық қызметтi мiнездеме үшiн қолданылады бағалау тиiстi көрсеткiштер. Көрсеткiштердiң бiрiншi тобы жататын статистикалық шамалар:

1 ) банктік активтер және қорлар;

2 ) банк депозиттері;

3 ) банк қарыздары;

4 ) капитал немесе жарлық қор;

5 ) пайда.

Банктiк статистикатың міндеттері:

1 ) қаржы активтердi шаманың анықтауы;

2 ) қаржы мiндеттемелерiнiң шамасының анықтауы;

3 ) құрам және қаржы активтер және пассивтардың құрылымының анықтауы.

Банктiң эмиссиялық қызметтi айырмашылық банктiк статистикатың баланстық сипатында тұрады.

Студеннтер бұл тақырыпқа берілген тәжирибелік сұрақтарға жауап беру керек.

1 Статистика. – Под ред. М.Г. Назарова. М.: КНОРУС, 2006. – 480 с.

2. 
   В.Г. Минашкин, Р.А. Шмойлова и др. Теория статистики. Москва.: ЕАОИ 2008
   

Ақшалай айналымды зерттеу - бұл статистиканың банктiк есебi.

Мерзiмге қазына түсу бойынша операциялардың сомасына ақшалай айналым тең бол.

Ақша ретінде:

1 ) құнның шарасы;

2 ) үндеудi құрал;

3 ) төлеудi құрал;

4 ) қорландыру қаражаттар және жинақ;

5 ) дүниелiк ақшалар.

Бұл ақша қызметтер үндеу көрсеткiштердiң жүйесiн ақшалай анықтайды:

1 ) ақшалай бұқара және оның құрылымы;

2 ) ақшалай экономиканың ұлттың ақшалай таңба үндеулерiмен қамтамасыздық және ақшаның сатып алушы қабiлеттiлiгi;

3 ) депозиттерi бар есептер, алтын қор мемлекеттегi көрсеткiштер, шағылатын операциялары;

Ақшалай эмиссия

Нарықтық экономиканың нормалы жұмыс жасауларын қамтамасыз ететiн негiздi пропорциялардың арасында ең маңызды орын,үндеудегi қазына тауарларға және қызмет және массамен бағалардың сомасының аралығында нақтылы байланыстың сүйемелдеуiне жатады. Аса қатты несие - ақшалай саясаттың өткiзуiн процесс инфляцияны басуға мүмкiндiк бердi, бiрақ сонымен бiрге дефицит ақшалай бұқара қаймақшытты. Қатты монетаристтық үлгiлерiне шығуға соқыр тұрмайды, өйткенi бұл кәсiпорындардың арасындағы төлемдердiң экономиканың жабығу күйi, жұмыссыздық және әлеуметтiк кернеулiктiң өсуi, тоқтатылуымен аударып қояды, бюджет, экономикаға төлеулерiн құю көрiнiп қалады қазына су басқан суррогат болып қалыптасады. Қосымша эмиссия шарт бұл ендi қайшылықтардың созылған түйiндерi түйiндi жазу үшiн сол үшiн қажеттi.

Әдістемелік нұсқау

Студеннтер бұл тақырыпқа берілген тәжирибелік сұрақтарға жауап беру керек.

2 Ефимова М.Р., Петрова Е.В., Румянцева В.Н. Общая теория статистики. Москва. ИНФРА-М 2007

Керек мемлекеттiк қадағалау мақсаттарындағына ғана емес сақтықшылардың қызметiне сақтандырудың жүйесi туралы статистикалық мәлiметтер, сенiмдi сақтандыру статистикасының бар болуы және тұрақты оның әбден жетiлдiруi өйткенi сақтандыру кәсiпкерлiгiнiң келесi ең маңызды есептерiнiң шешiмдерiне мүмкiндiк туғызатынын атап өту керек:

1) мемлекет сақтандыру қызметке қадағалау сақтықшылармен және органдардың арасындағы тиiмдi өзара әрекеттесудi қамтамасыз ету жақтан;

2 ) күй, динамика және ресейлiк сақтандыру нарығының құрылымының талдауы;

3) ақиқаттық және сақтандырудың төңiрегiдегi әр түрлi заң жобаларының қабылдануды орындылықтың экономикалық негiздеуiн сапасының қамтамасыз етуi, сонымен бiрге олардың iске асыруы;

4) (сақтандырушылар сақтандыру қызметтерiнiң сапасы туралы мәлiметтерге заңды құқығы болады және олардың орындаушылары туралы) отандық және шетелдiк әрiптестер үшiн сақтықшылардың ашықтығының кепiлдiгi;

5) сақтандыру тарифтi саясаттың тиiмдiлiгiнiң жоғарылатуы және, сақтандыру кәсiпкерлiгiнiң барлық қатысушыларын қызмет салдар;

6) жариялатылатын сақтықшылардың рейтингтерiнiң мөрлерiндегi серiктестiктерiнiң сақтандыру қызметiн кешендi бағасының ақиқаттығының қамтамасыз етуi;

7) сақтандыру компанияларының шығындары сақтандыру операцияларының қауiпсiздiк деңгейiн жоғарылату қысқарту есебiнен сақтандыру алаяқтықтар.

Әдістемелік нұсқау

Студеннтер бұл тақырыпқа берілген тәжирибелік сұрақтарға жауап беру керек.

1 Назаров М.Г. Курс социально-экономической статистики. – Москва: Финансы и статистика, 2009

2 Гусаров В.М. Теория статистики: Учебное пособие - М.: ИННТИ, 2000.Авров А.П. Общая теория статистики, основы курса. - Алматы, 2008

7 тақырып. Бағалы қағаздар рыногы статистикасы
Ашық нарықтағы классикалық интерпретация, операцияларға сәйкес қаржылардың көлемнiң реттеуiнiң мақсаты бар бағалы қағаздарының орталық бангi сауда-саттықта сауда банктерiнде болады. Бұл өзгерiсi орталық банк трансмиссиялық тетiктiң каналдары арқылы бақылап отыратын көрнектiлiк қысқа мерзiмдi бетке әсер мiнездейдi; бұл ең маңызды макроэкономикалық көрсеткiштерге ықпалда болады.

Негiзiнде ашық нарықта операциялар бойынша негiздi актив ретiнде мемлекеттiк бағалы қағаздарды қолданылады. Мемлекеттiк бағалы қағаздардың үндеуiндегi қорытынды, үлкен көлемдерi шығады және, шетел елдерiндегi үкiмет облигацияларының нарығының жақсы дамыған инфрақұрылымы.

Мемлекеттiк бағалы қағаздары бар операциялардың өткiзуiне орталық банктiң нүктесiнен тағы бiр маңызды артықшылықпен ие болады: бұл облигациялардың қызмет көрсету шығын және өтеулерi орталық банк емес алып жүредi, орталық банк емес, өсуге ақшалай бұқара алып келмеген үкiмет.

Орталық банктiң облигациясында бағалы қағаздың государ ственныесi тиiмдi қолданыла алмайтында мемлекеттiк бағалы қағаздардың алдында приоритеттi алады ашық нарықтағы операцияларындағы. Ерекшелеуге болады, жүйенiң банк өтемпаздығын реттеу үшiн қағаздардың ныхтың ақшалай-несие саясаттың өткiзуi, мемлекеттiк бағалардың қолданудың тиiмсiздiгiнiң екi себебiнiң халықаралық тәжiрибесiне сәйкес:

1 ) нарықтыққа ақшалай-несие саясаттың өткiзуiнiң әкiмшiлiк әдiстерiнен қарашы Орталық банктің өткелi жоқтық немесе тамырлы iшкi борышты государсттың нарықтың дамытуын аласа деңгей кезеңде;

2 ) мемлекеттiк бағалы қағаздардың жақсы дамыған нарығы туралы тiптi мақсаттар үшiн бола алады

Студеннтер бұл тақырыпқа берілген тәжирибелік сұрақтарға жауап беру керек.

2 Авров А.П., Нурлыбаева А.А. Финансово-банковская статистика. -Алматы: «Экономика», 2007Статистика.- Под ред. В.Г. Ионина. М : ИНФРА-М, 2008. – 445 с.

Банктiк және мемлекеттiк статистикатың негiзiнде сонымен бiрге басқа министрлiктер және мекемелердiң мәлiметiнiң төлем балансы өндейдi.

Төлем балансы - бұл осы ел операцияларының олары туралы жиынтық деректер сыртқы шағылысатын статистикалық есептеу нәтижесi бұл беттiң аралығында орынды уақыт әлемнiң өңге елдерiмен нақтылы мерзiм iшiнде де тасы.

Басқа жағдайда қаржылардың түсуiне олардың шығынын асатын төлем балансы белсендi деп атайды. Төлем балансының бөлiгi бойынша баланстарды құрайды (бiржақты аудармалардың балансының экспорт және инвестиi қызметтерция, табыстардың таза экспорт тұратын операция ағымдағы тауарлардың импортының сальдосы көрiнбейтiн қосатын саудалық балансы соның iшiнде) операцияларға щим және капиталды қозғалыстың балансы ағамын.

Баланстың көрнектi төлеушi баптары - бұл экспорт және тауарлардың импортынан, экспорт және баланстың көрiнбейтiн төлеушi баптарын құрайтын қызметтердiң импортынан түсулерге қарағандадағы ақшасы.

Төлем балансының көрсеткіштері көмегiмен келесiні анықтауға болады:

1 ) ағымдағы дефицит;

2 ) валюталық резервтердiң жеткiлiктiлiгi;

3 ) (жедел құрылымды қоса) сыртқы борыш;

4 ) сауда шарттары;

5 ) капиталдың ағындары.

Резиденттердiң арасындағы және резидент емес жасалатын операциялармен басқа елдердiң қатынасындағы талаптармен және мiндеттемелермен тауарлар және қызметтердiң сатуы, операциясы бойынша операциялар болып табылады, сонымен бiрге трансферт жататын курстық операциялар.

Студеннтер бұл тақырыпқа берілген тәжирибелік сұрақтарға жауап беру керек.

1 Теслюк М.Е. Статистика финансов.-Минск: «Вышэйшая школа», 2007.

2. 
   Статистика финансов /Под ред. Салина В.Н. Москва: «Финансы и статистика», 2008.
   

Қаржы ресурстар өнiмсiз тұтыну және тұрғынға әлеуметтiк төлем ағымдағы өндiрiстiк және өнiмсiз жинақталуды тұрақты негiзiнде шығып қалатын негiзгi қорларды орнын толтыруға орталықтандырылған және олардың үлестiрiлуi және келесi жұмсаудың мақсаты бар децентрализациялаңған қор жұмылдырылатын қаржылардың бөлiктерiн қамтиды.

Қаржы ресурстарда қаржы ресурстар тұрғынның ағымдағы өндiрiстiк тұтыну және жеке тұтынуына демек өйткенiсiнiң салықтар, жиындар, ерiктi жарналар, қайыр-садақа берулердiң баждарының формаларында, заң шығару немесе шаруашылық бiрлiктерiнiң ерiктi қаржы мiндеттемелерi және тұрғын бекiтiлген қолданылатын қаржылар кiрмейдi.

Қаржы ресурстар туралы мәлiмет әр түрлi экономика секторларының арасындағы әдейi құрастырылатын олардың бiлiмiнiң қаржы ресурстарын көлем, құрам және күй және қолдану сипаттайтын аттас баланста сонымен бiрге қаржы арақатынастарында болады.

Сыртқыэкономикалық байланыстардың секторы кәсiпкерлiк табыс, тағы басқа табыстар және түсулердi меншiктен түскен табыстың өндiрiс және импортқа өнiмдер және қызметтер, жәрдемақылардың экспорт алынатын табыстарынан қаржы ресурстарiн құрастырады.

Қаржы ресурстарды алуды негiзгi көз - бұл қаржылық емес кәсiпорындардың өндiрiстiң сала алынатын пайдасы. Ол қаржы ресурстарды айналымның басы болып табылады. Бөлiк оны салықтар және бөлiп шығаруларды формада жекеленедi және мемлекеттiк бюджетке және бюджеттен тыс қорларда қаржы мекемелерi арқылы түседi, басқа бөлiк шаруашылық бiрлiктерiнiң ұйғарымында болып қалады және өндiрiстiк мұқтаждықтарға оған қолданылады.

Студеннтер бұл тақырыпқа берілген тәжирибелік сұрақтарға жауап беру керек.

1. 
   Авроров А.П., Авророва Ю.А. Общая теория статистики, основы курса. – Алматы. 2009
   
2. 
   Шокаманов Ю.К., Бельгибаева К.К. Статистика. Алматы. – Экономика, 2008