166
Telnet. Бұл қызмет пайдаланушыға компьютерде алыстатылған
терминал режімінде жұмыс жасауға мүмкіндік береді; яғни
терминалда қойылған бағдарламаларды өз компьютеріңде тұрған
бағдарлама сияқты қолдануға болады.
FTP (File Transfer Protocol) – файлдарды тасымалдау
протоколы, яғни кез келген пішімді және көлемді файлдарды
қабылдау және жіберу үшін желі бойымен ақпаратты беру
технологиясы. FTP – протоколы клиентке басқа серверлерде сақтаулы
тұрған, көлемі үлкен ақпаратқа тез қатынасу (сервердің каталогтарын
қарап шығу, файлдарды көшіру) мүмкіндігін береді.
Archie. FTP-серверлер жүйесінде іздеуші бағдарлама рөлін
атқаратын – арнайы серверлер. Олар бізге керек файлдарды тез
табуға көмектеседі.
Gopher. Дамыған, яғни көп деңгейлі мәзір құралдары, анықтама
кітаптары, индекстік сілтемелері бар желіден – ақпаратты іздеу
және шығару жүйесі.
WAIS.
Кітапханалар мен бөлісілген деректер қорында
негізделген, желілік ақпаратты-іздеу жүйесі.
Usenet. Телеконференциялар жүйесі. Басқаша аты – жаңалықтар
тобы. Белгіленген тақырыптық телеконференцияларға жазылғандарға
қызмет көрсетеді, яғни электрондық почта арқылы оларға
материалдарды жіберіп отырады.
World Wide Web. Осы ағылшын сөз тіркесінің еркін аудармасы –
Дүниежүзілік тор, WWW немесе Web деп жиі белгіленеді. Бұл-
Интернеттің
гипермәтіндік
ақпараттық
жүйесі.
Интернет
желілерінің қарқындап дамуына, 90-жылдар бойы жаңа WWW
технологиясының пайда болуына байланысты.
WWW технологиясы – сілтемелерді жасауға мүмкіндік береді,
оны гиперсілтеме деп атайды. Бұл технология, құжаттың ішінде басқа
жерге ауысуға, осы компьютердегі басқа құжатқа өтуге, басқа
компьютердегі кез келген құжатқа өтуге мүмкіндік береді.
Қазір WWW және оның бағдарламалық жабдықтамасы
Интернетте қызмет көрсететін әмбебап құрал болып табылады,
өйткені ол пайдаланушыға жоғарыда аталған ресурстарға (FTP, e-mail,
WAIS, Gopher және б.) іс жүзінде кіруге мүмкіндік береді.
Гиперсілтеме – бір-бірімен байланысқан сөздер, яғни бір
құжаттың ішінен басқа құжатқа сілтеме. Құжаттың мәтінінде асты
сызылған түйінді сөз, фраза, белгі, сурет кезіксе, оны «саусақпен»
шертіп екінші құжатқа, одан үшінші құжатқа кіріп, қайта қайтуға
болады. Өз кезегінде екінші құжаттан үшіншіге, т.с.с. ауысып, одан
қайта қайтуға болады.
167
WWW байланысты негізгі ұғымдар:
Веб-бет – (ағылш. – Web page) – өзінің адресі бар, WWW негізгі
ақпараттық бірлігі.
Web-сервер – Веб-беттер және олармен жұмыс жасау үшін
сәйкес бағдарламалық жасақтама сақталған компьютер.
Web–броузер (ағылш. – Web browser) – Веб-беттерді қарауға
және оны шығарып алуға мүмкіндік жасайтын клиент-бағдарлама.
Web-сайт – қандайда бір мекеменің немесе тұлғаның
меншігіндегі Web-серверде тұрған деректер бөлімі. Бұл бөлімде, оның
иесі, өзінің ақпаратын көптеген өзара байланысқан Веб-беттер түрінде
орналастырады. Әдетте, сайттың өзінің титулы – басты беті болады,
онда гиперсілтемелер арқылы немесе «алға-кері» белгілерімен
сайттың беттерінде жылжуға болады.
Танымал браузерлердің қатарына Internet Explorer, Mozilla
Firefox, Opera, Safari, Google Chrome жатады. Браузердің негізгі
міндеті – ізделіп отырған бетті алу үшін Web-сервермен қатынасып
бетті экранға шығару.
Ресурстарға әмбебап сілтегіш. Интернетте ақпаратты сақтау
және іздеу үшін – URL – Uniform Resource Locator – (ресурстарға
әмбебап сілтегіш) – деп аталатын әмбебап адрестеу қолданылады.
URL-адресіне – құжатқа қол жеткізу протоколы, құжат
тұрған сервердің домендік аты немесе IP-адресі, файлға баратын
жол және файлдың өз аты кіреді:
protocol://domain_name/path/file_name
Құжатқа қол жеткізу протоколы ақпаратты беру әдісін
анықтайды. Веб-беттерге қол жеткізу үшін: HTTP (Hyper Text Transfer
Protocol) – гипермәтінді беру протоколы қолданылады. Протоколды
жазғанда оның атынан соң қос нүкте және тура слэш жазу керек:
http://. FTP-серверлеріне тілдесу үшін ftp:// – файлдарды тасымалдау
протоколы жазылады.
1-мысал. «Ақпарат және ақпараттық технологиялар» Web-
сайтының
титулды
бетінің
URL-адресін
жазайық.
Бет
schools.keldysh.ru серверінде, info2000 каталогында, index.htm
файлында орналасқан. Демек, ресурстарға әмбебап сілтегіш мына
түрді қабылдайды:
http://schools.keldysh.ru/info2000/index.htm
.
Ол үш бөліктен тұрады:
http:// –– гипермәтінмен жұмыс жасау протоколы. Бұл
протоколды кез келген WWW - серверімен тілдескенде пайдануға
болады.
schools.keldysh.ru – сервердің домендік аты;
168
/info2000/index.htm – Web-бетте файлға баратын жол және
файлдың аты.
2-мысал. Қашықтықтан неміс тілін оқу кусын файлының адресі
мынадай:
http://www.scholar.urc.ac.ru/Teaher/German/main.html
.
Адрестің құрамын сипаттайық:
http://
–
қол
жеткізу
протоколы
(гипермәтінмендік);
www.scholar.urc.ac.ru
– сервердің домендік аты;
Teaher/German/main.html – файлдың маршруты және аты.
Тапсырма: «Ақпарат және ақпараттық технологиялар» Web-
сайтының басты бетінің URL-адресін сервердің мына: 194.226.57.46
IP-адресін қолданып жазу керек. Басты default.asp беті iit каталогында
орналасқан.
Интернетте ақпаратты іздеу. Интернет желісі шапшаң
өсуде, сондықтан жүздеген миллиард Веб-беттердің арасынан керек
ақпаратты табу барған сайын қиындап барады.
Ақпаратты іздеу үшін арнайы бірқатар іздеу бағдарламалары
жұмыс жасауда. Оларды іздеу жүйелері, іздеу серверлері, іздеу
машиналары деп те атайды. Бұл іздеу жүйелері Web-беттердің және
жүздеген миллион серверлердегі файлдардың тұрған жері туралы
ақпаратты үнемі жаңғыртып отырады.
Іздеу жүйелерінде Дүниежүзілік тордың ресурстары туралы,
деректер қорында тақырыппен топталған ақпарат сақталады.
Арнайы
бағдарлама-роботтар
дамыл-дамыл
Web-серверлерді
«аралайды», кезіккен барлық құжаттарды оқиды, олардың ішінен
түйінді сөздерді ерекшелейді және деректер қорына құжаттардың
Интернет-адрестерін енгізеді.
Осындай аралаудың нәтижесінде, айқындалған түйінді
сөздерімен құжаттары нұсқалған индекстік тізімдер және
анықтамалар ұйымдастылады. Кейін бұл тізімдер бойынша
пайдаланушының ақпарат іздеу сұраныстарына қызмет көрсетіледі.
Іздеу жүйесі пайдаланушыға оның нұсқаған түйінді сөздерімен қоса
құжаттардың адрестерінің тізімін шығарып береді.
Қазіргі уақытта Интернеттің орыс тілді бөлігінде мына іздеу
серверлері танымал: Яндекс (yandex.ru), Google (google.ru) және
Rambler (rambler.ru).
Басқа да іздеу жүйелері бар. Мысалы, тиімді іздеу mail.ru
жүйесі, пошталық қызмет серверінде жүзеге асырылған.
Түйінді сөздер бойынша іздеу. Ақпаратты түйінді сөздер
бойынша іздеу пайдаланушыдан белгілі дағдыны талап етеді. Желіде
іздеу алгоритмі, деректер қорында ақпаратты іздеуге ұқсас, логикаға
негізделген.
Достарыңызбен бөлісу: |
