10
Ақпарат
–
информатикадағы
алғашқы,
анықтамасы
берілмейтін ұғым. Сондықтан оқушылардан бірден ақпараттың
анықтамасын талап ету дұрыс емес. Бұл ұғымға оқушыларды сұрақ
қою арқылы жеткізу керек. Мысалы, сұрақтарды қою ретін мына
түрде құруға болады:
– Ақпаратты қайдан алуға болады?
Мына жауапты сөзсіз естуіңіз мұмкін:
– Теледидардан, радиодан, кітаптан.
Содан соң, бүгін алған ақпараттан мысал келтіруін өтініңіз.
Мысалы, оқушылардың біреуі былай жауап беруі мүмкін:
–Таңертең радиодан ауа райын естідім.
Кейін мұғалім оқушыларды мынадай қорытындыға әкеледі:
– Яғни, сен ауа райының қандай болатынын білген жоқсың,
бірақ радиодан естіген соң білдің! Сондықтан ақпаратты қабылдап,
сен жаңа білім алдың.
Сонымен, мұғалім оқушылармен бірге ақпараттың мына
анықтамасын алады: адам үшін ақпарат – әртүрлі ақпарат тара-
туші көздерінен алатын білім. Бұдан кейін балаларға түсінікті
мысалдар келтіріп, бұл анықтаманы бекіту қажет.
Ақпарат анықтамасын адамдардың білімі деп қабылдаған соң,
өзінен-өзі – біздің жадымызда сақталған білімнің мағынасы деген
қорытынды туындайды. Себебі адамның жады – ақпаратты сақтайтын
құрал. Яғни, адамның жадында сақталған ақпаратты, ішкі, жедел
ақпарат деп атауға болады. Әйтсе де, адамдар ақпаратты өз жадында
сақтап қана қоймай, жазба түрінде қағазда, магниттік тасымалдауы-
штарда, т.б. сақтайды. Мұндай ақпаратты сыртқы (адам тұрғысынан
қарағанда) деп атауға болады.
2. Адам білімін саралау мәселелері
Сонымен, сөз адамның білімін саралау мәселесіне ауысты.
Білімді саралау - өте күрделі мәселелердің бірі. Бұл мәселемен
«Жасанды интелект» ғылымы айналысады. Оның басты мақсаты –
адамның білімін саралау және модельдеу болып табылады.
Информатиканың базалық курсы шеңберінде білімді –
декларативті (баламасы – мәлімдемелік) және процедуралық
(баламасы – орындау тәртібі) деп бөлуімен шектелсе жеткілікті.
Декларативті білімнің сипаттамасын мынадай сөздерден
бастауға болады: «Мен не екенін білемен» (орысш. – «Я знаю, что...»).
Ал, процедуралық білімнің сипаттамасын мынадай сөздерден бастауға
болады: «Мен қалай орындауды білемін» (орысш. – «Я знаю, как...»).
Мұнда, осы сипаттама негізінде, оқушылар білімнің екі түріне де
мысалдарды сенімді келтіре білуін талап ету қажет.
11
Келешекте оқушыларды компьютердің жұмысымен және
құрылғыларымен таныстыру үшін білімді осылай бөлінуін алдын ала
(проподевтикалық) талдап алу өте қажет екенін мұғалім жақсы
түсінуге тиіс.
Компьютерде адамға ұқсас ішкі – жедел және сыртқы – ұзақ
уақытты жады болады. Компьютердегі ақпарат туралы сөз
қозғалғанда оқушылар ондағы барлық ақпаратты – деректер және
бағдарламалар деп екіге бөлінетінін білетін болады. Яғни, деректер –
декларативті, ал бағдарламалар – процедуралық ақпаратқа
жатқызылады.
Компьютермен адамның ақпараттық қызметі арасындағы
ұқсастықты, дидактикалық тәсілмен салыстыру, оқушыларға ЭЕТ-
ның жұмысы мен мағынасы тиімдірек жеткізіледі.
3. Ақпарат ұғымын кибернетикалық тұрғыдан анықтау
Информатика және кибернетика бір-бірімен тығыз байланысты.
Кибернетиканың негізін 1940-жылдардың аяғында америка ғалымы
Норберт Винер қалады. Қазіргі информатика пәнінің пайда болуында
кибернетиканың рөлі орасан зор болғанымен, бүгінгі күні
кибернетика информатиканың бір саласы ретінде қарастырылады.
Кибернетика күрделі машиналар, тірі ағзалар, қоғамдық
жүйелермен жұмыс істеуге қолайлы. Бірақ ол олардың ішкі
механизмін түсінуге ұмтылмайды. Оның қарастыратыны – жүйелер
немесе олардың компоненттері арасынағы арақатынастар болып
табылады. Сондықтан кибернетиканы – тірі және жансыз жүйелерде
басқару процестерінің жалпы қасиеттерін зерттейтін ғылым деп
анықтайды.
Күрделі жүйелерді сипаттауда кибернетикада «қара жәшік»
моделі қолданылады. «Қара жәшік» және «кибернетикалық жүйе»
терминдерін синонимдер ретінде қарастыруға болады. «Қара
жәшіктің» басты сипаттамасы – кіретін және шығатын ақпарат.
Осындай екі қара жәшікті алып қарастыратын болсақ, олардың
арасындағы арақатынас ақпаратты алмастыру арқылы жүзеге асады.
Кибернетикалық жүйелер арасындағы ақпарат кейбір тізбекті
сигналдар түрінде тасылады.
Ақпараттық алмасу барлық жерде, жан-жақта – адамдар,
жануарлар, бірлесіп жұмыс жасайтын техникалық құрылғылар,
адамдар мен техникалық құрылғылар, т.с.с. арасында жүріп жатады.
Осы жағдайлардың бәрінде ақпараттың табиғаты әртүрлі :
акустикалық, жарықтық, графикалық, электрлік, т.б. сигналдар
тізбектерімен жіберіледі.
12
Сонымен, кибернетикалық тұрғыдан қарастырғанда: ақпарат
кейбір алфавиттің символдарынан (сигналдардан) тұратын
тізбек. Ақпарат үғымын дәл осы тұрғыдан қарастыру ақпаратты
компьютерде өңдеуге мүмкіндік береді. Ендеше, ақпараттық
процестердің үш формаларының бәрі (сақтау, тасымалдау, өңдеу)
символдармен жұмыс жасауға әкеледі екен.
4. Ақпаратты қабылдауда адамның сезім мүшелерінің рөлі
Қоршаған ортадан адамның ақпаратты түйсіну проблемасын
талдағанда адам көптеген түйсік каналдарға ие екенін, солар арқылы
оның миына (жады) ақпараттың түсетінін, оқушылардың назарын
аудару қажет. Бұл каналдар – біздің сезім мүшелеріміз. Олар бесеу:
көру, есту, дәм, иіс және сезу. Алғашқы екуінің, яғни көру және есту
түйсіктерінің рөлі айқын болса, қалғандары түсіндіруді талап етеді.
Біз есімізде таныс заттардың иістерін, таныс тағамның дәмдерін
сақтаймыз. Сипалау арқылы кейбір заттарды танимыз. Есімізде бар
нәрсе – біздің жадымызда сақталып тұрады. Яғни, ол біздің біліміміз,
сондықтан – ақпарат болып табылады.
Ақпарат қандай процестерге қатысады, мұндай процестерде ол
қандай өзгерістерге ұшырайды? Біздің әрқайсымыз ақпаратты
жинауға, сақтауға, тасымалдауға, өңдеуге және пайдалануға
болатынын естідік. Жүріп келе жатқан жолымызға қарап, біз көру
мүшеміз арқылы ақпарат жинаймыз. Көздің нерв талшықтарында
ақпарат өте күрделі түрлендіруден өтіп мидың көру бөліктеріне
беріледі. Бұл жерде ол одан әрі өңделеді де, өңделудің нәтижесі
бірден пайдаланылады: біздің бұлшық еттерімізге сигналдар
(ақпарат) келіп жетеді, сондықтан біз шалшық суларды айналып, ал
тастардан аттап өтеміз.
Біздің организмдегі ақпарат жинау мен өңдеу жүйесінің тағы бір
жүйесі – жылу реттеу жүйесі. Біздің терімізде 300 мыңға жуық
сезімтал клеткалар бар, олар дененің температурасы туралы ақпарат
жинайды. Жиналған ақпарат мидың белгілі бір бөліктерінде: атап
айтқанда, жылу қайтару орталықтарына (денені суытуды
басқаратын) және жылу өндіру орталығына (денені жылытуды
басқаратын) беріледі. Бұл орталықтарда ақпарат өңделеді де, қажетті
жағдайларда, мысалы жылыту керек болса, тамырларға қан үдемелі
түрде жіберіледі, ал суыту керек болса, тер шығару процесі
күшейтіледі. Егер жылу шығару орталықтарына «жалған ақпарат»
жіберілсе (мысалы, оларды электр тоғымен тітіркендіріп), онда олар
денені өте қатты қыздырып, өлу температурасына дейін жеткізуі
мүмкін.
Достарыңызбен бөлісу: |
