Казахстан – Стандарты и кодексы бухгалтерского учета и аудита
стр. 24
o
Аудиторлық фирма компанияның жалпы активтерінің 62% құрайтын аванстық
төлемдер туралы растамаларға сұратым салған жоқ. Аудиторға жинаудың сəті
түскен дəлелдер аудиттың талаптарына сай болуы міндетті емес ішкі пайдаланыс
құжаттары болып шықты. РОСК дайындаған топтың сарапшылары тағы бір
қорытынды бойынша тап сондай ескертпе жасады.
V. ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП-ҚИСАПТЫҢ САПАСЫН ТҮСІНУ
73.
РОСК дайындаған топтың жалпы əсері Қазақстандағы қаржылық есеп-қисап тың
сапасын бұл орайда компанияларды тексеруші аудиторлық фирманың параметрлерімен жəне
қолданылатын бухгалтерлік есеп стандарттарымен тығыз байланысты екі санатқа бөлуге
болады дегенге саяды:
• Нарықтың пікірі бойынша, халықаралық аудиторлық желілердің мүшелері
жергілікті фирмалардың аудиторлық тексерісіне ұшырайтын компанияларда əдетте
ХҚЕС талаптарына сай жақсы сапалы қаржылық ақпарат болады. Ондай
компанияларда сапалы аудиторлық қорытынды алу үшін қажетті бағаны төлеуге
тиісті мүмкіндіктері бар не міндетті, не болмаса мүдделі. Жоғарыда III бөлімде
аталғандай, ХҚЕС бойынша тексерілген қаржылық есептемелердің іріктемесіне
шолудың нəтижелері нарықтың күтістерін растайды, алайда оған байланысты
ХҚЕС "нысаны бойынша" сақтау "мазмұны бойынша" сақтаудан басым болмайды
ма деген күмəн туады.
• Нарықтың пікірі бойынша, өздерінің қаржылық есеп-қисаптарын КСБУ сəйкес
дайындайтын жəне/немесе дербес аудиторлар мен халықаралық аудиторлық
желілердің мүшелері болып табылмайтын аудиторлық фирмалар тексеретін басқа
компанияларда анағұрдым төмен сапалы қаржылық ақпарат болуға тиіс. Ондай
компаниялардың басым бөлігі аудиторлық қорытындыларды тек олардың
құқықтық мəртебесінен туындайтын өздерінің ресми міндеттемелерін орындау
үшін алады жəне бұл орайда аудиторлық фирмадан ондай ақша үшін əлдебір
ерекше жұмыс күтпей, орындалған тексеріс үшін мүмкіндігінше минималды сома
төлегенді қалайды. Бұл тұрғыдан III бөлімнің материалдары нарықтың күтістерін
растайды.
Бұл орайда алайда нарық бақылау органдары СAP/СIPA біліктіліктерін
алуға куəландыруды практикаға енгізгеннен кейін аудиторлық тексерістер
сапасының біртіндеп жақсаруын күтеді (II.C бөлімді қараңыз). Нарыққа
қатысушылар бірнеше дүркін аудиторлық қорытындыға қол қойған ресми
аудитордың лицензиясының нөмірін оның құзыреттілік сыныбының куəлігі
ретінде кқрсетеді. Лицензиялардың реттік нөмірлемесі бар болғандықтан, нарыққа
қатысушылар өздері үшін аудитордың нөмірін еске сақтайды жəне СAP/СIPA
біліктіліктерін алуға куəландыру енгізілгеннен кейін берілген лицензияларды
жалпы алғанда бұрын берілген лицензиялардан көрі көбірек сенімге лайық деп
санайды.
74.
Ол жағдай жалпы мақсаттағы қаржылық есеп-қисап құжаттарының əдетте қаржылық
ақпаратты пайдаланушылардың қандай да бір маңызға ие болып саналмайтынымен
қиындайды, бұл ешқандай бір шамада кəсіпорындарды өздерінің жалпы мақсаттағы
қаржылық есеп-қисаптарының сапасын көтеруге ынталандырмайды. Ондай стимулдың
жоқтығына мысал төмендегілер бола алады:
• Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу жəне қадағалау жөніндегі
агенттік (АФН) өзінің бақылау функцияларын атқару кезінде міндетті есеп-
Казахстан – Стандарты и кодексы бухгалтерского учета и аудита
стр. 25
қисапты бақылауға сүйенуге бейім жəне ХҚЕС сақталуын қамтамасыз етуге
мүлдем дерлік күш салмайды. Алайда, реттелетін кəсіпорындардың қаржылық
есеп-қисаптарын дайындау сапасы одан жоғары тəрізді, өйткені олар халықаралық
аудиторлық желілердің мүшелері болып табылатын аудиторлық фирмаларды тарта
алады.
• Банктер несиелерді негізінен кепілзатқа береді жəне сондықтан оларды өздері
несиелендіретін кəсіпорындардың қаржылық есеп-қисаптарынан көрі қамтамасыз
етілген активтердің болуы жəне құны толғандырады.
• Салық органдарын тек салық кодексіне қатысы бар қаржылық ақпарат
қызықтырады, бұл фирмалардың салық кодексінің негізіне қаланған мойындау
жəне өлшеу өлшемдеріне құрылған базалық деректерді есепке алу жүйелерін
əзірлейтініне апарады, жəне де ХҚЕС/КСБУ талаптарын сақтау үшін, қаржылық
есеп-қисап қайта жасалады.
• Бухгалтерлік есеп стандарттарын сақтамайтын кəсіпорындарға қарсы немесе аудит
стандарттарын бұзушы аудиторларға қарсы санкциялардың жоқтығы тəрізі, жалпы
мақсаттағы қаржылық есеп-қисап сұраусыз қалатын жағдай жасайтын секілді.
VI.
ƏДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАМАЛАР
75.
РОСК шеңберіндегі осы талдаудың басты мақсаты тиісті органдар мен басқа да мүдделі
тұлғаларға Президент алдыға қойған Қазақстанды əлемдік экономикаға табысты
интеграциялау міндетіңн жүзеге асыруға ықпалдасу құралы ретінде корпоративтік сектордың
бухгалтерлік есебін, қаржылық есеп-қисабын жəне аудиторлық жақсартуға көмек көрсету
болып табылады. Ол ұсыныстамаларды іске асыру төмендегілерге жəрдемдеседі:
• іскерлік климатты жақсарту жəне жекеше секторға ішкі жəне шетелдік төте жəне
қоржындық инвестициялардың көлемдерін ұлғайту;
• кепілзаттық
несиелендіруден
əлуеттегі
қарызгердің
қаржылық
қызметінің
көрсеткіштерінің негізінде несиелендіру нысандарына біртіндеп көшуді ұйымдастыру
арқылы қаржылық сектордағы несиелік ресурстарға қатынауды жеңілдету арқылы шағын
жəне орта кəсіпорындарды (МСП) өсіруді жандандыру;
• банк секторының орнықты дамуын қолдау жəне несиелерді қайтарылмау проблемаларына
байланысты күйзелістік құбылыстар тəуекелдігін төмендету; ішкі қорланымдарды
жұмылдыру; сондай-ақ
• жекеше, сондай-ақ мемлекеттік секторда үздік қаржылық көлегейсіздікті қамтамасыз ету
жəне акционерлер мен жалпақ жұртшылыққа кəсіпорындарды басқару ахыалын талдауға
жəне оның динамикасыа ықпал етуге мүмкіндік беру.
Осы есептемеде реформалар жүргізудің ұсақ-түйекті жоспарын жасауға талпыныс жасалмайды, тек
бухгалтерлік есеп жүйесін реформалауды жəне сайып келгенде кəсіпорындардың қаржылық есеп-
қисаптарының сапасын көтеруді қамтамасыз етуді іске асыруды қолдау бойынша əдістемелік
ұсыныстамалардың нобайы беріледі.
76.
РОСК дайындаған топтың осы ұсыныстамалары өзара байланысқан жəне бірін бірі
өзара қолдайды жəне бірлесе күш салып, Қазақстандағы қаржылық есеп-қисаппен
қалыптасқан жағдайды жақсартуды мақсат етеді. Мысалы, тіпті бухгалтерлік есептік тамаша
стандарттары да егер адамдар стандарттарды практикалы жайпақтыққа қалай аудару керектігін, яғни,
оларды нақты бухгалтерлік жазбаларға қалай айналдыру керектігін түсінбесе, əуел бастан қатер
астында болуы мүмкін жəне ең қатал міндетті жəне нормативтік сұлба егер оған тиісті құқықтық
санкциялар ілеспесе, жұмысқа жарамсыз болып шығады. Сонымен қатар, талдампаздық бөлімдегі 1-
ші суретте көрсетілгендей, кейбір ұсыныстамалар дереу нəтиже əкелмейді, бірақ бұл орайда егер біз
