Сын тұрғысынан ойлау технологиясы арқылы оқушылардың өздік білім алу қабілеттерін дамыту Қазақстан Республикасының «Білім туралы»

Оқыту барысында өз сабақтарымда қолданып жүрген технологиялар ішіндегі «Сын тұрғысынан ойлау технологиясы» стратегиялары қазақ тілі пәніне арнап құрастырылған десем, артық айтқаным болмас.Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқумен жазуды дамыту технологиясын сабақ үстінде оқушыға мынандай мүмкіндіктер беретінін анықтадым:

-мұғалімге тәуелділіктен арылып, өзінің білім беру қызметін өздері басқаруға;

-білім мәдениеттілігі мен маңыздылығын түсініп, қажетті іс-әрекетті белсене және өз бетінше орындауға;

-жеке ерекшелігі мен қыбылетіне сай тапсырмаларды өзі таңдап, іздеп тауып, белсене орындауға;

-білім мен мәдени құндылықтарды игеру ісін топтасып және ұжымдасып мұғалім көмегінсіз атқаруы;

-құр мәлімет алумен шектелмей, сабақ барысында өз пікірін ашық айтып, сұхбат жүргізуге;

-ой-өрісі ғана емес, рухани және әлеуметтік жағынан өздерін- өздері дамытып, тәрбиелеуге.

Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасында 100-ге жуық стратегиялар бар. Қазіргі кезде мен қолданып жүрген стратегиялар Венн диаграммасы, «Т» кестесі, эссе, ой қозғау, инсерт, шығу парағы, кубизм , дискуссиялық өрнек, кластер, ішіне сыртына , синквин, т.б.

Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқу мен жазу дамыту технологиясын сабақ үстінде қолдану барысында төмендегідей тиімділіктерге қол жеткізуге болады.

1.Сабақты белсенді өткізіп, әр баладан еркін жауап алуға жағдай жасау.

2.Сенімділікке тәрбиелеу.

3.Қиялын дамыту « менің ойымша» деген жауапқа алуға жағдай жасау.

4. Әр түрлі жауапты соңына дейін тыңдау.

5. Жауап беруге тілек білдірмеген баланы өз еркінсіз, қинап сұрамау.

6. Баланың дүниетанымының кеңіп, рухани өсуіне, әр сабақта жағдай жасау.

7.Жеке тұлға ретінде « мен» деген рөлін көтеру, өз пікірін қалыптастыру.

«Сын тұрғысынан ойлау» сабақтарының алғашқы бөлігі міндетті түрде қызығушылықты оятуға арналады / сұрақ қою/, екінші «мағынаны тану» кезеңінде / жауаптар іздеу, мәселені зерттеу /мәтінді жан- жақты және әр тұрғыдан талдау жұмысы жүреді.

Үшінші, білім «ой толғаныс» арқылы жалпылама жүйеленеді/ ойлау үрдісінің ең жоғарғы сатысында мәселені талқылау/. Яғни, мұғалім оқушыларын ойлауға тұрақты түрде үйретеді.

«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасы сабақта үнемі қолдану барысында, бұрын сәтсіздіктен қашып, оқуға талаптанбайтын,ғылымның маңызын төмен санап, білімнің қажетін ескермейтін,құнды ақпараттарды енжар қабылдайтын оқушылар, әсіресе үлгерімі орташа деңгейдегі оқушылардың сабаққа ынтасы өзгерді. Ал үздіктер мен оқу екпінділерінің көпшілігі не жазаланбау үшін, не мадақтау үшін, не өзгелерден жоғарырақ болу үшін оқып келсе, енді қызықты ақпараттарды өз бетінше іздеп тауып, өзгерлермен ой бөлісуге асығатын болды. Мұның бәрі олардың табысқа жиі жетіп, өз күшіне сенуінің арқасында болып жатқан өзгерістер. Оқушылар жүргізілген сауалнамаларға берген өз жауаптарымда жұмысты жоспарлау, жағдайға бейімделу, нәтижені нақты бағалау сияқты қабылеттерді, табандылық, сынға төзімділік сияқты қасиеттерді жиі көрсете бастады.

СТО бағдарламасын қазақ тілі сабығында қолдана бастағаныма көп уақыт болсада,мынандай пікірге келдім. Тек осы жүйемен өтілген сабақтарда ғана оқушылардың жазған, айтқан сөздерінде табиғатқа , елге,айналаға, өзгеге, өзіне деген азаматтық жауапкершілік үні айқын сезіліп, оқушылардың бойында ұйымдастырушылық, көсбасшылық қабылеттері қалыптаса бастады.Алғашқыда дайын білімді алуға тырысатын оқушылар енді жаңалық ашуға, өз қолымен өнім жасауға, сұлулықты сезінуге ұмтылыс байқатты. « Маған айтып берсең, ұмытып қалармын, көрсетіп берсең есте сақтармын, өзіме жасатсаң, үйреніп алармын»,- деген шығыс нақылын сабақ жоспарлау кезіңде есте ұстаған жөн. Осы технологиямен өткізілген сабақ үлгілерін ұсынып отырмын.

Қазіргі оқытудың талабына сай компьютерлі технологияны пайдаланып

Негізгі мақсатым- оқушыларға Оңтүстік Американың халқы мен елдері, олардың санымен елдегі халықтарының тұрмыс-тіршілігі, шаруашылықтары туралы кең мағлұмат бере отырып, халықтар мен елдердің дамуы мен таралуы ерекшеліктерін, тілдік және ұлттық атаулары арасындағы себеп-салдар байланыстарды анықтай білуге үйрету.

«Жоқ» кестесі, эссе

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі. /1-2 минут/
   

Оқушылардың оқитын тақырыбына деген қызығушылығын туғызу. Оқушылардан сұрақтар жиналады. Нені білгісі келетіні туралы себептер айтылады. Немесе белгілі бір алынып отырған тақырып, мәселе төңірегінде не білгенінде жинақтап тізім жасау. Сосын топпен ой алмасу. Оқушылардың өздері таңдап алған белгілердің түріне қарай оқушылар 4 топқа бөлініп отырады.

Оқушылар жауабы:

1.Ылғалды экваторлық орман.

2. 
   Сельвас-ит тұмсығы батпайтын қалың орман
   
3. 
   Льянос-Ориноко саваннасы
   
4. 
   Кампос-Бразилиа саваннасы
   
5. 
   Пампа-құнарлы шымды қызғылт « жазық дала»
   
6. 
   Гилея-ылғалды экваторлық орман
   
7. 
   Ломас-түйнекті өсімдіктердің ерекше тобы.
   
8. 
   Кебрачо-тері илеуге қажетті шикізат алынатын ағаш.
   
9. 
   Пуна-биік таудағы шөптесін өсімдіктерден тұратын белдеу.
   

Оқушы	Мұғалім
Әр оқушы өз білетіндерін еркін айтады. Өз лидерін анықтайды. Әр оқушы жеке-жеке белгілеп, лидерге ұсынады. Өздерін-өздері бағалайды.	Оқушылардың топқа дұрыс бөлінуін қадағалайды. Бағалау парағын таратады. Еске түсіру үшін оқушыларға сұрақтар береді.

Мәтінмен жұмыс. Түртіп алу немесе Инсерт.

Тақырыбы: «Оңтүстік Америка халқы мен елдері». Мәтіннің жоспары:

1.Оңтүстік Америка халқының құрамы.

2. «Инктер өркениеті»

3.Байырғы және келімсек халықтары.

4. Елдері.

Мәтінді оқи отырып, бұрыннан білетін және жаңалықтармен таныса отырып, өзіне күдікті дәлелдей алмайтын және түсініксіз, әлі де тереңірек білгісі келетін белгілерді қояды. Осыдан кейін әр топ өздерінің ойларын біріктіре отырып талдау жасайды. Бір-біріне сұрақтар қояды. Бұл кездегі оқушы мен мұғалімнің әрекеттері.

Иә	Бейтарап	Жоқ
Жаңа дүниедегі жаңа ашуларға негіз салды. 2.Батыс жарты шарды алып Америка дүние бөлігі ашылды. 3.Жаңа жерлердің табиғаты, халқы,шаруашылығы жөніндегі деректер белгілі болды, т.б.	1. Жақсы себебі-Американың ашылуы жаңа ашылуларға жол салды. 2. Жақсы блмағаны-үндістердің едәуір дамыған өркениеті мен мәдениетінің дамуына нұқсан келтірілді.	1.Еуропалықтар келгеннен кейін жергілікті халықты аяусыз тқұлдыққа салып,олардың өркениеті мен мәдениетін жойды. 2.Бағынбаған үндістердің көпшілігі қырғынға ұшырады. 3. Байырғы халықтар тіршілкке қолайсыз аудандарға көшірілді, т.б.

Бұл кездегі оқушы мен мұғалімнің әрекеттері.

Оқушы	Мұғалім
Өзі белгіні қояды. Еркін сөйлейді. 3 дәлел келтіріп, сөзін дәлелдеп береді.	Уақыт береді. Нақты жауаппен дәлелдеуін талап етеді.

2. 
   Елдерге визитка жасау.
   
3. 
   Тест құрастыру, елдердің территориясын кескін картаға белгілеу.
   

Осы орайда, Қ. И. Сатпаевтың « Өз білімін өмірдің, өндірістің тәжірибелерімен нығайтып, байытып отыратын, тапқан ілімін үлкенді-кішілі ашқан жаңалығын хылықтың қажетіне беріп отыратын ғылым ғана өз дәрежесінде заман талабының өрісенде болады»,- дегендей, білім беру саласында оқытудың жаңа, озық технологияларын меңгермейінше, жас ұрпаққа заман талабына сай білім беру мүмкін емес.

4. 
   «География және табиғат» ғылыми-педагогикалық журнал 2008 №3,