Сыбайлас жемқорлықҚА Қарсы мәдениет негіздері

152
қызметтерін  автоматтандыру,  стандарттау,  регламенттеу,  жыл  сайынғы 
қызмет көрсету сапасын бағалау бойынша сыбайлас жемқорлыққа қарсы 
іс-шаралар қолдануға алып келеді.
Мемлекеттік  көрсетілетін  қызметтер  саласын  автоматтандыру 
бойынша  кең    көлемді  реформаларды  жүзеге  асыруға  негіз  болған 
бастапқы  құжат  2014  жылғы  19  наурыздағы  Елбасының  «Бәсекеге 
қабілетті Қазақстан, бәсекеге қабілетті экономика, бәсекеге қабілетті ұлт» 
атты Жолдауы болды. 
8
 
Онда Елбасы «электрондық үкімет»  құру бойынша міндетті белгілей 
отырып, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл тұрғысынан оның аса 
маңызды  артықшылыққа  ие  екендігін  ерекше  атап  көрсетті.  Жолдауда: 
«Ол халық пен шенеунiктер арасындағы тоқайласуды азайтуға мүмкiндiк 
бередi,  қызмет  көрсету  сапасын  арттырып,  мерзiмiн  қысқартады» 
делінген.
Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  іс-қимыл  тұрғысынан  мемлекеттік 
көрсетілетін  қызметтерді  автоматтандыру  процесінің  артықшылығы 
жөніндегі  ойлар  ғылыми  әдебиеттерде  де  жиі  кездеседі.  Мысалы,  
В.  В.  Солодовтың  пікірі  бойынша  «электрондық  үкіметті  енгізу 
мемлекеттік  қызмет  көрсетулерді  тұтынушылар  мен  шенеуніктердің 
арасындағы  қарым-  қатынастарды  өзгертуге  ықпал  етеді:  мемлекеттік 
қызмет көрсетулер стандартталған, белгілі бір тұлғаларға қатысты емес 
сипатқа  ие  болады,  ал  бұл  сыбайлас  жемқорлық  тетіктерін  қолдануды 
төмендетеді».
9
 
Мемлекеттік  қызмет  көрсетулерді  автоматтандыру  «ашықтық» 
қағидатын жүзеге асыруға көмектеседі, себебі мемлекеттік көрсетілетін 
қызметтер  рәсімінде  көрсетілетін  қызметтерді  қанағаттандыру  немесе 
бас  тарту  себептерін  бақылау  мүмкіндігі  бар.  Бұл  туралы  М.О.  Изотов 
мемлекеттік  органдардың  ақпараттық  ашықтығы  және  олардың 
қоғамдық құрылымдар үшін «айқындығы» бойынша іс-шаралар қабылдау 
шенеуніктердің жөнсіз әрекеттерін азайтуға және қоғамдық бақылауды 
күшейту  мүмкіндіктері  арқылы  қоғамдағы  биліктік  қатынастардың 
өзгеруіне әкелуі тиіс деген пікірді білдіреді.
10
Қазақстанда  қабылданған  оңтайландыру  және  автоматтандыру  
бойынша іс-шараларды шартты түрде 2 кезеңге  бөлуге болады.
Бірінші кезеңде, ұйымдастырушылық, құқықтық және технологиялық 
мәселелер шешілді. Бұл бағыттағы қабылданған іс-шаралар «электрондық 
үкімет» құруға барынша бағытталған еді.
Электрондық  үкіметтің  құрылуында  негізгі  рөлді  Қазақстан 
Республикасында  «электрондық  үкіметті»  дамытудың  2008-2010 
жылдарға  арналған  бағдарламасы  атқарды.  Бағдарлама,  ең  алдымен, 
азаматтардың өмір тіршілігі мен мемлекет қызметінің барлық салаларын 
қамтып,  алуан  түрлі  қызметтерді  дамытуға,  сонымен  қатар  әкімшілік 
8 Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін!: Қа-
зақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы, 2004 жылғы 19 наурыз // Казахстанская 
правда. -2004. - 20 наурыз. 
9 
Солодов В. В. E-government и борьба с коррупцией // Вестник Московского университета. Серия 21. Управле-
ние (государство и общество). 2006. - № 1. - С. 1-16. 
10 Изотов М. О. Коррупция в современной России: дисс. на соискание уч. степени к. ф. н. - Орел, 2012. 
– 
 192 с. 

153
процестерді  толығымен  қайта  қарауға  бағытталған  болатын.  Аталған 
кезеңде,  «е-лицензиялау»  мемлекеттік  деректер  базасы,  «е-үкімет» 
төлемдік  шлюзі,  «е-нотариат»  бірыңғай  нотариалдық  жүйесі  сияқты 
жүйелер  енгізіліп,  халыққа  электрондық  сандық  қолтаңбалар  беріле  
бастады.
11
Ұйымдастырушылық және технологиялық мәселелермен бірге, бірінші 
кезеңде мемлекеттік қызмет көрсетулер процестерін оңтайландыру мен 
автоматтандыру  бойынша  мемлекеттік  саясатты  құқықтық  қамтамасыз 
ету  міндеті  де  шешілді.  Осылайша,  мемлекеттік  қызмет  көрсетулер 
процесін  оңтайландыру  мен    автоматтандыруға  негіз  болған    заңдар 
қабылданды. 
Мемлекеттік  қызметтерді  автоматтандырудағы  Қазақстанның  жетіс-
тіктері жыл сайынғы БҰҰ-да «электрондық үкімет» бойынша жасалатын 
есепте көрініс табады. «е-қатысу» көрсеткіші бойынша, яғни мемлекеттік 
биліктің орталық органдарының кез келгеніне электронды нысанда жүгіне 
алу мүмкіндігі бойынша Қазақстан бірнеше жылдар бойы Сингапурмен 
бірге екінші орынды бөлісіп келеді
 
.
12
Өз  кезегінде,  2015-2025  жылдарға  арналған  сыбайлас  жемқорлыққа 
қарсы стратегияда сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы 
салыстырмалы  жағымды  тенденцияларға  талдау  жүргізу  аясында 
«жүргізілген  жұмыстардың  нәтижесінде  қызмет  көрсетулер  үлесі 
жоғарылады (екі еседен аса)» деп көрсетілген.
13
 
Мемлекеттік қызметтер көрсету саласындағы сыбайлас жемқорлыққа 
қарсы іс-қимыл бойынша іс-шаралар қатарында мемлекеттік көрсетілетін 
қызметтерді  стандарттау  және  регламенттеу  қадамдарын  жатқызуға 
болады,  себебі  мемлекеттік  қызметтер  көрсету  стандарттарында  ең 
алғаш рет қызмет көрсетулер процестеріне қойылатын талаптар көрініс 
тапты.  Регламенттеу  мемлекеттік  қызметтер  көрсету  процестеріндегі 
өзара  қарым-қатынастарды  реттеудегі  маңызды  тетікті  құрай  отырып, 
стандарттау  процесінің  жалғасы  болды.    Бүгінгі  таңда,  стандарттар 
мен  регламенттер  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  күресте  әсер  етуші 
құрал екендігіне күмән туғызбайды.  «Регламенттелмеген сандық және 
сапалық  көрсеткіштер  жүзеге  асыру  барысын  бақылауды  қиындатады. 
Осылайша,  сыбайлас  жемқорлық  құқық  бұзылушылықтарға  жағымды 
орта туындайды», – деп есептейді Е.Мамытбеков.
14
 
Мемлекеттік қызметтер көрсету процестерін стандарттаудың бірінші 
тәсілдері 2005 жылдың екінші жартысына жатады, осы кезеңде Қазақстан 
Республикасының  Индустрия  және  сауда  министрлігінің  Техникалық 
реттеу  және  метрология  комитеті  төрағасының  №502    бұйрығымен 
мемлекеттік  қызметтер  көрсету  стандарттары  мен  қызмет  көрсету 
процестеріне қойылатын негізгі талаптар бекітілді. 
15
11 Қазақстан Республикасының «электрондық үкіметті» дамытудың 2008–2010 жылдарға арналған бағдарлама-
сы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2008 ж., № 38, 234-құжат 
12 Майдырова А. Б., Муксимов С. С. Совершенствование процесса оказания государственных услуг в Респу-
блике Казахстан: научная монография. - Астана: Акад. гос. упр. при Президенте РК, 2015. - 211 с. 
13 Қазақстан Республикасының 2015–2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясы 
туралы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 26 желтоқсандағы № 986 Жарлығы // Казахстанская 
правда. - 2014. - 30 желтоқсан. 
14 Мамытбеков Е. Услуга государственного стандарта // Портал «Zakon. kz». http://www.zakon.kz/93345-usluga-
gosudarstvennogo-standarta.html (21 апреля 2015 г.) 
15Майдырова  А.  Б.,  Муксимов  С.  С.  Совершенствование  процесса  оказания  государственных  услуг