СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ МӘДЕНИЕТ НЕГІЗДЕРІ
118
холдингтерде, ұлттық холдингтерде, ұлттық компанияларда, ұлттық
даму институттарында, олардың дауыс беретін акцияларының
(қатысу үлестерінің) елу пайызынан астамы өздеріне тиесілі еншілес
ұйымдарында, сондай-ақ дауыс беретін акцияларының (қатысу
үлестерінің) елу пайызынан астамы көрсетілген еншілес ұйымдарға
тиесілі заңды тұлғаларда басқару функцияларын атқаратын адамдар;
5) Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің және оның
ведомстволарының қызметшілері теңестіріледі.
Осы Заңда мемлекеттік ұйымдарда және жарғылық капиталында
мемлекеттің үлесі елу пайыздан көп болатын ұйымдарда, оның
ішінде акционері мемлекет болып табылатын ұлттық басқарушы
холдингтерде, ұлттық холдингтерде, ұлттық компанияларда, ұлттық
даму институттарында, олардың дауыс беретін акцияларының
(қатысу үлестерінің) елу пайызынан астамы өздеріне тиесілі еншілес
ұйымдарында, сондай-ақ дауыс беретін акцияларының (қатысу
үлестерінің) елу пайызынан астамы көрсетілген еншілес ұйымдарға
тиесілі заңды тұлғаларда басқару функцияларын атқаратын адамдар
болып көрсетілген ұйымдарда тұрақты, уақытша немесе арнаулы өкілеттік
бойынша ұйымдастырушылық-өкімдік немесе әкімшілік-шаруашылық
функцияларды атқаратын адамдар танылады.
Ұйымдастырушылық-әкімшілік міндеттер деп адамдардың заңнамада
және ұйымның атқарушы органының құрылтай құжаттарында көзделген
өкілеттіктерді жүзеге асыру жөніндегі қызметі түсініледі. Бұл міндеттерге
ұжымға жалпы басшылық жасау, кадрларды орналастыру және іріктеу,
бағынышты адамдардың жұмысын ұйымдастыру және бақылау,
көтермелеу және тәртіптік жазалар қолдану шараларын қолдану арқылы
еңбек тәртібін сақтау жатады.
Әкімшілік-шаруашылық міндеттер деп толық материалдық
жауаптылық жүктелген тұлғалардың берілген өкілеттіктердің шегінде
мүлікті, соның ішінде ұйымның балансындағы және банк шоттарындағы
ақшаны басқару және оларға билік ету жөніндегі қызметті жүзеге асыруы
түсініледі.
Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық субъектiлерiне лауазымды
және мемлекеттiк мiндет атқаруға уәкiлеттi өзге де адамдарды немесе
оларға теңестiрiлген адамдарды сатып алуды жүзеге acыpушы, сол сияқты
оларға заңға қайшы мүліктік игiліктер мен артықшылықтар беретiн жеке
және заңды тұлғалар да жатады [2, 3-баптың 4-тармағы].
«Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан Республикасы Заңының
1-бабы 12) тармақшасында мемлекеттік қызметші ұғымына анықтама
берілген, «мемлекеттiк қызметшi – мемлекеттiк органда Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен республикалық
немесе жергiлiктi бюджеттерден не Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкiнiң қаражатынан ақы төленетiн лауазымды атқаратын және
мемлекеттiң мiндеттерi мен функцияларын iске асыру мақсатында
лауазымдық өкiлеттiктерді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының
азаматы» [9].
ҚР ӘҚБтК 28-бабына сәйкес, әкiмшiлiк жауаптылыққа: әкімшілік құқық
бұзушылық аяқталған немесе оның жолын кескен кезде он алты жасқа
толған, ақыл-есi дұрыс жеке тұлға, сондай-ақ заңды тұлға жатады. Бұл
1-ТАРАУ. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ МӘДЕНИЕТ:
ҰҒЫМЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ, МІНДЕТТЕРІ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫ
119
ереже негізінен сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық субъектілеріне
де қолданылады. Сыйақы берушінің мүддесі үшін құқыққа қарсы
іс-әрекеттер жасағаны үшін лауазымды адамға сыйақы беретін субъект
16 жасқа толған жеке тұлға, сондай-ақ заңды тұлға болуы мүмкін. Заңды
тұлғаның әкімшілік жауапкершілігінің ерекшелігі заңды тұлғаның атынан
құқыққа қарсы сыйақыны заңды тұлғаның атқарушы органының басшысы
не заңды тұлғаның атқарушы органы атынан өзге жеке тұлғаның ұсынуын
білдіреді.
ҚР ӘҚБтК 29-бабына сәйкес, осы Кодексте көзделген құқыққа қарсы
іс-әрекет жасаған кезде ақыл-есi дұрыс емес жағдайда болған, яғни
өз әрекеттерiнiң (әрекетсiздiгiнiң) нақты сипаты мен қауiптiлiгiн сезіне
алмаған немесе оларды созылмалы психикалық ауруының, психикасының
уақытша бұзылуының, ақыл-есі кемдiгiнің немесе психикасының өзге де
сырқатты жай-күйiнiң салдарынан басқара алмаған жеке тұлға әкiмшiлiк
жауаптылыққа жатпайды.
Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жасаған тұлғаны әкімшілік
және өзге де заңмен көзделген жауапкершіліктен оның есі дұрыс емес
болуына байланысты босату үшін негіз ретінде тек сот-психиатриялық
сараптаманың қорытындысы болуы мүмкін. Егер әкімшілік сыбайлас
жемқорлық құқық бұзушылық жасаған оның адамның есі дұрыс емес
екендігі белгілі болған жағдайда іс бойынша іс жүргізуді бастауға
болмайды, ал басталған іс құқық бұзушылық құрамы болмауына
байланысты қысқартылуға жатады.
«Мемлекеттік қызмет туралы» Заңның 1-бабы 12) тармақшасы
бойынша шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар мемлекеттік
қызметшілер болуы мүмкін емес.
Барлық сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың объектілері
мемлекет функцияларын орындауға уәкілетті тұлғалардың қызметтік
өкілеттігін жүзеге асыруының белгіленген тәртібі болып табылады.
Сонымен қатар, әрбір нақты сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылыққа
уәкілетті тұлғалардың мемлекет функцияларын орындауына байланысты
оның тікелей объектісі болады. Мысалы, мемлекет функцияларын
орындауға уәкілетті тұлғалардың заңды және жеке тұлғаларға ақпаратты
ұсынуының белгіленген тәртібі; осы адамдардың өзге де тұлғалардың
кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру кезінде жәрдемдесуінің белгіленген
тәртібі және т. б.
Барлық сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың объективті
жағы әрекет етуімен (мысалы, заңсыз кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыруы; мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару заңсыз
кірістер алуы) немесе әрекетсіздігімен (сыбайлас жемқорлыққа қарсы
күрес бойынша мемлекеттік органдар басшыларының шара қолданбауы)
сипатталады.
Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың субъективті жағы
тікелей ниетпен сипатталады: кінәлі адам өзінің қоғамға қауіптілігін
және өзі жасаған әрекеті немесе әрекетсіздігінің және оны жасағысы
келетін істің заңға қайшы екенін сезінеді. Сыбайлас жемқорлық құқық
бұзушылықтың кейбір құрамдарына мақсат және мотив тән. Бірде-
бір сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық абайсызда жасалмайды.
Достарыңызбен бөлісу: |
