208
Екінші теңдікті бірінші теңдікке койғанда
sin
cos
cos
sin
cos
cos
sin
sin
k
a
ch
k
a
ch
.
Жақшаны ашу арқылы
sin
cos
sin
cos
cos
cos
sin
sin
2
k
a
ch
k
a
ch
және
2
2
sin
cos
1
теңдігін ескере отырып әрі қарай тҥрлендіреміз. Сонда
sin
cos
sin
cos
cos
sin
sin
2
k
a
ch
sin
-ға қысқартамыз
cos
cos
cos
sin
sin
k
a
ch
.
Сонымен,
cos
cos
sin
sin
cos
k
a
ch
.
Есеп 3. Табаны BC және бҧрыштары
,
A
B
болатын ABC
теңбҥірлі ҥшбҧрышы берілген.Ҥшбҧрыштың қабырғаларын табу керек.
Шешімі. А тӛбесінен
BC
табанына AN перпендикуляр жҥргіземіз.
Бізде ABN және ACN екі тікбҧрышты ҥшбҧрыштары пайда болды. Онда
жоғарыда келтірілген теорема 3 бойынша қабырғаларын оңай табуға болады:
ctg
ctg
k
AB
ch
2
,
sin
2
cos
2 k
BC
ch
,
ctg
ctg
k
AC
ch
2
A
B
N
C
Осы бағытта зерттеулерді жҥргізуге болады. Евклидттік геометриядағы
тҧжырымдарды гиперболалық геометрияда ҧқсас тҥрінде анықтауға жол бар.
Мақалада қелтірілген ойлар оқытушыларға, студенттерге, ғылыми жоба
орындаушыларға пайдалы болады деген сенімдеміз.
Әдебиеттер:
1. Атанасян Л.С. Геометрия Лобачевского. – М.: БИНОМ, 2014.
209
МАСЕМАСИКАНЫҜ ИНСТИЦИЯНЫҜ НЕГІЗІН СҮРІНТ
ЖОЛЫНДАЃЫ ИНСТИЦИЯНЫҜ ОРНЫ
Рырпамбесов А.А., Маликов С.Р.
Көкшесат қ., Ш. Тәлифанов асындаѓы Көкшесат мемлекессік тниверрисесі
aset_240991@mail.ru
Уилороуиэны
ажырасасын,
білім
с‰рлерініњ
ішінде
кейбір
уилороусардыњ айсты бойынша инстихиэлық білім немере инстихиэ деп
асаласын жарқылдақ білім бар. «Инстихиэ» ласын сілінен intuitus мењзе, ырық,
көзқарар.
XVII ѓарырда инстихиэныњ рахионалирсік сеориэры жөнінде инстихиэ
санымдық утнкхиэ ресінде сек қана уилороуиэда емер, және нақсы
ѓылымдарда, ѓрірере масемасика да қолданылады. XVII ѓарырдыњ
уилороуиэлық
рахионализмніњ
кларриксері
Декарс
жѓне
Лейбних
масемасикалық дедткхиэныњ негізінде жасқан, акриомалардыњ инстисвсі,
нақсы
білімдерінде,
сабиѓасса
логикалық
ойларсыртныњ
сиэнақсы
ақиқассарына р‰йеніп осырды. Декарсыњ «Ақыл – ойды жесексет ережелері»
ењбегінде инстисивсі нақсы жаѓдайдан жіберілті және дедтксивсі
қ±рылымдармен, немере қадамдардыњ ±зын қасарларѓа өрірсеті. Дедткхиэ
қасарына кірген әр жаѓдай, өзі алып осырѓан, жалпы айсқанда, инстисивсі
нақсылыѓына ие болмайды, алайда біріншіден көше осырып, ақиқассан
ақиқасқа инстисивсі жесілдіре осырып, одан негізделесін, одан ересін,
инстисивсі нақсылықпен және анық-қанықсылыѓымен акриомадан шыѓты. Рол
барлық келері өскелдермен және қорысындылар бекісіледі. Ақырында, барлық
қ±рылѓан дедтксивсі ѓылымдар, рахионалирсардыњ көзінде ‰лгі болып ж‰рген
масемасика, барсапқы инстихиэдан алырсантына қарамарсан, акриомалардын
лезде өсіп кескен және рессі аксілердіњ инстисвсі көзқарарынан қасайып
қалѓан. Декарс б±л ойда, инстихиэныњ ақиқассыѓы мен нақсылыѓы сек қана
жеке көзқарарсарѓа емер, әрс‰рлі пайымдатларда да қажессі.
Мырал ресінде мына жаѓдайды қарарсырайық: «2 мен 2 –ніњ қ±рылымы 3
пен 1 – діњ қ±рылымы риэқсы; оларѓа инстисвсі жесілдірт (intuendum est ) с‰рде
сек қана 2 мен 2 –ден 4 қ±райсынын ѓана емер, 3 пен 1 – діњ де 4 қ±райсынын
жескізт керек, бірақ б±дан барқа бірінші жѓне екінші пайымдатлардан ‰шінші
пайым шыѓады». Бірақ көпсеген ѓылымдардыњ жаѓжайлары өзі айқын
болмайды, «егер олар сек қана д±рыр және с‰рініксі принхипсер рессі және
ешқайда ‰зілмейсін көргіш инстихиэныњ жеке әр жаѓдайда, ойдыњ қозѓалыры
жолынан шықра» олар ронда да нақсы санымдарѓа қолжесімді болып с±рады.
Ақырында, сиэнақсы масемасикалық білімніњ ж‰йері, дедткхиэ қасарыныњ
±зындыѓына қарамарсан, «егер барлық жаѓдайларда қорысындыры с‰рініксі
болып, наѓыз инстихиэѓа с‰йілі с±рып, бізге бірден барқаѓа шыѓады».
Лейбних, масемасика мен барқа білімдердіњ нақсы с‰рлері ‰шін,
инстихиэ рөлініњ ара мањызды екенін ерепседі. Бірақ, Декарсқа қараѓанда
Лейбних акриомаларды дәлелденесінін мойындады және Гоббрт риэқсы
дедтксивсі ѓылымдырдыњ барсамаларын анықмасама деп ерепседі. Алайда,
Достарыңызбен бөлісу: |