«ШОҚан оқулары 19» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

208
 
 
Екінші теңдікті  бірінші теңдікке койғанда  
sin
cos
cos
sin
cos
cos
sin
sin
k
a
ch
k
a
ch
. 
Жақшаны ашу арқылы 
sin
cos
sin
cos
cos
cos
sin
sin
2
k
a
ch
k
a
ch
 
 
және  
2
2
sin
cos
1
  теңдігін ескере отырып  әрі қарай тҥрлендіреміз. Сонда 
sin
cos
sin
cos
cos
sin
sin
2
k
a
ch
 
sin
 -ға қысқартамыз         
cos
cos
cos
sin
sin
k
a
ch
. 
Сонымен, 
cos
cos
sin
sin
cos
k
a
ch
. 
 
Есеп  3.    Табаны    BC    және  бҧрыштары 
,
A

 
B

 болатын  ABC 
теңбҥірлі ҥшбҧрышы берілген.Ҥшбҧрыштың қабырғаларын табу керек. 
Шешімі.    А    тӛбесінен   
BC
 табанына    AN    перпендикуляр  жҥргіземіз. 
Бізде  ABN    және    ACN  екі  тікбҧрышты  ҥшбҧрыштары  пайда  болды.  Онда 
жоғарыда келтірілген теорема 3  бойынша  қабырғаларын оңай табуға болады:    
ctg
ctg
k
AB
ch
2
,      
sin
2
cos
2k
BC
ch
 ,       
ctg
ctg
k
AC
ch
2
 
 
                                                                     
A
 
 
                                                                 
 
 
 
 
                                                   
                                                  
                                       
B
                       
N
                        
C
 
 
 
Осы  бағытта  зерттеулерді  жҥргізуге  болады.  Евклидттік  геометриядағы 
тҧжырымдарды  гиперболалық  геометрияда  ҧқсас  тҥрінде  анықтауға  жол  бар. 
Мақалада  қелтірілген  ойлар  оқытушыларға,  студенттерге,  ғылыми  жоба 
орындаушыларға пайдалы болады деген сенімдеміз.  
 
Әдебиеттер: 
 
1. Атанасян Л.С. Геометрия Лобачевского. – М.: БИНОМ, 2014. 

209
 
 
МАСЕМАСИКАНЫҜ ИНСТИЦИЯНЫҜ НЕГІЗІН СҮРІНТ  
ЖОЛЫНДАЃЫ ИНСТИЦИЯНЫҜ ОРНЫ 
 
Рырпамбесов А.А., Маликов С.Р. 
Көкшесат қ., Ш. Тәлифанов асындаѓы Көкшесат мемлекессік тниверрисесі 
aset_240991@mail.ru
 
 
Уилороуиэны 
ажырасасын, 
білім 
с‰рлерініњ 
ішінде 
кейбір 
уилороусардыњ  айсты  бойынша  инстихиэлық  білім  немере  инстихиэ  деп 
асаласын жарқылдақ білім бар. «Инстихиэ» ласын сілінен intuitus мењзе, ырық, 
көзқарар. 
XVII  ѓарырда  инстихиэныњ  рахионалирсік  сеориэры  жөнінде  инстихиэ 
санымдық  утнкхиэ  ресінде  сек  қана  уилороуиэда  емер,  және  нақсы 
ѓылымдарда,  ѓрірере  масемасика  да  қолданылады.  XVII  ѓарырдыњ 
уилороуиэлық 
рахионализмніњ 
кларриксері 
Декарс 
жѓне 
Лейбних 
масемасикалық  дедткхиэныњ  негізінде  жасқан,  акриомалардыњ    инстисвсі, 
нақсы 
білімдерінде, 
сабиѓасса 
логикалық 
ойларсыртныњ 
сиэнақсы 
ақиқассарына р‰йеніп  осырды. Декарсыњ «Ақыл  – ойды жесексет ережелері» 
ењбегінде  инстисивсі  нақсы  жаѓдайдан  жіберілті  және  дедтксивсі 
қ±рылымдармен,  немере  қадамдардыњ  ±зын  қасарларѓа  өрірсеті.  Дедткхиэ 
қасарына  кірген  әр  жаѓдай,  өзі  алып  осырѓан,  жалпы  айсқанда,  инстисивсі 
нақсылыѓына  ие  болмайды,  алайда  біріншіден  көше  осырып,  ақиқассан 
ақиқасқа  инстисивсі  жесілдіре  осырып,  одан  негізделесін,  одан  ересін, 
инстисивсі нақсылықпен және анық-қанықсылыѓымен акриомадан шыѓты. Рол 
барлық келері өскелдермен және қорысындылар бекісіледі. Ақырында, барлық 
қ±рылѓан дедтксивсі ѓылымдар, рахионалирсардыњ көзінде ‰лгі болып ж‰рген 
масемасика,  барсапқы  инстихиэдан  алырсантына  қарамарсан,  акриомалардын 
лезде  өсіп  кескен  және  рессі  аксілердіњ  инстисвсі  көзқарарынан  қасайып 
қалѓан.  Декарс  б±л  ойда,  инстихиэныњ  ақиқассыѓы  мен  нақсылыѓы  сек  қана 
жеке көзқарарсарѓа емер, әрс‰рлі пайымдатларда да қажессі.  
Мырал ресінде  мына жаѓдайды қарарсырайық: «2 мен 2 –ніњ қ±рылымы 3 
пен 1 – діњ қ±рылымы риэқсы; оларѓа инстисвсі жесілдірт (intuendum est ) с‰рде 
сек қана 2 мен 2 –ден 4 қ±райсынын ѓана емер, 3 пен 1 – діњ де 4 қ±райсынын 
жескізт керек, бірақ б±дан барқа бірінші жѓне екінші пайымдатлардан ‰шінші 
пайым  шыѓады».  Бірақ  көпсеген  ѓылымдардыњ  жаѓжайлары  өзі  айқын 
болмайды,  «егер  олар  сек  қана  д±рыр  және  с‰рініксі  принхипсер  рессі  және 
ешқайда ‰зілмейсін көргіш инстихиэныњ жеке  әр жаѓдайда, ойдыњ қозѓалыры 
жолынан шықра»  олар ронда да нақсы санымдарѓа қолжесімді болып с±рады. 
Ақырында,  сиэнақсы  масемасикалық  білімніњ  ж‰йері,  дедткхиэ  қасарыныњ 
±зындыѓына  қарамарсан,  «егер  барлық  жаѓдайларда  қорысындыры  с‰рініксі 
болып, наѓыз инстихиэѓа с‰йілі с±рып, бізге бірден барқаѓа шыѓады». 
Лейбних,  масемасика  мен  барқа  білімдердіњ  нақсы  с‰рлері  ‰шін, 
инстихиэ  рөлініњ  ара  мањызды  екенін  ерепседі.  Бірақ,  Декарсқа  қараѓанда 
Лейбних  акриомаларды  дәлелденесінін  мойындады  және  Гоббрт  риэқсы 
дедтксивсі  ѓылымдырдыњ  барсамаларын  анықмасама  деп  ерепседі.  Алайда,