«ШОҚан оқулары 19» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

7
 
 
Electrohydraulic  effect,  currently  known  as  the  industrial,  environmentally 
friendly way to convert electrical energy into mechanical energy, without mediation 
of  intermediates.  It  is  created  by  the  high-current  pulsed  by  electric  discharge  in  a 
liquid  and  is  a  multifactorial  physical  and  chemical  process  which  involved  shock 
waves with hydrostatic pressure 10
2
-10
3
MPa plasma with temperatures up to 10
4
 ° K, 
high-power pulsed electromagnetic field. 
 
References: 
 
1. Energy Strategy of the Republic of Kazakhstan for 2004-2015. – Astana. 
2. Vasiliev G.P. (1994) Use of low-grade heat of the ground of surface layers 
of the Earth for heat and cold supply in buildings. Heat and power engineering, (2), 
P.31-35. 
3.  Bondar  E.  S.,  Kalugin  P.V.  (2008)  Heat  pump  as  an  energy  efficient 
component of air conditioning systems. Electronic journal of energy service company 
―Ecosystems‖,(5). 
4. Ray, D., McMichael, D. (1982) Heat pumps. Energoizdat, 224p. 
5. Yutkin L.A.  (1955) Electro-hydraulic effect.  Mashgiz ,51p. 
6. Yutkin  L.A. (1986)  Electro-hydraulic  effect  and  its  application in industry.  
L.: Mashinostroenie, 253. 
7. Avramets,  D.R.,  2013.  Microstructure  of  Aluminum  Alloy  6111  under 
Pulse-Static  and  Pulse  Electrohydraulic  Deformation.  Surface  Engineering  and 
Applied Electrochemistry, 49(6): P.509-516. 
8.  Kussaiynov  K.,  Shuyushbayeva  N.N.,  Shaimerdenova  G.M.,Bulkairova 
G.A.,  Ospanova  D.A.  Еlectro-hydraulic  pulse  technology  of  drilling  wells  for 
installation of heat exchange elements of heat pumps. Life Science journal.- 2014. – 
Vol.11. - №.11.- P.469-472. 
9.  The  Mohs  Mineral  Hardness  Scale.  By  Andrew  Alden  (2010).  –  www. 
about.com: geology.  
 
 
 
ИОНДАЛҒАН МЕТЕОР ІЗІНІҢ ЖАЛПЫЛАМА  
ДИФФУЗИЯЛЫҚ ТЕОРИЯСЫ 
 
Абдрахманов Н., Әбітаева Ҧ., Дильмаханова М. 
Қызылорда қ., Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті 
ulbosyn_abitaeva@mail.ru
 
 
Жер ғаламшарының атмосферасының 50-100 км биіктігін алып жатқан Д 
облыстық бӛлігін-тӛменгі иносфера деп атап, оған кӛп жағдайда Е қабатының 
тӛменгі  бӛлігін  қосады.  Бҧл  тӛменгі  ионосфера,  зерттеушілердіің  назарын 
барлық  уақытта  аса  қызығушылықпен  аударып  келеді.  Бҧл  облысқа  метеор 

8
 
 
ағынының  Кҥн,  космостық  сәулелер  әсерінің  ықпалы  кҥшті  болуы  себепті, 
жоғары атмосферадағы негізгі процесстерді тҥсіндіруде ӛте қолайлы. 
Жер  атмосфера  қабатына  ғарыш  кеңістігінен  (11-72км/с)  жылдамдықпен 
келіп енген метеорлық дене 95-120 км метеорлық зона деп аталатын биіктікте, 
атмосфера бӛлшектерімен әртҥрлі әсерлесулерп нәтижесінде алдымен тежеліп, 
одан қызып, балқып, буланып, массаның белгілі бір бӛлігін жоғалтып, әртҥрлі 
соқтығысулар нәтижесінде электрон-ионды жарқыраған соңында әз пайда етеді. 
Метеор  ізінің  пайда  болуына  және  ыдырауына  жауапты  процестер; 
электрондар  суынуы,  іздің  бастапқы  радиусы  пайда  болуына  ҥлесін  қосушы 
иондардың суынуы мен шашырауы, диффузиялық жайылуы, осы уақытқа дейін 
бірін-бірі  алмастыратын  және  бір-біріне  байланыссыз  қҧбылыс  деп 
қарастырылады. 
Газ молекулаларымен серпімді соқтығысу нәтижесінде газды иондардың 
пәрменді шашырауы барысында, энергия шығындалып, метеор ізінің бастапқы 
радиусының  пайда  болуын,  иондар  деффузия  коэффициенті  айнымалы 
диффузиялық  процес  деп  қарастыруға  болады.  Осы  бағытта  орындалған  [1] 
жҧмыста  метеор  ізінің  ӛмір  сҥруімен  бірге  электрондар  температурасының 
тӛмендеу,  айымалы  коэффициентті  диффузиялық  процес  орын  алуы, 
электрондар температурасының келуіне кері әсер етеді (диффузиялық суыну). 
Біз  бҧл  жҧмыста  метеор  ізінің  пайда  болуынан  оның  толық  ыдырауына 
дейінгі  екі  процесті  біріктіруді,  уақыт  бойынша  айнымаы  амбилолярлық 
диффузия  коэффицентіне  ие  болатын  біртҧтас  диффузиялық  процес  ретінде 
қарастыру мҥмкіндігін корсетеміз. 
Мҧндай  тәсілді  қолдану  –  пайда  болған  метеор  әзәнәі  әртҥрлі  фазалық 
эволюциясы  кезін  бірыңғай  жҥйеге  келтіріп,  электрондардың  және  иондық 
температура мен іздің барлық ӛмір сҥруі кезіндегі орташа радиусын  есептеуге 
арналған теңдеулер жҥйесімен ӛрнектеуге мҥмкіндік береді. 
Электрондар  мен  иондардың    амбиполярлық  диффузиясы.  Мереор 
кезінде  пайда  болған  плазма  электрондар  мен  иондардан  тҧрады.  Онда 
коэффициенті  келесі  ӛрнекпен  анықталатын  амбиполярлық  диффузиялық 
процесс пайда болады. 
Д
а
=(Д
е
μ
i
+ Д
i
μ
е
)/ (μ
е+
μ
i
)                                 [1] 
мҧндағы μ
i, е
 және Д
е, i
 – қозғалғыштық және электрондр мен иондар ҥшін 
униполярлы диффузия коэффициенті 
                                                      [2] 
                                         
                                                   [3] 
m
е,i    – 
электрон  мен  иондар  массасы,
 
 
электрондар  мен  иондардың 
нейтраль газ молекулаларымен соқтығысу жиілігі. 
Метеор ізінің ӛмір сҥру уақытының соңғы моментіндегі электрондар мен 
иондардың температурасы туралыы сҧрақ туындамайтыны тҥсінікті. Ал пайда 
болуының  алғашқы  моменті  ҥшін  ионға  қатысты  температура  ҧңымына 
тҥсініктме беру қажеттілігі туады.