Шымкент қаласындағы №79 жалпы орта мектептің информатика пәні мұғалімі Күздеубай Нұргүл Шаймырзақызының «Жеті модульдің мазмұны»

Мен оқу барысында көптеген мәліметтер алдым. Яғни жеті модуль бойынша қалай оқыту қажеттігін үйрендік. Соның ішінде бірінші модульға тоқталар болсам, білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдерді біз әрдайым жандандырып, жанартып отыруымыз қажет. Қалай оқыту керек екенін түсінуіміз қажет. Өмір бойы өзін-өзі оқытудың қажеттілігін мойындау және оның әдістерін таңдау білім берудің негізі. Біз күнделікті өмірде білім алып, білім алуды үйретуіміз қажет.

Оқыту барысында негізгі факторларға тоқталар болсам, оқушылардың білім алу үдерісін түсінуі, нені оқу керектігін үйренуі, өзін-өзі реттеуі, оқу нәтижелерін бағалауды игеруі. Оқушылармен жұмыс жасау барысында олардың пайымдаулары, көзқарастары мен білім деңгейлерін анықтап алу қажет. Оқушылардың нені игере, игере алмайтындығын бақылау арқылы әртүрлі әдістерді пайдалана аламыз. Оқушылар өздері оқудың қажетті екенін, оны өмірде де өз қажетіне қолдана білу керек екенін сезінуі керек. Сонда ғана олардың оқуға деген ынтасы артады.

Егер де оқушы жаттап алатын болса, онда ол емтихан немесе сабақ аяқталған соң ұмытып қалады. Сондықтан олар өздері оқудың қажеттігін түсінуі қажет. Олар өздерінің алдыңа мақсат қойып, өз ойларын еркін айта білуі қажет. Оқушылар өз ойларын айта алады, пікірлесе отырып, оқуды түсінеді. Осы мақсатта біз өз оқу жүйемізді енгізуіміз қажет. Алда тұрған жұмысты жоспарлау мен мақсат қоя білу арқылы, оқушыларды ынталандырамыз және де оқушылардың барлығын, белсенді ете аламыз. Оқытуда бірінші баланың өзін-өзі реттелуіне жағдай жасап, үйрету қажет. Оқушыны оқуда белсенді ету үшін оның нені білетіні мен не білмейтіндігіне көңіл бөлуіміз қажет. Оқушыға әртүрлі сұрақтар мен тапсырмалар беру барысында оларды орындауына уақыт бөліп, тыңдап, түсіністікпен қарап, бірін-бірі оқытуына мүмкіндік берген жөн. Сонда ғана оқытуда оқушылар өздеріне деген жауапкершілкті сезінеді, өзіне деген сенімі күшейіп, оқуға деген белседілігі артады. Білім үдерісінің нәтижелі болуы оқушының өздігінен меңгеріп, өзі үшін оқу керектігін түсінуі болып табылады. Оқушылардың өткен тақырыптардан алған білімі жаңа материалдарды игеруде бастау болатыны белгілі. Сондықтан жаңа тақырыпты игерту барысында өткенмен байланыстырып, оқушылардың тақырыпты ашуына септігімізді тигізуіміз қажет. Әр сабақта оқушылар сабаққа белсене қатысады, бір-біріне кеңес береді, идеялармен алмасады, өз алдарына мақсат қояды, өз пайымдауларын айтады, сұрақтар құрастырады, қателерін тексереді және де олар қателер оқудың бір бөлігі екенін түсіне отырып, тәуекелге барады. Яғни оқушыларда дағды мен білім қалыптасады. Оқушылар оқу үдерісінде қызығушылықпен белсене қатысқан кезде ғана жаңа материалды терең меңгеруіне жол ашылады. Осыған қарап бізде оқушы нені қалайтынын, не жасағысы келетінін түсінуге тырысамыз. Көбінесе оқушыларға бірін-бірі оқытуына мүмкіндік берген дұрыс. Бізде теориямен практика ұштасып жатады. Оқушылар өз қолдарымен жасап көрсе, талқыласа, бір-біріне білім берсе көп жетістікткерге жетеді. Дереккөздерге сүйенсек (Ұлттық оқу зертханалары, Бефель, Мэн штаты, АҚШ) 50 пайыз талқылағанда, 75 пайыз практикада, 90 пайыз білім беруде есте жақсы сақталатынын көрсеткен. Мен бұл пікірмен келісемін, өйткені өзімнің іс-тәжірибемде байқадым. Сабақ соңында оқушыларға рефлекцияны ынталандыру, өз ойларын қорытып айту, алған білімдерін қорытындылау үшін береміз. Бұның да өз кезегінде оқытуда көп көмегі тиеді.Қазіргі заманғы қарқындап дамып келе жатқан үздіксіз білім алу қажеттілігі бізден тәуелсіз оқи білу қабілетін талап етеді. Қорыта келгенде оқу оқушылардың қалай ойлайтынын әрі оқитынын қадағалау, бағалау, бақылау және өзгерту қабілетін дамытудан тұрады. Олар өздері оқудың әртүрлі әдістерін түсіну арқылы, яғни өздеріне сұрақ қоя отырып, білім алуға үйренеді. Мен іс-тәжірибе барысында осыған көз жеткіздім.

Сыни тұрғыдан ойлау – бақылаудың, тәжірибенің, ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты, ойлауға, бағалауға, талдауға және синтездеуге бағытталған пәндік шешім екенін білеміз. Мен өз іс-әжірибемде сыни тұрғыдан ойлау әдісін көп қолдандым. Ол оқушылардың ойлана білуіне, өз оқуына таңдау жасау, басқалардың идеяларына күмәнмен қарау қабілеті ретінде түсіндіріледі. Сыни тұрғыдан ойлау әдісі оқушының ойын дамытуға көп көмегін тигізетінін байқадым. Мен сыны тұрғыдан ойлау әдісін көбінесе жаңа сабақтың тақырыбын ашу мақсатында қолдандым. Сабақ барысында үй тапсырмасын орындағаннан соң оқушылардың өздері жаңа тақырыпты ашуына байланысты тапсырмалар беріп отырдым. Бұл әдіс оң әсерін беріп отырды. Сабақ барысында кездескен сұрақтарды, кедергілерді қалай жою керектігін оқушылардың өздерімен пікірлесу арқылы дамытып отырдым. Оқушыларға тақырыпқа қатысты «Сен қалай ойлайсын?» дегендей сұрақтар бере отырып, олардың ойлау деңгейін бақыладым. «Келешекте компьютердің қандай болғанын қалайсын?» деген сұрақ қойғанымда, олар әртүрлі деңгейде жауап қайтарды. Практикалық жұмыс барысында да қозғалыс әсерін қалай ұйымдастыру, суреттерді пайдалана отырып әңгімелер құрастыру, логикалық есептерді шешуде олардың сыни тұрғыдан ойлауы дамитынын байқадым. Әсіресе ортаға ой тастап отырсаңыз, олардың сабаққа деген қызығушылығымен жауап беру кезіндегі белсенділігі артқанын байқадым. Яғни сыни тұрғыдан ойлау әдісін сабақта пайдалану жақсы жетістіктерге жеткізеді деген ойдамын. Мен өз іс-тәжірибемде байқағанымдай оқушылардың пәнге деген, оқуға деген қызығушылығын арттыру мақсатында келешекте осы әдісті көбірек қолдансам деген ниеттемін. Өйткені оқушылардың ойлау деңгейі әртүрлілігіне байланысты, әрқайсынан әртүрлі идеялар шығады. Олар идеяларға күмәнмен қарай отырып, ақпараттың дұрыс немесе бұрыс екендігіне қол жеткізеді. Пікір алмасады, өз пікірін дәлелдей алады. Қарама-қарсы айтылған пікірлерді сыны тұрғыдан ойлай отырып, шеше алады. Дұрыс және нанымды жауаптарды қайтаруды үйренеді. Дәстүрлі оқытуда біз көбінесе оқушылардың ойларын тыңдай бермейміз. Олардың қалай ойлайтыны бізді ойлантқан емес. Ал, осы сыни тұрғыдан ойлауды дамытуда біз олардың пікірлерін тыңдап, өзгелердің де пікірін тыңдай білуіне жағдай жасаймыз. Рас, бізде оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын дамытуға арналған тақырып бар, сол кезде ғана оқушылармен ой бөлісіп, пікірлерін тыңдаймыз. Сыни тұрғыдан ойлау әдісін өте аз мөлшерде пайдаланамыз, ендігі ойым келешекте осы әдісті қолға алу. Әр сабағымда пайдаланамын деген ойдамын. Сыни тұрғыдан ойлау баланың оқуға деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, кез келген нәсені бақылап, талдай алатын, озық ойлы, білімді, өзін-өзі реттей алатын тұлғаны тәрбиелеуде көп көмегін тигізеді. Мен оған сенімдімін, өйткені өткізген іс-тәжірибемнің арқасында осыны байқадым. Келешекте осы әдісті пайданлана отырып көптеген жетістіктерге жететініме сенімдімін.

Диалогтік оқыту білім сапасын арттыруға көп көмегін тигізеді деп ойлаймын. Яғни диалогтік оқыту баланың білімін жетілдіруде көбірек қолданылады. Біз көбінесе диалогтік оқытуды сұрақ – жауап ретінде қолданамыз. Диалогтік оқыту тек қана информатика саласында емес барлық пәндер үшін тиімді оқыту түрі болып табылады. Әсіресе тіл дамыту кезінде немесе басқа тілді үйрену барысында көп көмегі тиеді. Өз пәніме қатысты айта кетер болсам, бізде көпнесе теориямен практиканы ұштастырып оқытамыз. Ы. Алтынсарин: «Балаға айтып түсіргеннен гөрі , қолымен ұстап, көзімен көріп, мұрнымен иіскеп түсіндірген сабақ ұғымды » деген.

Оқушының дарынды және талантты екенін қалай анықтаймыз? Ол қандай талантымен көзге түседі? Бала кей кездері қабілетті, ал кей кездері мүлдем қабілетсіз болуы мүмкін. Баланың бойынан талантты байқай отрып, мұғалімдердің, ата-аналардың, достарының пікірін тыңдай отырып, ары қарай дамуына ықпал жасауымыз қажет. Жас балаларға өз талантын көрсету қиынға соғуы мүмкін. Дарынды балаларды әр түрлі жағдайда анықтауға болады. Баланың бірі өзін көрсетіп, алға ұмтылса, ал біреулері өз ойын қорытып жинақтағанмен өзін көрсете алмайтындары бар. Менің өз сабақтарыма тоқталсам баланың жұмыс жасау барысын бақылау арқылы оның икемділігін, қабілетін байқаймын. Кехз келген тәжірибелік жұмыс жасату кезінде оны байқау қиынға түспейді. Тағы бір байқағаным дарынды бала өз өйын салмақтап, қалай жасау қажеттігін ойланып, өзін-өзі реттеп алып, жұмыс жасайды, көп уақытын жоғалтуы да мүмкін бңрақ жұмысы нақты, жүйелі болып шығады. Оқушының дарындылығын үйге берілген тапсырманы тексеру барысында да анықтауға болады. Әр түрлі программаларды интернеттен жүктеп алып, өздері үйренеді, білмегенін сұрап, айтып отырады. Оның пәнге деген қызығушылығы басым келеді. Яғни талантты және дарынды оқушылардың есте сақтау қабілеттері жоғары, ақпаратты өз кезегінде пайдалана алады. Өз білімін жетілдіре отырып, өзін-өзі реттей алады. Нақты жоспар құрып, кез келген мәселені анықтай алады, шығармашыл, проблемаларды шешуде балама шешімдерді көріп, дұрыс шешім қабылдай алады. Білім негізі бастауышта қалыптасады десек, дарынды оқушы бастауыш сыныптан ақ байқалады. Қорыта келгенде барлық пәндік сала бойынша қабілетті болмайды, бірақ басқа пәндерді жақсы оқуы мүмкін. Дарынды және талантты балалардың ашылуына дарынды балаларға арналған семинарлар, дебат-клубтар, өнер фестивальдері септігін тигізеді. Дарынды бала ақпаратты саналы қабылдап, өмірмен байланыстырып қарай біледі. Дарынды балаларды әрдайым қолдап отыру қажет. Қазақстаннның гүлденуі жас ұрпақтың қолында.