Шет тілі сабағында ақпараттық технологияларды пайдалану жолдары


Компьютерді шет тілін оқытуда пайдалану



жүктеу 1,3 Mb.
бет2/6
Дата24.12.2017
өлшемі1,3 Mb.
#5537
1   2   3   4   5   6

1.3Компьютерді шет тілін оқытуда пайдалану
Жаңа жағдайларда оқытушы дәстүрлі оқу құралдарын ғана емес, сонымен қатар ақпараттық – коммуникациялық технологияларды пайдалануға тиіс. Бүкіләлемдік желі, электрондық білім беру ресурстары өз оқушыларының, сондай-ақ өзінің білімін кеңейткісі келетін оқытушы- пән мұғалімі үшін жақсы көмекші бола алады .

Оқытушы компьютер үйренушілердің өз бетімен жұмысын ұйымдастыратын және әсіресе тілдік және сөйлеу материалымен жаттықтыру жұмысы процесінде оны басқаратын құрал болып табылады. Бұл қолданылатын жаттығулар мен әдістемелік тәсілдер сипатын анықтайды. Келесілер көбірек жиі қолданылады:

1. Сұрақ- жауаптық диалог. Үйренушінің жұмыс мәні негіз бен сұлба ретінде сұрақта жазылған тілдік материалды пайдаланып, компьютерлдік сұрақтарына тура жауаптар беруден тұрады.

2. Ішінара жауаппен диалог. Компьютерге жауап беру үшін үйренуші болжанылатын нұсқалар қатарынан біреуін таңдайды.

3. еркін құрастырылатын жауаппен диалог. Мұндай диалогты компьютер жауаптың дұрыстығын «танып», бағалай білуі үшін оның қойған әрбір сұрағына жауаптарлы барлық мүмкін нұсқаларымен бағдарлама қамтамасыз етеді.

4. Бос орындарды толтыруға жаттығулар. Компьютер үйренушіге бос орындармен мәтінді немесе ұсыныстар жинағын ұсынады. Шет тіліне аударып, қажетті түрде қолдану қажет орыс сөздері түріндегі сыбыр сөзді пайдаланып бос орындарды толтыру қажет. Сондай-ақ компьютер ұсынғандардың ішінен таңдап, бос орындарды сөздермен немесе сөз тіркестерімен толтыруға болады.

5. Сөздікті білуін өзі бақылауға арналған жаттығулар. Мұндай жаттығулардың нұсқалары мүмкін:

а) Компьютер аудару үшін сөздер тізімін ұсынады;

б) Компьютер сөздердің екі тізімінің арақатынасын белгілеп (орыс және шетел), екі тілде бұл сөздердің балама жұптарын табуды ұсынады;

в) Компьютер шетелдік сөздердің екі тізімінің арақатынасын белгілеп, синонимдер мен антонимдер жұбын анықтауды ұсынады;

г) Компьютер шет сөздерінің тізімін және бұл сөздердің дефинация тізімін ұсынады.

6. Компьютерлік бағдарламалар (компьютерлік оқытудың шетелдік тәжірибесінен)

1. Уордсток (сөздікпен жұмыс істеуге арналған бағдарлама)

Өз бетімен сөздік құруға арналған бағдарлама. Үйренуші анықтамаларымен және мысалдармен 1000 сөзге дейін жаза алады. Кез келген уақытта ол сөзді қарап, өзінің лексика білімін тексере алады: экранда сөздің анықтамасы көрсетіліп, сөздің өзі туралы сұрақ болады. Бос орыны бар мысал сыбыр сөз болады. Бағдарлама жұмысқа ерекше қарапайым және жеке үйрену үшін, сондай-ақ топта сабақ өту мен ақпаратпен алмасу үшін идеалды болып табылады.

1. Мэтчмастер (сәйкестіктерді таңдауға бағдарлама)

Бұл әмбебап бағдарлама үнемі сұранысқа ие. Үйренуші оң және сол бағандардың (сөзден жаңа жолған дейін үш жол) лексикалық бірліктерін дұрыс қосуға тиіс. Таңдау тіл- индикаторды пайдаланумен екі бағанды қарау арқылы жүргізіледі. Басушы құрылғы жеке және сынып жұмысы үшін жаттығуларды қағазда көбейтуге мүмкіндік береді.

2. Чойсмастер (нұсқаларды таңдауға бағдарлама)

Бұл көптік таңдауға жаттығулар құруға арналған жұмыста қарапайым бағдарлама. Бағдарламашы әрбір мысал үшін таңдаудың 3-5 нұсқасын және әр түрлі санын анықтап, қажет болғанда әрбір дұрыс емес әрекетті тіркейтін қателер индикаторын кіргізе алады. Сұрақтар қатар- қатар немесе шашыраңқы көрсетілуі мүмкін.

Жаттығулар құрастырған кезде оқытушыға сұрақтардың белгілі бір санын ұстану міндетті емес. Жаттығу орындағаннан кейін сұрақтар қосылуы мүмкін Бұл үшін «Түзетуші» бағдарламасы қолданылады. Компьютермен жұмыс істеуші тексеруші және үйретуші режимдерді таңдай алады. Біріншісі кезінде үйренуші жауаптарының қайсысы дұрыс екендігін жаттығу орындалып болғанша білмейді, екінші режим дереу жауапты және қателер индикаторының әрекетін қамтамасыз етеді. Қажет болғанда үйренушінің жұмыс нәтижелері басылған түрінде берілуі мүмкін.

3. Клоузмастер (бос орындарды таңдауға бағдарлама)

Бағдарлама оқытушыға немесе үйренушіге 50 жолға дейінгі көлемді мәтіндерді енгізуге, дискке жазуға немесе түзетуге мүмкіндік береді. Үйренуші мәтінді атауы бойынша таңдайды және дисплейде оны көрсету алдында мәтінде қандай сөздер қалдырылып кетуге тиіс екендігін (әрбір бесіншіден әрбір он бесінші сөзге дейін) анықтайды. Сосын, нөмірленген бос орындарымен мәтінді қарастырып, оларды толтырады. Бос орындары бар әр түрлі тілдердегі мәтіндер басылған түрде алынуы мүмкін. Үйренушілер өзіне ыңғайлы жылдамдықпен оларда қағазға толтырып, ыңғайлы уақытта өз нәтижелерін компьютердің деректерімен салыстыра алады.

4. Кроссвордмастер (кроссвордты толтыруға шебер)

Бағдарлама компьютерде кроссвордтар құруға, жазуға және шешуге мүмкіндік береді, сондай-ақ екі үйренуші үшін жұмыс режимін қамтамасыз етеді. Бағдарламашы диаграммалардың мөлшерлерін анықтап (кез келген бағытта 5-тен 15 квадратқа дейін), онда сөздер мен бос орындарды баса алады. Кроссворд кез келген түрлі болуы мүмкін – үйретуші және көңіл көтеруші, сол жерде ойлап табылған сөздермен немесе мәтіннен алынған сөздермен.

5. Юнисаб (қоюға бағдарламашы)

Көрсетілетін мәтінде алдын ала іріктелген сөздер немесе ұғымдар бірінің артынан екіншісі неғұрлым ашық суретпен бөлініп көрсетіледі. Үйренуші олардың орнына басқа сөздерді немесе ұғымдарды қоюға тиіс.

6. Юнилекс (мәтінге сөздікпен жұмыс жасауға арналған бағдарлама).

Бағдарламада әліпби бойынша мәтіннің барлық сөздерінің тізімі құрастырылады және әрбір сөздің қолданылу жиілігі көрсетіледі. Ол белгілі бір мәтіндерге лексикалық түсіндірмелерді дайындауға пайдаланылуы мүмкін.

7. Гэпмастер (бос орындарды толтыруға бағдарлама)

Бағдарлама оқытушыға үлкен мәтіндер енгізіп, қалдырылып кетуге тиіс элементті – жұрнақ, қосымша, сөздер немесе ұғымдарды анықтауға мүмкіндік береді. Қажет болғанда ол басқа, дұрыс жауапұа рұқсатты бекіте алады. Мәтін арнайы процессор арқылы енгізіледі. Үйренуші бос орындарды кез келген реттілікпен толтырып, тексеруші немесе үйретуші режимдерді таңдай алады. Әрбір жауап дұрыс жауап кезінде пайда болатын кілтпен болуы мүмкін. Бұл бағдарламаны тілдік бірліктерді пайдаланудың қалыптасатын дағдыларын қатаң бақылау үшін оқытушылар жиі таңдайды.

8. Пинпойнт (сезуге бағдарлама)

Бағдарлама ең аз мәнмәтін арқылы мәтіннің тақырыбын қалпына келтіру бойынша кеңінен танымал ойынды ұсынады. Ол әр түрлі тақырыптарға 60 мәтін- үлгіні қамтиды. Бағдарламада экранда көрсетілген алты тақырыптың бірі қолданылады және бұл мәтіннен бір сөз көрсетіледі. Бұл мәтіннің қалған сөздері қалдырылып қойылған. Үйренуші ең аз ақпаратты пайдаланып, алтауының қандай тақырыбы бұл мәтінге сәйкес келетіндігін тауып білуге тиіс. Ол тақырыпты ойлап тапқанша, қосымша сөздерді сұрата алады.

9. Спидрид (жылдамдықпен оқуға бағдарлама)

Мәтін экранда белгілі уақыт бойы 8 жолмен бөліктермен көрсетіледі (үйренуші көрсету уақытын таңдай алады: 1 минуттан 9 секундқа дейін - өте баяу оқу үшін; 9 секунд – жедел жадыны жаттықтыру үшін). Жаттығудың мақсаты – мазмұнды жалпы қамтумен тез оқуды жаттықтыру. Әрбір беттен немесе бүкіл мәтіннен кейін көптік таңдауға сұрақтар берілуі мүмкін. Мәтін қалыпты, сол секілді көбейтілген шрифтпен көрсетілуі мүмкін. Көрсету уақытын таңдау кезінде мәтін уақыт шектеуісіз мазмұнды жалпы қамтумен оқу дағдыларын тексеру үшін пайдаланылуы мүмкін.

10. Сториборд (мәтінмен жұмысқа бағдарлама)

Оқытушы экранда басады және мәтінді жазады. Жадыны, логиканы және тілдік дағдыларды пайдаланып, үйренушілер экранда бұл мәтінді қалпына келтіруге тиіс (мәтіннің әрбір сөзіндегі әріптер клякстармен ауыстырылған). Бұл жаттығу оқу белсенділігін ынталандырады. Жұмыс кезінде оқытушы шыдамдылық жоғалтып, жекелеген әріптер қарап қоюы мүмкін, бірақ үйренушілер, тәжірибе көрсеткендей, ешқашан бұлай істемейді және бүкіл мәтінді өз бетімен қалпына келтіруге тырысады. Сондай-ақ жұрнақтар мен жалғауларды ойлап табуға қосымша жаттығулар бар.

11. Тестмастер (сұрақ- жауапты түрде тестілеуге бағдарлама)

Бұл кез келген деңгейде кез - келген пәнге арналған қолданылуда қарапайым бағдарлама. Оқытушы жауаптардың мүмкін дұрыс нұсқаларын қарастырып, «жауап- сұрақ» кез келген ұзындықтағы жұптар тізбегін дайындай алады. Үйренуші толық жауапты басып шығуға тиіс. Ол кез келген реттілікпен сұрақтарға жауап беріп, сондай-ақ тексеруші және үйретуші режимдерде жұмыс істей алады.

7. Компьютерлік ойындар:

1. Заттар сатып аламыз.

Үйренушілерде сатып алғылары келетін тауарлардың тізімі бар. Олар сәйкес дүкенді тауып, кіріп және тауарларды сатып алуға тиіс. Егер дүкенде қажетті тауар жоқ болса, оларға автобусқа отырып, супермаркетке бару қажет. Үйренушілер экранда шет тілде толық жауаптарды басып жазуы керек. Ойында дүкендер желісінің суреті үшін қарапайым графикалық дисплей қолданылады.

2. Лондондық шытырман оқиғалар

Лондонның картасы қолданылатын қызықты ойын. Ойыншы Лондонға саяхат жасап, саяхат соңында белгілі бір заттар сатып алып, Хнтроу әуежайына дейін жетуге тиіс. Ойын әдеттегі сабаққа есептелген және шет тілін әр түрлі жағдайларда пайдалануды ынталандырады.

3. Сөзді ұстап ал.

Экранда бір топ балық –сөздер жүзіп өтеді, балықты оларды аулап, қажетті ретпен тізіп қоюға тиіс. Бағдарламаның жұмыс тілі - шет тілі. Әрбір сәтті әрекеттен кейін экранда пайда болатын сөздердің барлық мүмкін комбинацияларына рұқсат етілген.

4. Қонақ үйде өрт болып жатыр.

Ойыншылар жанып жатқан қонақ үйге тап болып, дұрыс шығу жолын табуға тиіс. Бұнымен қоса оларға белгілі бір бөлмелер арқылы өтіп, нұсқаулар беруі және бағалы заттарды (бұның бәрін шет тілде басып жазып) жинауы тиіс. Оқытушыда ең жақсы эвакуациялау жоспары болады [17,229-303].



Компьютермен тұрақты жұмыс оқытушыға лексикалық материалды, грамматикалық құбылыстарды істеп шығуға, жазуды дамытуға, тілдік сөйлеуге дайындыққа өзінің компьютерлік жаттығуларын құруға мүмкіндік береді.

Оқытушы білімдер деңгейі мен оқулықтарға бейімделген, тілдік шеберліктерді дамытуға әр түрлі жаттығулар әзірлеп шығара алады. Нақты дағдылар мен шеберліктерді қалыптастыру таңдап алынған материалдың негізінде қызмет қағидасы бойынша жүзеге асырылады. Және де оқушылардың психологиялық жастық еркшеліктерін, жай механикалық есте сақтау емес, жауапты құрастыруды қажет ететін ойлау тапсырмаларына бағдарлану қабілетін ескеру қажет. Егер белгілі бір білімдер мен дағдыларды қалыптастыру қажеттілігі мен мүмкіндігі болса, компьютер қажет. Егер тек тану және ұдайы ойнату дағдылары, танысу – білімдер, көшірме- білімдер қалыптасатын болса, онда ЭЕМ-ны пайдалану мақсатқа сай емес, тиімсіз, себебі оның мүмкіндіктері едәуір кеңірек және оларды жоғары деңгейде, барынша көп пайдалану қажет. Бұл компьютерді қойылымдар, өзгертулер жасау, жақшалар ашу қажет болатын тілдік жаттығулар жүктеудің қажет емес екендігін білдіреді. Машинаны қарапайым әрекеттерді жетілдіруге арналған қарапайым бағдарламалармен жүктегенше, бұның бәрін қажет болған жағдайға кілттермен жабдықталған, баспа мәтіндермен жасау оңай және арзанырақ болады. Компьютерді неғұрлым күрделі жаттығулар жасау үшін оқу процесіне қосқан жөн. Бірнеше мысал келтірейік.
«Жұмыс іздеу» ойындық жаттығуы
Оқушыларға мынадай тапсырма беріледі: Сіздер жұмыссыз қалып, мамандық бойынша жұмысқа орналасқыларың келеді. Өздеріңе көңілден шығатын жұмыстың барлық мүмкін нұсқаларын іздеңіздер. Жұмыстың мүмкін нұсқалары мен қбылдау жағдайлары туралы деректер банкі сәйкес компьютерлік бағдарламада жазылған. Үйренуші пернені басумен «Жұмыс іздеу?» бағдарламасын шақыртады. Дисплейдің экранында бір уақытта жауаптар да жазылған шет тілде нөмірленген сұрақтардың бірінші сериясы пайда болады. Мұндай жауап сұрақтар бестен аз емес, оларда өңделітені лексика жазылған. Міне, мысалы, адамның кәсібі туралы сұрақтар сериясы: 1.Do you want to work as a worker? 2. Do you want to work as a teacher? 3. Do you want to work as a doctor? 4. Do you want as an engineer? etc.

Үйренуші сұрақты және ол үшін қажетті ақпарат жазылған жауапты таңдайды, және сұрақтың нөміріне сәйкес келетін санмен пернені басады. Одан әрі сұрақ- жауаптардың келесі сериясы пайда болады. Егер жауаптар дұрыс таңдалса, онда компьютер қорытынды жасайды (мысалы): «Сізге инженердің лауазымы ұсынылады, сіз барлық тапсырманы дұрыс орындап шықтыңыз және тілдік материалды жақсы үйрендіңіз». Ойын процесінде компьютер өз клиентінің назарын қойылатын тілдік материалдың қиындықтарына бағыттай алады. Мысалы: «Жекеше түрлі үшінші жақта етістіктерге - s жалғауы қосылатындығына көңіл бөліңіздер және т.б.».
Тыңдап түсінуде жаттығулар
Компьютерге магнитофон қосылып, ол дисплейдің экранында виузалды суретпен фонограмманы синхрондауға мүмкіндік береді. Осылайша шет тілді мәтінді тыңдап түсіну үшін көретін сүйеніштерін жасаудың жақсы мүмкіндігі пайда болады. Көретін сүйеніштері мәтінді тыңдау кезінде қиындықтарды алып тастауға бағытталған мәтіналды жаттығулары түріндле болуы мүмкін. Сүйеніштер мәтінді тыңдағанға дейін көрсетіледі, және қажет болса, тыңдау кезінде экранда болуы мүмкін. Сосын мәтінді тыңдаудан кейін орындау қажет мәтіндік тапсырмалар пайда болады. Көретін сүйеніштер мен мәтіннен кейінгі тапсырмаларды бұлай қолдану шет тілді мәтінді тыңдап түсіну кезінде жақсы әсер береді.
Оқу дағдыларын жетілдіруде жаттығулар

Дисплей экранында берілген жылдамдықпен төменнен жоғарыға өтетін және оның үстіңгі жақтауына жоқ болатын шет тілді мәтін пайда болады. Мәтіннің экранда өту жылдамдығы оқушылардың үйрену деңгейіне байланысты реттеледі. Мәтін экранда өткен кезде оқушылар одан берілген ақпаратты алып, бақылау кезінде бақылауға арналған тапсырмаларда не қажетт екендігін көрсетуге тиіс. Бұл қойылған сұрақтар жауап болуы мүмкін, бұл дұрыс емес ережелер болуы мүмкін, бірақ біздің ойымызша, бақылау үшін ең жақсы нұсқа «Comprehension Test» болып табылады. Сондай – ақ компьютерді жылдамдықпен оқуға пайдалануға болады.

Мұндай жаттығуларды орындау оқушыларға тапсырма беруге ғана емес, сонымен қатар әрбір орындалған жаттығуға баға беріп, олардың жұмысын қадам- қадам түзетуге мүмкіндік береді. Осылайша ең болмағанда жасалған қателерді талдауда оқушылардың әрбір жұмысын тексеру қажеттілігі болмай қалады. Бұның бәрін компьютер орындайды.

Оқушылардың жұмысын ынталандыратын мүмкін түсіндірмелер аса маңызды рөлді атқарады. Оқушыларға олардың жұмысына көңіл бөлулер, олар жіберге қателерге қатысты ықыласты ескертулер, ұсынылатын бағдарламагы олардың көбірек белсенді қызықты орындауына жағдай жасайтын дем беретін репликалар ұнайды. Қарым- қатынастағы игі ниеттілік оқушылардың ақпаратты жақсы қабылдауының психо- физиологиялық алдағы қатарлы заңдылықтарының бірі болып табылады. Сондықтан буферлерге жауап дұрыс, «дұрыс», «қате», «сіздің жауабыңыз түсініксіз» секілді қарапайым сөздерді енгізген емес, мүмкіндігінше оқушылардың әрекеттеріне қарым- қатынасты білдірген дұрыс. Мысалы: «Жарайсың!», «Өте жақсы», «Өкінішке орай, сіз қателестіңіз, тағы да жауап беріңіз», «Сіздің жауабыңызды үлгімен салыстырып, тапсырманы тағы бір рет мұқияттырақ орындауға тырысыңыз. Сәттілік тілейміз!».

Жұмысты қорытындылаған кезде бағаны жай қою емес. сондай-ақ оған түсіндірме берген маңызды.

Компьютерлік бағдарлама ұсынатын тапсырманы оқушылардың орындауы үшін үзілістің ұзақтығы туралы бірнеше сөз айтқан жөн. Оқушыны қолайсыз жағдайға қоймас үшін, оқыту кезінде жұмысты орындау үшін үзіліксі шектеудің ұсынылмайтындығын, ал тапсырмаларды орындауды бақылау үшін үзілісзі шектеуге болатын және қажет екендігін есте сақтау қажет, бірақ бұл үйретуші бағдарламагы және оқушылардың клавиатурамен жұмыс жасау шеберлігін тәжірибелі ұзақ уақыт тексеруден кейін ғана мүмкін.

Компьютерге сондай-ақ оқушылардың әр түрлі контингенті үшін грамматика (ереже, қандай да бір өзге грамматикалық түрлердің қолданылу кестесі, етістіктердің жіктелуі және басқаруылуы және т.б.) және лексика (берілген сөзлің негізгі сөз тіркестерін, оның синонимдері мен антонимдерін көрсетумен) бойынша анықтамалық материалды, оқу және айту ережесін, лигвоелтану және тарихи ақпаратты және т.б. енгізуге болады. Қажетті анықтамалық материалды іздеу үшін компьютерді пайдалану оқушыларды сәйкес сөздікті немесе анықтамалықты іздеуден құтқарады, бұл уақытты көп ұтуға мүмкіндік береді.

Бірақ бұл жерде оқушы бағдарламада дәл құрастырылған сұрақтарға жауап беріп, экранға шығарылған нұсқалардың шектеулі санынан жауапты таңдайтындығы туралы айтқымыз келеді. Мұндай әдіс кезінде ізденгіш оқушының қажетті жауапты өз бетімен құрастыру, өз гипотезасын тексеру немесе ең жақсы және стандартты емес жауапқа ойлану мүмкіндігі болмайды. Оның өз жолдастарымен дауласу және нақты өзінің жауабын дәлелдеу мүмкіндігі жоқ. Сондықтан осындай шектеулердің себебінен оқытудың компьютерлік әдісін пайдалануды асырмау қажет. Оны бақылау құралы ретінде пайдалану қажет, әйтсе де оны елемеудің де қажеті жоқ.

Компьютерлік оқыту әдісін оқушылардың дербес жұмысын ұйымдастыру үшін пайдалану өте тиімді. 10-15 адамнан тұратын топта шет тілін оқыту оқушылардың жеке - психологиялық ерекшеліктерінің алуандығына байланысты едәуір қиындықтарға ұшырайды. Бір уақытта бір материал, бір оқыту тәсілдері, жұмыстың бір ырғағы әр түрлі темпераментті, қабілетитіліктері, есте сақтауы, көңіл өоюы, ойлау ерекшеліктері, білім және басқа сапалары бар оқушыларға ұсынылады. Бұл жерден оқытудыға дифференциалданған тәсіл талабы шығады. Бірақ бұл үйренушілердің өзіндік жұмысын болжайды.

Ұзақ уақыт бойынша өзіндік жұмыс деп оқушылардың үй тапсырманы орындауы түсінілген. Бірақ үй тапсырмасы өзіндік жұмыстың жоғары пайдалы әсер коэффициентін толықтай қолдануға мүмкіндік бермейді. Бұл үй тапсырмасын сыныпта қайталау қажеттілігімен, сәйкесінше, бағдарламамен шет тілін оқытуға бөлінген оқу уақытын жұмсау қажеттілігімен түсіндіріледі. Оның үстіне, мұғалімнің әрбір үй тапсырмасын тексеріп, бағалау мүмкіндігі бола бермейді, бұл оның тиімділігін төмендетеді. Оның үстіне, үй тапсырмасы не мүлдем орындалмайды («сұрамайды» деген үмітпен), не сыныптастарынан көшіріп жазып алынады.

Компьютерді пайдаланумен өзіндік жұмысты басқаша қарастыруға болады. Сабақ үстінде өзіндік жұмысты орындау қажеттілігі кезінде оқытушы әрбір оқушыға ол орындайтын белгілі бір бағдарламаны ұсынады. Орындау соңында оқытушы нәтижелерді салыстырып, әрбір оқушының жұмысын орындалған тапсырмаға сәйкес жеткілікті объективті бағалайды.

Бұл жерде әдістемелік тұрғыдан алғанда оқытушы бағдарлама өзіндік жұмыстың басқа түрлерін алмастырмауға тиіс екендігін айта кету қажет. Ол - өзіндік жұмысқа арналған дидактикалық материалдың бір бөлігі. Сәйкесінше, оқушылардың өзіндік жұмысының бүкіл жүйесінде компьютерлік оқытудың орнын белгілеу қажет. Компьютерлік бағдарламаны орындау – 0,7 кем емес коэффициентімен білім қалыптасқан, яғни білім деңгейі «қанағаттанарлықтан» кем емес бағалануға тиіс, Ом сатыда оқушылардың өзіндік жұмыс түрлерінің бірі.

Оқытуды ақпараттандыру оқушылар мен мұғалімдерден сауаттылықты қажет етеді, оны оқыту мазмұнының еркше бөлігі ретінде қарастыруға болады. Компьютерлік сауаттылық мазмұнының құрылымына кіреді:

  • информатика мен есептеу техникасының негізгі түсініктерін білу;

  • кем дегенде бір мәтіндік түзетушіні меңгеру;

  • қазіргі заманға сай операциялық жүйелерді білу және олардың негізгі бұйрықтарын меңгеру;

  • алгоритмдер туралы бастапқы түсінік.

Электрондық – есептеуіш машина өзінің жадысының, тез әрекет етуінің, бағдарламалық басқарылуының арқасында оның барлық функцияларында мұғалімді алмастыруға қабілетті екендігі барлығына белгілі. Бірақ, компьютерді сабақты ұйымдастыру үшін қолданып, әрбір мұғалім нақты анықтауға тиіс:

  • компьютер берілген нақты сабақ үшін оқыту құралы ретінде жаңа не нәрсе береді;

  • ұсынылатын оқытатын компьютерлік бағдарламалар міндетті стандарт ережесімен келістіріледі ме;

  • қандай нақты бағдарламалар оларды тікелей сабақта қолдану үшін, ал қандайлары - сабақтан тыс уаытта қолдану үшін жарайды;

Берілген оқыту әдісін қолдану кезінде мұғалімнің жұмысы келесі функцияларды қамтиды:

  • өз пәні бойынша сынып деңгейінде оқу процесін ұйымдастыру (оқу процесінің кестесі, сыртқы диагностика, қорытынды бақылау).

  • Сыныпішілік белсендіруді және үйлестіруді ұйымдастыру (жұмыс орындарын қою, нұсқама жүргізу, ішкі желіні басқару және т.б.).

Оқушыларды жеке бақылау, жеке көмек көрсету, әрбір оқушымен жеке байланыс. Компьютердің көмегімен визуалды және есту үлгілерін қолданатын жеке оқытудың идеалды байланыстарына қол жеткізіледі.

Ақпараттық ортаның құраушыларын дайындау (бағдарламалық құралдар мен жүйелер, оқу – көрнекілік құралдар және т.б.), белгілі оқу курсының олардың пәндік мазмұнымен байланыс.

Компьютерлік оқыту әдісінің өз жақтастары бар, сондай - ақ өз қарсыластары да бар. Олар компьютер оқушы мен мұғалімді бір - бірінен тасалап, олардың арасында кедергіні алға тартады деп мазасыздануда. Олар сондай-ақ компьютердің көмегімен сұрақтарға жауаптар уақытты үнемдейтіндігін, оқушы мен мұғалім үшін ауыстырылмайтындығын айтады. Сондықтан компьютерлік оқыту әдісін қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктерін қарастырған жөн. Артықшылықтарына келесілер жатады:

Оқытуды жекелендіру күшейеді;

  • дербестік дамиды;

  • қате жұмыс кезінде қорқыныш сезімі көрінбейді (сыныптастары оның қателерін көрмейді);

  • меңгеру жеңілдейді, себебі бағдарлама әзірлеушілері көптеген қиындықтарды алып тастауға мәжбүр;

  • таным қызметі процесінде оқушылардың релаксациясына жәрдемдеседі, бұл ойлауды, ал сәйкесінше, зерттелетін материалды меңгеруді өздігінен белсендіреді;

  • конструкциялық ойлау қалыптасады;

  • оқу қызметін қадам- қадам басқару және оптималды құрастырылған алгоритмдердің негізінде оны қалыптастыру нақты жүзеге асырылады;

  • жедел кері байланыс, ң алдымен ішкі байланыс қамтамасыз етіледі («оқу материалы - үйренуші» жүйесінде);

  • өзіндік бақылауға, өзін- өзі басқаруға және оқы қызметін түзетуге тиімді оқыту жүреді.


Кемшіліктерге мыналарды жатқызуға болады:

  • топта оқытуды төмендету (кейбір жағдайларда жоюды), бұл оқытудың дамытушы және тәрбиелеуші потенциалын азайтады;

  • шығармашылық белсенділіктің нашар дамуы;

  • мұғалім тұлғасының тікелей әсерін төмендету, бір- бірімен жанды қарым- қатынас мүмкіндігі;

  • педагог тұлғасының оқушыға интеллектуалдық және эмоционалдық әсер ету мүмкінсіздігі;

  • педагогикалық процесс бұл оқыту ғана емес, сонымен қатар тұлғаны қалыптастыру: компьютер, өкінішке орай, бұны қамтамасыз етпейді;

  • дисплей денсаулыққа зиянды әсер етеді, себебі шаршау туғызады, көз көруді төмендетеді, бұл алыстан көрмеушілікке әкеледі;

  • кадр ауысымының жеткіліксіз жиілігі орталық – жүйке жүйесіне әсер етуі мүмкін.

Аталған кемшіліктер шынайы, бірақ қаласа, оларды жеңуге болады. Компьютер оқытушы ұсынған материалды алмастыруға емес, толықтыруға ұмтылғандықтан, компьютерлер оқушы мен оқытушының арасындағы байланыстың қысқаруына әкеледі деп болжанылады. Машина іс жүзінде де өзіне оқытушының функцияларын алған жағдайларда ол олардың ішіндегі ең қиындарын ғана орындайды, мысалы, ережені баяндау немесе бақылауды жүзеге асыру. Қазірдің өзінде кері байланыс және басқару функциясы, компьютердің ақпараттық және бағалық функциялары туралы айтуға болады. Бұның бәрі машина ішінара немесе толықтай өзіне ала алатын, оқытушының аса маңызды функциялары, осылайша оқытуды жекелендіру қамтамасыз етіледі. Бірақ, одан басқа, компьютер шет тілін оқытуда дербес ынталандырулы рөлді атқарады. Күрделі техникамен жұмыс, шешім қабылдау қажеттілігі, жауаптар мен белгілердің, тестілік тапсырмалар мен жаттығулардың пайда болуы және, ақырында, машинаның өзімен танысу бұның бәрі жанды қызығушылық туғзады, және, әрине, шет тілін оқытуға мотивацияны арттырады. Оның үстіне оқушының компьютермен өзіндік жұмысы компьютерлік сауатсыздықты жоюға жағдай жасайды, бұл біздің қоғамымыздың ғылыми – техникалық прогресінің маңызды тапсырмасы болып табылады .
Шеттілді сөйлеуді оқытуда теледидарды пайдалану

Теледидарды белсенді және орынды пайдалану оқыту мазмұны мен процесін басқаруды едәуір жеңілдетуге жағдай жасайды. Ауызша шеттілді сөйлеуді оқытуда теледидарды пайдалану үйренушілердің сөйлеу қызметін белсендіру, көлемді жағдайлар жасауғ олардың шеттілді араласуын ынталандыру және ұсынылатын жағдайларда негізгі коммерциялық құрал ретінде ет тілін оқушлардың меңгеруін бақылауды жетілдіру үшін мүмкін және мақсатқа лайықты болып көрінеді.

Теледидарды пайдаланумен жұмыс едәуір деңгейде берілген жағдайда көлемді бағдарламалар жасау, аудиторияда сабақтарда ауызша шеттілді сөйлеуді үйрету процесін икемді (шығармашылық) басқару үшін жаңа қосымша мүмкіндіктер пайда болатындығы айырмашылығымен бағдарламалу қағидалары бойынша құрылаы.

Оқу жұмысында келесі әдістемелік тәсілдер қолданылуы мүмкін:

- диалог, монологиялық сөйлеу, жекелеген репликалар, тұтас коммуникациялық сюжет түріндегі шеттілді сөйлеу үлгісін көрсету;

- шеттілді сөйлеу үлгілерін меугеруді басқарудың аудиовиузалды бағдарламасы;

- диктор – үйренуші жүйесінде ауызша тілді өзара әрекеттестік;

- сөйлеу пікірлерін мазмұны аудиовиузалды суреттеу.

    Ақпараттық технология – ақпараттарды жинау, сақтау және өңдеу үшін бір технологиялық тізбекте біріктірілген әдістер мен өндірістік және бағдарламалық - технологиялық құралдардың жиынтығы.

    Ағылшын тілі сабағында компьютерді қолдану мәтіндер мен ақпаратты білуге жол ашады. Тіпті нашар оқитын оқушылардың өзі компьютермен жұмыс істеуге қызығады, өйткені кейбір жағдайларда компьютер білмеген жерін көрсетіп, көмекке келеді.

    Қазақстан Республикасының мемлекетаралық тілі – ағылшын тілін жаңа технологиялар арқылы оқыту ісі күннен - күнге өзекті болып келеді. Тілді ақпараттық - коммуникативтік технология арқылы оқыту – тіл үйренушінің өз бетімен тіл үйрену қабілеттерін жетілдіруіне игі ықпал ететін тиімді жүйе болып табылады.

    Сонымен қатар оқушылар интелектуалдық, шығармашылық және коммуникативтік істерін дамыта алады, оқушының оқу белсенділігі артады, сабақтың негізгі кезеңдерінің бәрінде оқушыларға шығармашылық жұмысты ұсынуға болады.

    Тіл үйретуде ақпараттық технологияларды пайдалану тиімділігі



«Ауызша айтсаң – тез ұмыттым,

Көрсетсең – есте сақтаймын,

Іске кіріссең – үйренем.»

(қытай мақалы)

     Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаға бағыттап, оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылату – бүгінгі күннің басты талабы.

   Орта мектептерде ағылшын тілін оқыту жүйесі қарапайым және бастапқы, негізгі, орта және ортадан жоғары деңгей бойынша базалық және пәндік құзыреттерді жүзеге асыра отырып, ағылышын тілін қатысымдық тұрғыдан меңгерту; сөйлесім әрекетінің түрлеріне сай оқушыны тілдік білім негізінде оқыған тілде сөйлеуге, сауатты жазуға үйрету арқылы дара тұлғаның тілдік қабілетін дамыту, бір-бірімен сабақтас, жүйелі тақырыптарды коммуникативтік тұрғыдан ұсына отырып, оқушыларға ағылышынша тілдік қатынасты игерту мақсатын көздейді. Осы аталған мақсатқа қол жеткізу үшін оқытудың ақпараттық технологияларын пайдаланған орынды.Қазіргі кезде сабақта ақпараттық технологияларды бәріміз кеңінен қолданамыз. Ұлы атамыз Абай Құнанбайұлы: «Шәкірттерің жақсы оқу үшін, оның оқуға деген ынтасы және қызығушылығы зор болу керек», - деген. Расында да, тек ғана жігерлі, әр нәрсені үнемі білгісі келген, табандылығын, шыдамдылығын көрсеткен адам ғана мақсатына жетеді.    

     Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауында ХХІ ғасырда ақпараттық қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім беру саласында төмендегідей міндеттерді шешу керектігін атап көрсетті: Компьютерлік техниканы, интернет , телекоммуникациялық желі, электрондық және телекоммуникациялық құралдарды, мультимедиялық электрондық оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді пайдалану арқылы білім сапасын көрсету. Сонымен қатар тәуелсіз еліміздің болашағы -жарқын, білімді, парасатты, өз ана тілімен бірге шетел тілі «ағылшын тілінде» еркін сөйлеп,



өз елін, халқын, мәдениетін шетелге таныстыра алатын үш тілде еркін сөйлейтін азамат болып шығуы керек деген еді.

     Адамзат баласының өз ұрпағын оқыту мен тәрбиелеудегі ең озық, тиімді әдістерін тәжірибелерін жалғастырып тың жаңалықтар іздеу, классикалық педагогиканың озық үлгілерін жаңашылдықпен дамыту қашанда жалғаса бермек. Қазіргі таңда жеке тұлғаны қалыптастыру оқушының өзі арқылы, оның іс - әрекетін ұйымдастыру арқылы ойлау дағдыларын дамыта отырып жүзеге асырылады. Білім - жолы қиында қастерлі жол. Болашақ жастарды оқыту, тәрбие беру, қазіргі өмір ағысына бейімдеу ұстаз алдында тұрған ең басты міндет. Қазіргі заманғы білім беру жүйесі оқытудың инновациялық нысандары мен әдістерін енгізу педагог қызметкерлердің тұлғасына кәсіби құзыреттілігіне жоғары талаптар қоюда. «Кәсіби құзыреттілік - жеке тұлғаның кәсіби іс - әрекетті атқаруға теориялық және практикалық әзірлігімен қабілеттілігінің бірлігі».

     Білім берудегі мақсат тек білімді кәсіби мамандандырылған адам дайындау ғана емес, рухани дүниесі бай және адамгершілігі зор, қоғамдық өмірдің барлық аясында ұлттық құндылықтарды бағалауға және дамытуға қабілетті тұлғаны қалыптастыру керек екенін баса айтқан жөн. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев 29 қаңтар 2011 жыл Қазақстан халқына жолдауында «Мен қазіргі заманғы қазақстандықтар үшін үш тілді білу әркімнің дербес табыстылығының міндетті шарты еккендігін айтып келемін. Сондықтан 2020 жылға қарай ағылшын тілін білетін тұрғындар саны кемінде 20 пайызды құрауы тиіс деп есептеймін»- деді.

     Олай болса, оқушыны ағылшын пәніне қызығушылығын тудырып дамытуды және жемістің нәтижесін көруді мақсат тұтқан әрбір мұғалім жолдауға жедел үн қосу керек деп білемін. Шетел тілін үйрету қиын да, қызықты жұмыс. Қазіргі кезде ұстаздарға қойылып отырған талап жаңа технологиялық әдістерді қолдана отырып сапалы терең білім беру, оқушылардың ойлау, есте сақтау көру қабілеттерін жетілдіру. Мектептерде жаңа технологиялар арқылы оқыту шет тілін үйренудің сапасы мен маңызын арттырады. Шет тілін оқыту процесінде тілді дұрыс үйрету ауызша сөйлеу, сауатты жазу, мәнерлеп оқыту өте маңызды. Қазіргі кезеңде мектептерде ағылшын тілін оқыту дұрыс жолға қойылған. Оқушылардың ағылшын тілін біліп ғана қоймай, оның тарихын, ұлттық мәдениетін білуге көп көңіл бөлінеді. Шетел тілін оқытудағы білімділік мақсаты - шетел тілінде сөйлеуді үйрету, байланыста бола алу мен ортақ тіл табысып, қарым - қатынасты нығайтуға ұмтылу болса, тәрбиелік мақсаты - өзге адамдарды тыңдау мәдениетін қалыптастыру негізінде өз пікірін айта алу және қорғауға үйрету.

    Ағылшын тілді оқытуда жаңа технологияларды, техникалық құралдарды сабақта жан - жақты қолдану, мұғалімнің көптеген қиындаған қызметтерін жеңілдетіп, осы іскерліктің ұстанымды жаңа тәсілдерінің пайда болуына мүмкіндік туғызады. Осындай жаңа жолдардың біріне ақпараттық оқыту жүйесіндегі компьютерлік бағдарламалардың түрлері арқылы тіл үйретуді жатқызуға болады.

      Елімізде білім беру саласында жаңа ақпараттық технологияларды қолдану басты мақсат болып отыр.Ол тек қана техникалық құрал емес, сонымен бірге жаңа ақпараттық , коммуникациялық технология және білім беру жүйесіндегі сабақ берудің жаңаша әдісі болып отыр.

     Компьютерлік телекоммуникациялар бүгінгі қоғамда үлкен қолданысқа ие.Мәселен бизнесте, ақпараттық құралдарда, ғылым мен білімде.

Қазіргі заман мұғалімі тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи-танымдық, педагогикалық-психологиялық сауатты, саяси-экономикалық білімді және ақпараттық-коммуникациялық білімді және ақпараттық-коммуникациялық технологияны жан-жақты меңгерген ақпараттық құзырлы маман болу керек.

   Ағылшын тілі - бүгінгі заманымыздың кілті, компьютер технологиясының кілті екені белгілі.

    Біздің мемлекетімізде жаңа ақпараттық құралдардың дамып келе жатқаны сөзсіз. Қазіргі заман педагогтарына компьютер және мультимедиялық құралдарды қолданудың сабақ өту барсында өте тиімді тәсіл екені белгілі.Бұл құралдың қуаттылығы соншалықты онымен бірге білім жүйесіне жаңа әдістермен бірге әлемдік ойлаудың жаңа идеологиясы (шығармашылығы) енгізілді.

    Компьютерлік және ақпараттық технологиялар заман талабы.

    Бұл жұмыстың басты мақсаты компьютер желісін және мультимедиялық - электрондық құралдарды шет тілі сабағында тиімді қолдану, нақтылап айтқанда ағылшын тілі сабағында презентацияларды және мультимедиялық - электрондық құралдарды мектеп қабырғасында және білім беру процесінде терең қолдану.Ағылшын тілі - ұлы әдебиет тілі

    Ағылшын тілі сабағында компьютерді, мультимедиялық және электрондық оқулықтарды және интерактивті тақтаны пайдаланғанда:

лексиканы оқып үйретеді;

сөйлеу ырғағын;

диалог, монолог және рөлдік ойындарды;

хат жазуға үйретеді;

грамматикалық құрылымдарды түсіндіріп, оқушылардың есінде сақтауға көмектеседі.

    Қазіргі кезде ағылшын тілімен компьютер, телекоммуникациялық құралдарды меңгеруді уақыттың өзі талап етеді, тіпті кейінгі жылдары олардың рөлі зорая түсуде.

    Оқушылардың ағылшын тілі пәніне деген қызығушылығын арттыруда көп ізденіп, жаңа ақпараттық технологияларды меңгеруді, әр - түрлі әдіс-тәсілдерді білуді қажет деп санаймын және мен өз сабақтарымда қолданамын. Және мен өз сабағымда “Messages» электронды оқулықтарын жиі қолданамын.

     Жаңа ақпараттық құралдарды ағылшын тілі сабағында қолданғанда күтілетін     нәтижелер:

үлгерімі төмен оқушыларға көмектеседі;

оқушыларың сабаққа деген қызығушылығын арттырады;

сабақта пайдаланылатын көрнекіліктердің санын арттырады;

оқушылардың шығармашылығын арттырады;

оқушыларды жеке жұмыс істеуге үйретеді;

грамматикалық құрылымдарды оңай түсінуге көмектеседі;

оқушылардың есте сақтау, есту, көру, сөйлеу, ойлау қабілеттерін дамытады;

пікірталас, талдау, анализ жасау мүмкіндіктерін арттырады;

     Көбіне мен ағылшын пәнінде компьютерді жаңа сабақ түсіндіргенде, грамматикалық құрылымдарды өткенде және қорытынды сабақта қолданамын.

     Ағылшын тілін оқытуда ақпараттық технология құралдарын қолданудың  басты мақсаты - оқушыларға шетел тілінде қарым-қатынас жасауды базалық деңгейде игерту. Осыған сәйкес оқыту мазмұнына қарапайым коммуникативтік біліктілікті, қажетті жағдайда ауызша және жазбаша (сөз, тыңдап түсіну, оқу, жазу) өзара мәдени қарым-қатынас процессінде қолдана алу қабілеттілігі мен дайындығын қалыптастыруды қамтамасыз ететін тілдік, сөздік, әлеуметтік-мәдени білім, білік дағдылар енеді.

     Компьютердің білім беру құралы ретінде кең таралуының негізгі алғы шарттары:

1. Компьютер шексіз ақпарат әлемінде енуге және ақпаратты жүйелі түрде талдап, сараптауға мүмкіндік береді. Ақпаратты алудағы жоғары жылдамдық адамның ақпараттық мәдениетінің үнемі өсуіне жағдай жасайды.

2. Компьютер адамның зерттеу - танымдық әрекетінің әмбебап құралы ретінде ерекшеленеді.

3. Өзге құралдардан компьютердің ерекшелігі – оның қатысымды құрал бола білуі. Яғни, білімгер, ол арқылы қатысымның барлық түрлерін жүзеге асыра алады. Бұл – мәтіндерді оқу, сұхбат жасау, жазу, тыңдау әрекеттері. Тіл үйренуде бұл мүмкіншіліктер ең маңызды болмақ.

4. Құрал бітімгерлерге өз әрекеттерінің нәтижесін айқын көрсете алады. Білім алуда дұрыс шешім жасай білуге деген оқушылардың өзіндік тәсілін, стратегиясын қалыптастырады.

5. Компьютердің көмегімен жаттығулардың кешенді түрлерін аз уақытта орындау мүмкіншілігі туындайды.

Ағылшын тілі сабағында компьютерді қолдану мәтіндер мен ақпаратты білуге жол ашады. Тіпті нашар оқитын оқушылардың өзі компьютермен жұмыс істеуге қызығады, өйткені кейбір жағдайларда компьютер білмеген жерін көрсетіп, көмекке келеді.

Қазақстан Республикасының мемлекетаралық тілі – ағылшын тілін жаңа технологиялар арқылы оқыту ісі күннен - күнге өзекті болып келеді. Тілді ақпараттық - коммуникативтік технология арқылы оқыту – тіл үйренушінің өз бетімен тіл үйрену қабілеттерін жетілдіруіне игі ықпал ететін тиімді жүйе болып табылады.

Сонымен қатар оқушылар интелектуалдық, шығармашылық және коммуникативтік істерін дамыта алады, оқушының оқу белсенділігі артады, сабақтың негізгі кезеңдерінің бәрінде оқушыларға шығармашылық жұмысты ұсынуға болады.

    Қазіргі заманда ғылымсыз жан - жақты дамыған өркениетті елдердің қатарына қосылу мүмкін емес. Ал мектеп мұғалімдерінің бүгінгі заманға сай берілген сабақтары осы мәселелерді шешуші күш болып отыр.

    Пән мұғалімдері арасында да үнемі үзілмес байланыс болуы керек деймін. Мысалы: қазақ тілі, орыс тілі және ағылшын тілі мұғалімдері бір тақырыпты бір уақытта бастап, пәндер арасында тым құрығанда атауларын бала үш тілде біліп, байланыстыра отырып тіркес, сөйлем, қысқа біліп, байланыстыра отырып тіркес, сөйлем, қысқа әңгіме құра білсе бір оқу жылы ішінде біршама жетістікке жетер еді демекпін. Әрине, барлығын байланыстыру, жүйелеу оңай жұмыс емес, бірақ белгілі бір жетістікке жету үшін, «тілдердің үш тұғырлылығының» болуы үшін, нәтижесін көруге болатын сияқты. Үш тілді болу - қазіргі заман талабы. Өркениет көшінен қалмай, соған сәйкес қадам жасауға, толыққанды білім алуға қол жеткізуге үлесімізді қосуымыз керек.   

Ағылшын тілі сабағында компьютер және т.б. жаңа ақпараттық құралдарды пайдалану заман талабы.Жаңа замандағы - Жаңа Қазақстанымыздың дамып келе жатқан қадамында оқу процессіне жаңа ақпараттық технологияларды енгізілуі де, келешекте компьютер заманы болатынына көз жеткізеді.

      Білім саласындағы табыстар мамандардың біліміне, біліктілігіне байланысты екендігін білеміз. Сондықтан біз тек Қазақстанның ішінде ғана емес, әлем деңгейінде бәсекеге қабілетті жастарды дайындай білуіміз керек. Қазіргі заман сабағы жаңа ақпараттық технологияны  меңгерген  мұғалімсіз болмайды. Ұлы ағартушы Ы. Алтынсарин: «Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені жақсы мұғалім - мектептің жүрегі» деген екен. Онда «мектептің жүрегі» болумен қатар, жаңа егемен еліміздің ұрпағын жаңа білім нәрін сусындатып, саналы тәрбие, сапалы білім беретін білімді, білікті ұстаз болайық.



жүктеу 1,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау