Неге шет тілін оқытуда тыңдалым дағдысын дамыту маңызды?

жүктеу 115,26 Kb.

Дата	29.04.2023
өлшемі	115,26 Kb.
	#42398
түрі	Бағдарламасы

teaching listening

НЕГЕ ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУДА ТЫҢДАЛЫМ ДАҒДЫСЫН ДАМЫТУ МАҢЫЗДЫ?
Құрал Назерке
Астана Халықаралық Университеті, студент
Астана,Қазақстан
Kuralnazerke69@gmail.com

Аннотация

Өмірімізде коммуникацияның маңызды болғанындай, тыңдалымның да маңызы айтарлықтай. Алайда, коммуникативті және когнитивті дағдыларды дамытуда тыңдалымның маңыздылығына қарамастан, ол көптеген жылдар бойы шет тілін оқыту бағдарламасында маңызды орнын ала алмады. Дегенмен, соңғы жылдары шет тілін оқытуда қарым-қатынас құруға ерекше назар аударылуымен қатар, тыңдалым тілдік бағдарламаларда өзінің лайықты орнын ала бастады.
Бұл мақаланың мақсаты шет тілін үйренудег тыңдалым дағдысының орны мен маңыздылығына шолу болып табылады және тиісті әдебиеттерді ескере отырып, тыңдалымды дамыту тәсілдерін, оқытушының тыңдалымды дамытудағы рөлі ескеріледі.
Кіріспе
Крашеннің (1985) және Хамудтың (2013) пікірінше, тыңдалым дағдысы алынып жатқан ақпараттың түсінікті болуы үшін маңызды элемент болып табылады. Себебі тілді үйрену ақпараттарсыз болмайды.
Қазіргі таңда шет тілдерін оқытуда тыңдалым дағдысына мән беріліп жүргенімен, [Morley, 2001], Зерттеушілер де, тіл мұғалімдері де оқылым дағдысы мен грамматикаға көбірек көңіл бөліп, 1960 жылдардың аяғына дейін шет тілін оқытудағы тыңдалым дағдысы назардан тыс қалған дағдылардың бірі де бірегейі болды. [Richards, J. C. & Rodgers, T. S. (2001)].
1970 жылдары тыңдалымның дағды ретінде маңыздылығы артып, айтылым, оқылым, жазылым дағдыларымен қатар шет тілдерін оқыту бағдарламаларына ене бастады. 1990 жылдары шет тілдерін оқытуда тыңдалымға назар аударылды [Morley, 2001; Rivers, 1981; Richards & Rodgers, 2001].

2. Тыңдалымның маңыздылығы

Тыңдалым біздің күнделікті өміріміздегі қарым-қатынас құралы болғандықтан, айрықша рөл ойнайды. Мендельсонның (1994) пікірінше, "қарым - қатынасқа жұмсалған жалпы уақыттың ішінде тыңдау 40-50; сөйлеу - 25-30 %; оқу - 11-16 %; және жазу-шамамен 9% бөлігін құрайды” (9-бет).
Көптеген адамдардың жазу және сөйлеу қабілетінің дамығандығымен шет тілін білемін деп есептейдә. Ал расында ол солай ма? Егер оларда эфеективті тыңдау дағдылары дамымаған болса, тиімді қарым-қатынас жасау мүмкін емес. Яғни, Мендельсонның (1994) пікіріне сүйене отыра, тыңдау тілді үйренудің негізгі дағдысы болып табылатынын түсінеміз.
Студенттердің шет тілін үйренуге жұмсайтын уақытының 50% - дан астамы тыңдауға арналады [Nunan, 1998]. Оның үстіне көптеген тіл үйренушілердің тіл үйренудегі басты себептерінің бірі - сол тілде коммуникация құра алатындай жағдайда болу. Ал коммуникация құра алу үшін тыңдай алу маңызды.
Қорытындылай келе, айтылымды дамытқадай, тыңдалымды да бірге дамытып отыру керек,өйткені бұл екі дағды бірге дамымаса, адамдар бетпе-бет сөйлесе алмайды. Тыңдау дағдылары оқыту мақсаттары үшін де маңызды, өйткені тыңдау арқылы студенттер ақпарат алады және түсінеді [Wallace, Stariha & Walberg, 2004].

3. Тыңдау мен естудің айырмашылығы

Тыңдалым туралы сөз болғанда, оны есту әрекетемін шатастырмауымыз керек. Есту - дыбысты қабылдау болса, тыңдау - дыбыстың мән-мағынасына мән беру. Есту пассивті болса, тыңдау активті болады " [Kline, 1996, 7-бет]
Flowerdew және Miller (2005) мәліметтері бойынша, балалар туылғанда есту қабілетімен туып, алдымен тыңдайды, содан кейін сөйлей бастайды. Содан кейін ғана олар оқылым мен жазылымды меңгереді. Яғни, барлық басқа тілдік дағдылардың ішінде тыңдалым басқалардан бұрын қолданылады.
Егер біз екі оқушыны салыстыратын болсақ, олардың біреуі оқыту ана тілінде жүргізілетін елде, ал екіншісі шет тілін тек оқу орындарында пайдаланатын елде тұратын болса, мынандай айырмашылық байқалады: бірінші оқушы ағылшын тілін екіншісіне қарағанда оңай, тиімдірек және жылдам меңгере алады.

5. Тыңдалымды дамытудағы оқытушының рөлі

Мұғалімдер өз сабақтарында үлкен жауапкершілікке ие және олар достық атмосфера құру арқылы оқушыларына үлкен әсер ете алады.
Хармер (1991) және Мачачкова (2009) мұғалімдердің сегіз негізгі рөлі бар екенін айтты:
1. “Ұйымдастырушы” рөліндегі мұғалім Бұл рөлде мұғалімдер тыңдалым арналған сабақты дайындайды және оқушыларына тиімді ұсыныстар ұсынады.
2. “Бақылаушы” рөліндегі мұғалім. Бұл рөлде мұғалімнің оқушылардың не істейтінін, қашан сөйлеу керектігін және қандай тілді қолдану керектігін ұйымдастырып, студенттердің тыңдау кезеңдерінде істеуі керек болған әрекеттерді таңдайды.
3. “Бағалаушы” рөліндегі мұғалім. Мұғалім өз оқушыларын бағалайды және оқушылардың деңгейін бағалап, олардың үлгерімі туралы кері байланыс береді.
4. “Ресурс” рөліндегі мұғалім Өз оқушыларына қажетті кеңестер беріп, оларға лексикалық немесе грамматикалық шаблондарда кездескен қиындықтарды шешуге көмектеседі.
5. “Жол көрсетуші” рөліндегі мұғалім коуч және ресурс ретінде әрекет етіп, оқушыларына идеяларды дамытуға көмектеседі.
6. “Зерттеуші” рөліндегі мұғалім өз сабақтарындағы әрекеттерді бақылайды және оқушылардың үлгерімін бағалайды
7. “Суфлер” рөліндегі мұғалім өз оқушыларын ынталандырады және оқушылар орындайтын іс-әрекеттерге қатысты ұсыныстар беріп, жетістікке жету үшін тыңдалымның әр кезеңінде өз оқушыларына қолдау береді
8. “Қатысушы” рөліндегі мұғалім тыңдау әрекеттеріне қатысады және осы әрекеттерде жетекші екенін ескеріп, пікірталастар мен рөлдік ойындар сияқты тыңдауға дейінгі және кейінгі іс-шараларға қатысады.

6. Тыңдалымды дамыту әдістері

Мұғалімдер оқушылардан өздерінің не үшін тыңдап жатқандығының себебіне назар аударуын өтіну арқылы тыңдалым дағдысын дамыта алады.
Бұл оқыту стратегиясының бір түрі. Тыңдаудың мақсатын білу алғашқы тиімді оқыту стратегиясы болып табылады, өйткені ол студенттерге оқуды ұйымдастырып, ой жүгіртуге көмектеседі. [Mally and Chamot, 1990]
Риксон (1986) және Рубин (1995) сыныптарда шынайы материалдар мен технологиялар сияқты әртүрлі әдістерді қолдану керек деп мәлімдеді. Макбрайд (2009) және Рост (2007) технологияны қолдану студенттерге қызықты материалдар беру арқылы есту қабілетінің кеңеюіне ықпал етуі мүмкін деген пікір білдірді. Шынайы материалдарға әндер, телехикаялар, фильмдер мен деректі фильмдер кіреді, ал технологияға бейнелер, Компьютерлер және Интернет кіреді. Шынайы материалдар мен технология бір-бірімен тығыз байланысты, өйткені шынайы материалдармен жұмыс істеу үшін технология қажет.
Морли (2001, 71-72 ББ.) тыңдауды оқытудың төрт негізгі моделін және оқушының осы модельдерге қатысты мақсаттарын келесідей тізімдейді:

	Оқушының мақсаттары
1-Модель: тыңдау және қайталау	Үлгі бойынша сәйкестендіру; тыңдау және еліктеу; есте сақтау
2-Модель: түсіну үшін тыңдау және сұрақтарға жауап беру	Жеке нүктелерден ақпаратты өңдеу; түсіну үшін тыңдау және сұрақтарға жауап беру
3-Модель: тапсырмаларды тыңдау	Оқушының мақсаттары: функционалдық мақсаттар үшін ауызша сөйлеуді өңдеу; тыңдау және ақпаратпен бірдеңе істеу
4-Модель: интерактивті тыңдау	Оқушылардың мақсаттары: жартылай ресми интерактивті Академиялық қарым-қатынаста есту/ауызша дағдыларды дамыту; сыни тыңдауды, сыни ойлауды және тиімді сөйлеу қабілеттерін дамыту

Бұл мақалада зерттеушілер шет тілін оқыту кезінде есту қабілетін түсінуге қатысты кейбір маңызды сұрақтарды қарастырды. Тыңдау тілді үйренуде өте маңызды, өйткені ол оқушыларды ақпаратпен қамтамасыз етеді, ал егер оқушылаар ақпаратты түсінбестен олар ештеңе үйрене алмайды. Есту арқылы түсіну-бұл біздің аса мән беріп дамытуымы керек болған дады. Стратегияларды оң және тиімді пайдалану оқушылардың өзін-өзі бағалауына, олардың сенімдеріне және есту арқылы түсінуіне әсер етеді. Бұл құжатта мұғалімдердің, тыңдау стратегиялары мен әдістерінің оқушылардың тыңдау дағдысын жақсартудағы маңызды рөлі көрсетілген. Бұл мақалада зерттеушілер «егер оқушылар тыңдау дағдыларын жетілдіргісі келсе, олар мұны үйреніп жатқан тілде көп қолдануы керек» деген қорытындыға келді. Мұғалімдер студенттерге ана тілінде сөйлейтіндердің сөйлеуін тыңдауға мүмкіндік беруі керек, ана тілінде сөйлемейтіндер айтатын тыңдау мәтіндерін таңдауы керек, осылайша олар тыңдау дағдыларын дамыта алады. Оқушылар тыңдау дағдыларын белгілі бір деңгейге дейін дамытқан кезде, мұғалімдер ана тілінде сөйлейтін мәтіндерді оқу материалдары мен сабақтары сияқты қабылдай алады. Қорытындылай келе, тыңдау процесінде оқушыларға басшылық ету оларға тыңдау әрекетін дұрыс орындай алатын білім береді және олардың оқуын бақылауға мүмкіндік береді.

Пайдаланылған әдебиеттер:
Morley, J. (2001). Aural comprehension instruction: Principles and practices. In M. Celce Murcia (Ed.), Teaching English as a Second or Foreign Language, (p.69-85). Boston: Heinle & Heinle.
Mendelson, D. J. (1994). Learning to listen. USA: Dominie Press.
Nunan, D. (1998). Approaches to teaching listening in language classroom. In proceedings of the 1997 Korean TESOL Conference. Taejon, Korea: KOTESOL.
Wallece, T., Stariha, W. E. & Walberg, H. J. (2004). Teaching speaking, listening and writing. France: Typhon.
Kline, J. A. (1996). Listening Effectively. Washington: Air University Press.
Richards, J. C. & Rodgers, T. S. (2001). Approaches and methods in language teaching.Cambridge: Cambridge University Press.
Harmer, J. (1991). The Practice of English Language Teaching. New ed. New York: Longman
Macháčková, E. (2009). Teaching Listening. Bachelor Thesis, Pedagogical Faculty Department of English language and literature, Masaryk University Brno.
Kline, J. A. (1996). Listening Effectively. Washington: Air University Press.
O’Malley, J. and A. Chamot. Learning Strategies in Second Language Acquisition. Cambridge: Cambridge University Press, 1990.

Krashen, S. D. (1985). The Input Hypothesis. London: Longman.

Hamouda, A. (2013). An Investigation of Listening Comprehension Problems Encountered by Saudi Students in the EL Listening Classroom. International Journal of Academic Research in Progressive Education and Development. 2(2), 113-155.

жүктеу 115,26 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: