Ш. Шаяхметов атындағы тілдерді дамытудың республикалық Үйлестіру-әдістемелік орталығЫ

8
ӘДІСКЕР АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
деңгейін  ескере  отырып  ұйымдастыруды  қарастыратын  оқытудың 
әдістемелік принципі, бұл оқыту бағдарламасының құрылымын анық-
тайды. Тіл үйренгенде ана тілімен байланыстыра оқытқан жөн, себе бі 
үйреніп жатқан тілге сараптама ана тілі негізінде жасалады, сонымен 
қатар  пікір  ана  тілі  немесе  дәнекер  тіл  үлгілері  негізінде  құрылады. 
Ана  тілі  мен  үйренуші  тіл  арасындағы  айырмашылық  қолданыстағы 
автоматизмдерді  түзетуді  немесе  жаңа  құрылымдарды  қажет  етеді. 
Ана тілін есепке алу принципі құбылыстар мен тақырыптар бойынша 
ойластырылған  жаттығулар  жүйесі  арқылы  жүзеге  асырылады. 
Үйренушінің ана тілінің ерекшеліктерін және соған қатысты басқа да 
қиындықтарды біле отыра, оқытушы осы қиындықтарды жеңе ала тын 
жаттығулардың қатарын таңдауы керек. Ана тілін есепке алу принципі 
сабақтың  екі  түрлі  формасында  қолданылады:  1)  латентті  не месе 
жабық, яғни туған тілдің ықтимал интерференциясының ал дын алатын 
материалдарды іріктеу және беру; 2) ана тілінің және үй ре ніп жатқан 
тілдің ерекшеліктерін саналы түрде сәйкестендіру. Бұл принцип арнайы 
әдістемелер мен оқу құралдарында жүйелі түрде іске асырылады.
АНТРОПОЛИНГВИСТИКА  –  лингвистиканың    адам  ойлауының 
дамуын оның соған сәйкес тілдік эволюциясына қатысты зерттейтін 
саласы. Антрополингвистиканың басты қағидасы – адам санасындағы 
барлық дерлік тарихи өзгерістер, мәдениеттің дамуы, білімнің көбеюі 
сол тілдің лексикалық жүйесінде көрініс табады.
АНЫҚТАМАЛЫҚ. Оқитын тіл бойынша оқу кешеніне енетін оқыту 
құралы. Оқитын тіл туралы мәліметтерді жүйелейді. Анықтамалық 
үшін пайдаланылады, тілді меңгеруге практикалық көмек көрсетеді.
АРАЛАС  ӘДІСТЕР.  Дәстүрлі  әдістер  (коммуникативті,  саналы-
практикалық)  қарқынды  әдіс  элементтерімен  үйлесетін  оқыту 
әдістері, бұл оқушылардың мақсаты, шарттары, контингентіне қарай 
шет тілін үйретудің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
АРАЛАС  ОҚЫТУ.  Жартылай  қашықтан  оқыту  сияқты.  Интернет 
ар қылы  оқыту  элементтерін  енгізе  отырып,  оқу  процесін  құрудың 
жалпы  дәстүрлі  принциптері  сақталатын  оқыту.  Оқытудың  бұл  екі 
формасының арақатынасы білім беру мекемесінің оқыту процесінің 

9
ӘДІСКЕР АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
аталмыш  құрылымына  дайындығымен,  сондай-ақ  оқушылардың 
ынтасымен және техникалық мүмкіндіктерімен анықталады.
АРАЛАС  ОҚЫТУ  ӘДІСТЕРІ.  Тікелей  және  саналы  оқыту 
әдістеріне тән ерекшеліктердің бәрін біріктіретін оқыту әдістерінің 
тобы. Оқыту барысында басым болатын принциптерге қарай аралас 
оқыту  әдістерінің  түрлері  болады.  Аралас  оқыту  әдістерінің  кең 
таралған  түрлері:  суггестивті  элементтер  қолданылатын 
белсенді 
әдістер (Кольс, 1976); 
интегралды (шоғырландыру) әдіс (Крампитц, 
1984); 
коммуникативті әдіс (Пассов, 1989). Аралас оқыту әдістерінің 
негізін мынадай принциптер құрады: оқытудың сөйлеу бағыты, тілді 
саналы  түрде  игерумен  үйлестірілген  жүйелілік,  интуитивтілік, 
сөйлеу  қызметінің  барлық  түрлерін  қатар  меңгеру,  ауызекі  сөйлеу 
жағынан  озық  болу.  Әртүрлі  әдіс  топтарына  тән  компоненттерді 
бір әдістемелік бағыт аясында біріктіруге талпыну ойдағыдай сәтті 
болмай шықты, сөйтіп сыни ескертулерді тудырды; кейбір мамандар 
мұндай әдістерді шет тілін оқудың келісілген жүйесі деп сипаттады.
АРНАЙЫ  КУРС.  Жоғары  оқу  орнындағы  оқытуды  ұйымдастыру 
түрі; ұйымдастыру тұрғысынан алғанда дәріспен ортақ нәрселері көп. 
Арнайы курстың мақсаты – дәріс курсына енбеген материалды немесе 
дәріс  курсының  материалын  тереңірек  зерттеу  болып  табылады. 
Арнайы  курсты  таңдауды  оқушылардың  өздері  ғылыми  мүдделері 
мен  бейімділіктеріне  қарай  анықтайды.  Арнайы  курсты  белгілі  бір 
ғылыми мәселемен шұғылданатын оқытушылар жүргізеді. 
АРТЕФАКТ (лат. arte – жасанды + factus – жасалған). Эксперимент 
жүргізуден ауытқу немесе әдістеменің өзінің ақаулығы салдарынан 
пайда  болатын  эксперименттің  сенімсіз  нәтижесі.  Егер  сынақ 
жүргізуші сенімге берілетін болса, нәтиже бұрмалануы мүмкін.
АСИНХРОНДЫ (грек. a... – бей + synchronos – бір мезгілде) ОҚЫТУ. 
Телекоммуникациялар пайдаланылатын оқу жұмысының түрі, мұнда 
әрбір оқушы топтың басқа мүшелерімен бірге емес, өзіне ыңғайлы 
уақытта    оқу  материалымен  таныса  алады  немесе  тапсырмаларды 
орындайды. Хабар алмасу электронды пошта сияқты өзара хат алмасу 
арқылы жүзеге асырылады. 

10
ӘДІСКЕР АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
АСПЕКТІЛІ  ЖАТТЫҒУЛАР.  Фонетика,  лексика,  грамматика  дең-
гейіндегі жеке тілдік құбылыстармен арнайы жұмыс істеуді талап ете тін 
жаттығулардың мақсатына қарай бөлінген түрі. Жаттығулар фонетикалық, 
грамматикалық  және  лексикалық  болып  бөлінеді.  Тә жі рибе  жүзінде 
дыбыстарды айтып қана оқшауланған түрде жат ты ғуға болады, сондықтан 
да  тілді  үйрену  барысында  тілдің  бір неше  аспектісінде  жаттығулар 
жүргізуге болады, яғни кешендік жаттығулар қолданылады.
АСПЕКТІЛІ КЕШЕНДІ ОҚЫТУ. Тілді үйретудегі бағыт, бұл бағыт 
барысында  практикалық  курс  аясында  тілдің  әртүрлі  деңгейлерін 
(фо не тикалық,  лексикалық,  грамматикалық)  білдіретін  оқытудың 
жеке аспектілері, жалпы оқытудың кешенді сипаты кезіндегі әртүрлі 
пән дер (аударма, лингвоелтану, көркем мәтінді талдау) бөлінеді, өйт-
кені жеке аспектілерді бөліп көрсететін сабақтардың түпкілікті мақ-
саты – аударма, сөйлеу, оқу, жазу сияқты төрт қызмет түрінде сөйлеу 
дағ дысын қалыптастыру және дамыту болып табылады.
АСПЕКТІЛІ ОҚЫТУ. Тіл үйрету қызметінде әртүрлі жүйелі дең-
гейлердегі  (фонетика,  лексика,  грамматика,  стилистика)  тілдік 
құбылыстар  жеке-жеке  меңгеріліп,  сөйлеу  практикасы  деңгейіне 
өтетін бағыт. Аспектілі оқыту кезінде тіл жүйесінің жеке деңгейлері 
бойынша сабақтар ерекше ұйымдастырылған форма ретінде, көбіне 
ерекше  пән  (мысалы,  стилистика,  аударма)  ретінде  бөлініп  көрсе-
тіледі. Теориялық жағынан алғанда, аспектілі оқытудың сөйлеу қыз-
меті сөйлеу дағдысының бір бөлігі болып табылатын әртүрлі сөйлеу 
дағдыларының дифференциалды тұрғыдан құрылуына бағытталған. 
Мұндай  дағдылардың  синтезі,  сөйлеу  кезінде  олардың  өзара  әре-
кеттесуі  кешенді  сипаттағы  тіл  практикасы  бойынша  сабақтарда 
жүзе ге асады. Мұндай жағдайда кешенді оқыту сөйлеу дағдыларын 
қалыптастыруға  бағытталған  оқыту  деген  ұғымды  береді.  Тілдің 
әртүрлі  деңгейлерін  (фонетикалық,  лексикалық,  грамматикалық) 
білдіретін  оқыту  аспектілері,  мәтіндердің  әртүрлі  функционалды 
түрлерімен (стилистика) және жеке пәндермен (аударма, лингвоелтану, 
көркемдік  мәтінді  талдау)  байланысты  аспектілер  деп  бөлінеді. 
Қазіргі әдістемеде аспектілі және кешенді оқыту деген ұғымдар бар, 
бұлар бір-біріне қарама-қайшы емес (аспектілі-кешенді оқыту).