Сәрсеке М. Шығармалары

173
ШЫҒАРМАЛАРЫ
сы – «екіге айырылған тау». Бұл да біздің қазақтардың аңға-
рымпаз қабілетінен туған атау.
Айыртау Ұлытауға иық тіреп тұр. Ал Ұлытау мені маңқи-
ған оқ шау кейпімен, алыстан құздиып көрі нетін ерекше паң 
биіктерімен таңғалдырды. Ұлытау – Қазақ Ордасының тари-
хи тал бесігі. Аспанға шаншылған биік шыңдары жап-жалаңаш 
сұстиған суық тұрпатымен-ақ шынында да қатпарлы ескі 
тарихқа куә, тым көне және сымбаты қайталанбайтын айбар-
лы һәм ақбас тау екенін әйгілеп, ұлылығын еріксіз мойындатқан-
дай. Менің ойымша, орыстарға Кремль қаншалықты қасиетті 
көрінсе, қазақ жұрты үшін Ұлытау да соншалықты қадірлі. 
Ұлытаудан өткен соң-ақ арғын тайпасы (Орта жүз дегі рулар 
аға санайтын қауымдастық, мен өзім де соның бір тармағынан 
өрби мін) мекендеген ұлан-ғайыр далаға тап болдық. Сірә, Ұлытау 
ылғал молырақ түсе тін алқапқа шекара болса керек... Осы жер-
ден Ұлытауға дейінгі үш жүз шақырымнан астам, ылғал жет-
кілік ті түсе тін, егіні мен өсімдігі белуардан келіп бітік өсетін 
шалқар алқапта тек қана біздің қа зақтар тұрады...»
Жезқазғандағы Кресто-Центральный қа заншұңқыры бұл өл-
кенің көне тарихының ашылып қалған бір беті тәрізді: кен қабаты 
жер бетіне өте жақын орналасқан; әмбе мы сы ағы зу ға өте қолайлы 
тотыққан қосылыс тардан тү зілген... Ескі қазындының жұр ты-
на Қаныш Имантайұлы зер сала үңі ліп, бірнеше күн әуре бол-
ды. Өлшеу де жасады: тереңдігі 6-8, ені 20, ұзындығы 750 метр. 
Қалдық мыстың құнары да көңілді көншіткендей. Есептеп қараса, 
алып қазаншұңқырдан ерте заманда ең кемі бір миллион тоннадай 
кен алынған. Сол жердегі тастанды жыныстар үймесінен түрлі-
түрлі қазу құралдары табылыпты. Бәрі де қатты кварциттер мен 
өте берік, тұтқыр тау жыныстарынан жасалған. Демек, ер те за-
ман кеншілері осынау кен көмбесінен мыс тасын қазып, сұрыптап 
алып, қажет болған жағдайда қыздырып, соңынан сумен шайқап, 
былайша айтқанда, осы заманғы «кен байыту» амалын жасап, 
ақырында мыс ағызуды жап-жақсы меңгерген. Сол өңдеудің 
өзін Жезқазғанның ескі кен төбелері Сорқұдық пен Милықұдық 
іргесінен, Сарысу бойындағы Сымтас деген жерден де тауып ерек-
ше таң болған-ды.
(Он бес жыл өтеді. Ұлытау атырабының көне тарихын зерттеп, жиған-
терген айғақтарын саралап, өз пікірін тұжырымдаған Жезқазған зерттеушісі 
бұл өңірдің неше ықылым уақыттан талай жұртқа қайырлы қоныс болғанын 

174
Медеу СӘРСЕКЕ
мәлімдейді. «Жезқазған өңіріндегі көне дәуір ескерткіштері» атты ғы-
лыми еңбегінде Қ.И. Сәтбаев былай деп жазбақ: 

жүктеу 3,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: