Сабақтар топтамасы: Абай Құнанбаев. «Қансонарда бүркітші шығады аңға»

1. Білімді жастайынан игере алмағанына өкініш білдіретін өлеңін ата.

2. Жансызды жанды етіп суреттеген өлеңі.

3. Бес асыл мен бес дұшпан қай өлеңінде айтылады?

4. Ел ішіндегі әділетсіздікті сынаған өлеңдерін ата.

Жаңа сабақты бастамас бұрын төмендегідей мазмұнда жұмыс жасаймын:

а) Абай Құнанбаевтың өмірі мен шығармашылығы жайында үнтаспадан алдын ала дайындалған төмендегі мәтінді тыңдатамын.

«Абай – ХІХ ғасырдың ұлы ақыны, ойшыл қоғам қоғам қайраткері, қазақ халқының ағартушыларының бірі. Абай – өз заманының батыл сыншысы, жауыздық атаулының бәріне де қарсы күресушісі, әділеттіліктің қажымас дабылшысы. Ол – надандыққа ,жағымпаз мінез бен іс-әрекетке атымен қас болды. Абай – зор ақындық дарын иесі, үлкен әнші, сазгер, суреткер, әрі аттың ерін жасаудың да шебері. Ол байлықтың түп қазығы өнерлі, білімді азамат болу деп дәлелдеді. Эстетикалық, әсемдік тәрбиеге зор мән берген. Әдебиет пен өнер жасөспірімдердің сезім дүниесін тәрбиелейтін, байқағыштық қабілетін оятататын өмір оқулығы деп түсінген ғұлама ғалым.»

Оқушыларға аңшылық туралы бейнеролик көрсету арқылы жаңа тақырыпты анықтатып, мақсатын айтып өтемін. Аңшылық өнері әрі кәсіпке арналған Абай атамыздың «Қансонарда бүркітші шығады аңға» өлеңі.

б) Слайдта көрсетілген суреттерді әр топ таңдайды, сұраққа жауап береді.

1-сурет – мылтық. Сұрағы:Аңшылық өнеріне байланысты қандай аң-құстарды білесің?

2-сурет – тұлпар ат. Сұрағы: Құстардың ішінде қайсысын ұсақ аң-құстарды аулауға пайдаланады?

3-сурет – бүркіт пен тазы. Сұрағы: Аңшы болу үшін не қажет?

ІІ.Жаңа сабақ. Аудиокітаптан «Қансонарда бүркітші шығады аңға» өлеңін тыңдау.

Дәптермен сөздік жұмыс. Өлең ішінен мағынасы түсініксіз сөздерді анықтап, дәптерге түсіртемін

Оқулықпен жұмыс. Оқушыларға өлеңнің мазмұнын меңгерту үшін жоспар құрғызамын.

1. Бүркітші.

2. Бүркіттің түлкі алуы.

3. Ақынның ойлары

(Осы жоспарды үш топқа бөліп беріп, белгілі уақытпен дайындалып, ойларын жеткізіп баяндауларын тапсырамын.)

1.«Бүркітші» бөлімі. (Өлең мазмұнына қарай баяндау, кластер құру)

Қансонар кезінде бүркітші аңға шығады. Бүркітшіге түлкі көбіне тастан табылады. Аңға шыққанда атың жақсы болса, тату жолдасың болса үлкен ғанибет, сонымен бірге ықшам киім болғаны абзал. Аңшы аңның ізіне назар аударады. Бүркітші тау басында, қағушы, яғни, аңды үркітуші ойда жүреді. Аңды көріп қалғанда бүркітші бүркіттің томағасын сыпырады.

әдепті, тәрбиелі

Бүркітші

Олжасын бірінші Іскер,епті,еңбекқор, адал

кездескен адамға

ұсынып тұрған адал

ниетті жан

Қолына бүркіт қондырған,жанына

тазысын ерткен,қылаң шабандоз

мінген ер жігіт.

Көзінен томағасы алынған құс аңды көре сала биікке самғай көтеріледі.Төмен ұшса түлкі құтылып кетуі мүмкін, сондықтан жоғары шырқай ұшады.Ұшқан бүркітті көрген аң құтыла алмасын білген соң, тұра қалады. Аспаннан төнген құсқа айбат шегіп, аузын ашып, қоқақтап, тісін қайрайды. Демек, қырық пышақ тісімен тұрғанда, ол бүркітке осал жау емес. Сегіз найзасын жазып жіберіп(иілген істік тырнағы) құс төне түседі. Биіктен тастай сорғалап төмен құлайды. Сөйтіп, екеуі жеке батырлар шайқасқа шыққандай айқасады. Жер тазысы мен көк тазысы адам үшін қызыл қанға осылайша батады.

Аппақ қарда қара бүркіт қызыл түлкі сұлу қыздың шомылғанындай бейне береді. Немесе сүйген жарлар бір-бірімен аймаласқандай әсер қалдырады.Түлкі сөйтіп алынады.Мұндай табысқа құс та, иесі де мәз.Түлкі терісін бәсі үйірімен үш тоғыз тұрады. Қанжағаң қанды болса, көңілің жайланады. Осындай табысқа таудан жиде тергендей кенеле берсең, құмарың арта түседі. Жалғандағы ең қызық іс – осы аң аулау. Оның мәнісін үстірт қарасаң ұқпайсың. Ал осы өлеңді тек аңшылар ғана ұға алады.

1. 
   Аттың бәрі тұлпар емес, құстың бәрі сұңқар емес.
   
2. 
   Баба бүркіт барлап ұшады,
   

3. Ит жүйрігін түлкі сүймес.

4. Көбік қарда түлкі ойнар.

VІ. Инсерт әдісі

а) оқушылармен амандасу, түгелдеу.

ә) сабаққа назарларын аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

Математикалық ойын «Ғажайып алаң» Таңбларды әр түрлі сандарға амалдар қолдану арқылы мына есептерді шығарып,төмендегі үш аяқтардағы жасырын сөзді табайық.

І топ ІІ топ ІІІ топ

11,5+(-2,5) =9 -12,5х(-2) =25 -10,2+2,2=2

20,2 х 2 +(-3,4) =37 -153 : (-3) =51 -44 х (-2) : 8 = 11

Жеңіпазға:

99 : (-9) х (-3) = 33

1.Етікші аспабының бірімен ұқсас есімдік есімдіктің қай түрі? (Біз – жіктеу есімдігі)

2.Басқаның бәрін өзі сұрайды,өзінен ешкім сұрамайды. (Сұрау есімдіктері)

3.Жақтас жалғауға жіктеле қояды,жақтас емесіне жоламай қояды. (Мен,сен)

4.Көпшіл және көңілшек,

Ештемені бөліп жармайды.

Көптік ұғым беріп,

Көпшілікті қармайды (Жалпылау есімдіктері)

5. Құрамындағы сөздің көбін көршісінен сұрап алыпты. Алдына бір буын қосыпты да, есімдіктің бір түрі боп тұра қалыпты. (Болымсыздық есімдіктері

ІІ кезең.Жаңа сабақ.

а) Проблемалық сұрақтар қою.

1. Ханның аты

2.Айтыс ақыны

3.Септік аты

4.Ақын,батыр

5.Астық өсіруші

6.Ұлттық тағам

7.Септік аты

Белгісіздік

жіктеледі

мағыналық

түрлері

тәуелденеді

Жалпылау

Сұрау

тәуелденеді

Өздік

жіктеледі

көптеледі

септеледі жіктеледі тәуелденеді көптеледі.

Мысалы, жіктеу есімдігі мен, сен; сілтеу есімдігі бұл, сол; сұрау есімдігі кім? не?қай? сөздерін алайық.Жіктеу есімдіктері зат есімнің орнына жүріп,зат есімдерше септеледі және жіктеледі.

Мен,сен,ол деген жіктеу есімдіктерінің септелуінде мынадай ерекшеліктер байқалады:

1) ілік,барыс,табыс,шығыс септіктерінде түбірдегі л, н дыбыстары түсіп қалады.

2) жатыс септікте ол есімдігіндегі л дыбысы н-ға айналады

3) көмектес септікте түбір мен жалғаудың арасында –ы,-і дәнекері пайда болады.

4) барыс септік жалғауы жуанданып, л, н түсіп қалған түбірге –ған түрінде жалғанады.

Топтастыру стратегиясы:

Мен сен ол

Сендер біздер

б) Ауызша мысал ойлату (мен,сен,ол).

1-деңгей «Іске асыр» (жаттығулар жұмысы)

76 - жаттығу. Оқып шығып есімдіктерді табу. Заттық ұғымда тұрған есімдіктерді бір бөлек, заттық ұғымды білдіріп тұрған есімдіктерді бір бөлек жазу.

Атау. Мен сен

Ілік. Менің сенің

Барыс. Маған саған

Табыс. Мені сені

Жатыс. Менде сенде

Шығыс. Менен сенен

Көмектес. Менімен сенімен

1.Венн диаграммасы бойынша салыстыру.

Ақындардың өлеңінен үзінді келтіріп,есімдіктерді табу (Жұмыс дәптерімен жұмыс).

3.Мақалдардың жалғасын тап,орнын ауыстырып қолдан.

Ата балаға ...(сыншы)

Ерлік білекте ...(емес,жүректе)

Ақыл – тозбайтын тон ...

(Білім – таусылмайтын кен)

б) Мәтінмен жұмыс

І жұп

Тарих қана, халық қана туатын

Алыптардың арқа тұтпас кім атын?

Ұлы арманын жырлау үшін қазаққа

Керек болды Абай сынды ұлы ақын!

ІІ жұп

Өзіңе сен,өзіңді алып шығар,

Еңбегің мен ақылың екі жақтап.

Заманды қай жан билемек?

Заманға жаман күйлемек,

Заманы оны илемек.

Басқа жұрт балалары оқу қуған,

Біліммен өз жұртының бетін жуған.

Ішіп-жеп жүрсе егер жайған малдай

Адамзат жер жүзіне не үшін туған?!

ә) Тест (интерактивті тақта арқылы көрсетіледі)

Ашық формалы тест. Нұсқау: толықтырыңдар

1.Үлкенді сен сыйласаң, Кіші . . . (сені) сыйлайды.

2.Жаманның ... (өзі) бола алмайды, Болғанды көре алмайды.

3.Балапан ұяда ... (не) көрсе,Ұшқанда соны іледі.

4.Не ексең, ... (соны) орасың.

5.Біреу тойып секіреді, (Біреу) тоңып секіреді.

- Екі көз не үшін керек?

- Жақсыларды көру үшін.

- Екі қолың не үшін керек?

- Елге көмек беру үшін.

- Құлақ деген не үшін керек?

- Ақыл-кеңес тыңдау үшін.

- Тіл мен жағың не үшін керек?

- Ақиқатты айту үшін.

- Ал аяғың ше?

- Шетте жүрсем, туған жерге қайту үшін.

- Ал, есімдік не үшін қажет?

- Ия,туған жерге жету үшін екі аяғың қандай қажет болса, қазақ тілінің дәрежесі жоғары болуына есімдік сынды сөз табының қосар үлесі зор.Жүйелі ойлау мен ой-өріс кеңістігінің кеңеюіне есімдік те үлкен ықпал етеді.

ә) Кластер немесе топтастыру әдісі

Сонымен,есімдік жайлы білдік?

б) Бағалау (бағалау парақшаларын жинап аламын)

Үйге тапсырма

І топ ІІ топ

Ой толғау Сыр толғау

«Достық – татулық белгісі» «Ауылым – алтын бесігім»

(Шағын шығарма,өлең,ой толғау жазу. Есімдіктерді тауып,талдап келіңіздер).

(Сабақтан алған әсерлерін оқушылар алдарындағы парақшаларға түсіреді.Соңынан жинап аламын)

Әкем- менің тәңірім, пайғамбарым, Ол тұрғанда сезінбей қатер демін,

Ұмтылатын биігім, сайран бағым. Хандардың да қалпағын әпермедім.

Ол білмейтін дүниеде құпия жоқ, Әділ шешім айтатын барлық істе

Біліп алған, япыр-,айқайдан бәрін?! Біздің үйде бас қазы - әкем менің.

2-оқушы 2-оқушы

Күшті де жоқ дәл ондай жер бетінде, Әкем барда,арқам кең,жоқ алаңым,

Сұлу мүсін, бір мін жоқ келбетінде! Бәрі орнында шаруаң, қора-малың

Батыр, дана сол ғана. Төрт жағымыз құбыла, мен өскенде,

Асығамын әкеме ұқсап тезірек ер жетуге. Қиындау-ау әкемдей бола аларым...

Пәні: қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Жалаң және жайылма сөйлемдер

Білімділік мақсаты: Оқушыларға жалаң және жайылма сөйлемдер туралы

түсінік беру, жалаң сөйлемді жайылма сөйлемге айналдыра білуге үйрету, сөйлемдегі сөздерді сөйлем мүшелеріне дұрыс талдай білуге дағдыландыру.

оқушылардың ой-өрісін,тіл байлығын кеңейту.

І Ұйымдастыру

ІІ Үй тапсырмасын сұрау

ІІІ Жаңа сабақты түсіндіру

ІҮ Жаңа сабақты бекіту

Ү Қорытынды

ҮІ Үйге тапсырма беру

ҮІІ Бағалау

2) Сынып оқушыларын түгелдеу

3) Оқушылардың сабаққа назарын аудару

4) Сабақ бастауға жағдай жасау

1) Сөйлем құрылысына қарай нешеге бөлінеді?

2) Жай сөйлем дегеніміз не?

3) Жай сөйлемнің түрлері қандай?

4) Жақты және жақсыз сөйлем дегеніміз не?

5) Жақсыз сөйлемнің жасалу жолдары қандай?

Тақтаға сөйлемдер жазып,сөйлем мүшелеріне талдату арқылы түсіндіремін.

- Қандай ерекшелік байқадыңдар?

- Екі сөйлемде тұрлаусыз мүше жоқ.

Тек қана тұрлаулы мүшелерден тұратын бірнеше мысалдарды оқушылардың өздеріне келтірту. Қорытындыны оқушылар айтып, жалаң сөйлемнің ережесін шығарады.

Оқушылар мынадай ережелер шығарады:

1) Тек қана тұрлаулы мүшелерден тұратын жай сөйлем жалаң сөйлем деп аталады.

2) Бастауыш пен баяндауыштан ғана тұратын жай сөйлем жалаң сөйлем деп аталады.

(Оқушылар шығарған ережені оқулықтағы ережемен салыстыруы керек.)

Берілген сөйлемдерге тұрлаусыз мүшелер қосуға болады.

Жаңбыр жауып тұр. Жаңбыр себелеп жауып тұр.

Күн күркіреді. Күн қатты күркіреді.

Екі сөйлемнің айырмашылығын ажыратады.

Оқушылар сөйлемді талдап, жайылма сөйлемнің ережесін айтады.

1) Тұрлаулы мүшелермен қатар тұрлаусыз мүшелер қатысқан сөйлемді жайылма сөйлем дейміз.

2) Тұрлаусыз мүшелері бар сөйлемді жайылма сөйлем дейміз.

Мысалдардан көріп отырғандарыңдай, жалаң сөйлемді жайылма сөйлемге айналдыруға болады екен. Жалаң сөйлемдерсіз жайылма сөйлем болмайтындығын көрдік.

(Шығарылған ережені оқулықтағы ережемен салыстырып, оқушылардың ойларының дұрыстығына көздерін жеткіземін.)

Мысалдарды оқушыларға талдатып, ерекшелігін түсіндіру.

Берілген мысалдарды сөйлем мүшелеріне талдатып, жай және жалаң сөйлемдердің ерекшеліктерін тапқызу.

Жақсы сөз жалын мен оттан жаралады. Қызықты кітапты оқи бергің келеді.

Мысалдардан жалаң және жайылма сөйлемдер құрылысына қарай жақты, жақсыз болатындығына көз жеткізеді.

ІҮ. Жаңа сабақты бекіту кезеңі.

1. Оқулықпен жұмыс. 77-жаттығуды ауызша орындау. 79-жаттығуды жазбаша тақтаға орындау.

2. «Ойлан,тап?»

1. Берілген жалаң сөйлемді жайылма сөйлемге , жайылма сөйлемді жалаң сөйлемге айналдыр.

Абай отыр. Хамит күндегісінен ерте тұрды.

2. Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қойып, сөйлемнің түрін ажырат.

Өнер алды – қызыл ... .(тіл)

Білімді ... жығар ( мыңды)

1 «Жаңбыр» сөзіне математикалық-фонетикалық мінездеме беру

2.«Кітапты» сөзін сатылай кешенді талдау.

3.«Қызықты» сөзіне лексика-грамматикалық сатылай талдау жасау

А) Бір ғана ойды білдіреді, бір интонациямен айтылады

В) Екі немесе одан көп жай сөйлемнен тұрады

С) Күрделі ойды білдіреді

Д) Дыбыстардың жазудағы таңбасы

Е) Адамның әр түрлі көңіл күйін білдіру

А) Жақты сөйлем

В) Салалас сөйлем

С) Құрмалас сөйлем

Д) Жай сөйлем

Е) Лепті сөйлем

А) Марат жүгіріп кетті.

В) Аяғын аспаннан келтіру.

С) Оларға келуге болмайды.

Д) Жаз.

Е) Ақ жейделі бала.

А) Сырын жасырмау.

В) Мен тауда ойнадым.

С) Ауылдың малы.

Д) Тон пішер.

Е) Жаздың жайлы күні еді, мен көрші ауылға барғанмын.

А) Мен кітапханадан қызық кітап алдым…

В) Асқар – инженер.

С) Күз. Д) Бала болашақ.

Е) Еңбекті бағалау.

Ү.Үйге тапсырма беру кезеңі

1.78-жаттығу, жалаң сөйлемді жайылма сөйлемге айналдыру

2. Көркем әдебиеттен жалаң және жайылма сөйлемге сөйлемдер тауып жазып келу

Бағалау.

Пәні: қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Сатылай кешенді талдау технологиясының тиімділігі

Сабақтың мақсаты:1. Білімділік. Оқушыларды тіл білімі салаларынан алған білімдерін сатылай кешенді талдау арқылы мысалдармен дәлелдей білуге үйрету. Тіл білімі салалары бойынша білімдерін жинақтау, қорытындылау. 2. Дамытушылығы: Сатылай кешенді талдау сызбасын негізге ала отырып, тілдік материалды жүйелеп, айтылым, жазылым дағдысын сатылап дұрыс айтуға, талдауға дағдыландыру. Шығармашылық, танымдық қабілеттерін дамыта отырып, өзіндік ой қорытуға, әдеби тілмен өрнектей білуге төселдіру.

3. Тәрбиелігі: Халықтың қанатты сөздерінің мәнін, мағынасын түсініп, одан өнеге ала отырып, адамгершілік, имандылық тәрбиесін бойына сіңіруге баулу

Сабақтың түрі: қалыптан тыс лабораториялық сабақ.

Әдісі: тілдік талдау, денгейлік тапсырмалар.

Көрнекілігі: Сатылай комплексті талдау сызбалары.

Сабактың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі. Оқу құралдарын дайыңдап,назарларын сабаққа аудару.

ІІ. Талдау табыс кілті.

Оқушыларға тапсырмалар мен оның шарттары компьютер арқылы беріліп отырады.

Тапсырмалар деңгейі бойынша орындалады.

1-тапсырма.

Ақыл, білім, атамекен, тіл, достық, еңбек, егеменді, тәуелсіз сөздерін фонологиялық талдау жасау. Әр топқа екі сөзден алып талдау.
1-тапсырма: Фонологиялық талдау

Қайраткерлер

1. 
   Бұл сөз айтылу, жасалу, жазылу жолдарына қарай аралас буынды сөз. Себебі сөздің құрамындағы дауысты дыбыстар жуан және жіңішке болып раласып келіп тұр.
   

3.Бұл сөз: қай- үш жағдайда

рат- тасымалданады.

кер- Себебі, сөз төрт буын-

лер нан немесе сөз буын

жігіне сәйкес тасымал-

данған.

4. қазақ тілінде сөз екпінінің орны біршама тұрақты. Сөзге қосымша жалғанған сайын екпін сөздің соңғы буынына қарай ығысып отырады. Сондықтан бұл сөзде екпін лер буынындағы е дауысты дыбысына түсіп тұр.

6. Сөзде дыбыс үндестігі, түбір мен қосымшаның, қосымша мен қосымшаның арасында ілгерінді ықпал бар. Түбірдің соңғы дыбысы т қатаңнан болғандықтан өзіне жалғанатын бірінші қосымшаның алғашқы дыбысының к қатаңнан басталуын талап етіп тұр.Сондықтанбіз оның (-гер)ұяңнан басталатын нұсқасын алмаймыз. Бірінші қосымшаның соңғы дыбысы р үнді болғандықтан оған жалғанатын екінші қосымшаның алғашқы дыбысының л үндіден басталуын талап етіп тұр. Сондықтан біз оның (-дер)ұяңнан; (-тер)қатаңнан басталатын нұсқасын алмаймыз.

Фонетикалық талдау(математикалық тәсілмен)

Оқушылар сөзіндегі дыбыстарға математикалық тәсілмен мінездеме беру.

Берілгені: Оқушылар= О = ■/▲= ?

Шешуі: Оқушылар = О8 = 4■(о,у,ы,а)дауысты о/ 4▲(қ,ш,л,р)дауыссыз о;

■

а) 4■ = 4■(о,у,ы,а) тіларты немесе жуан ■/ ■O;

б) 4■ = 2■(о,ұ) еріндік■/ 2■(а,ы)езулік■;

▲

а) 4▲= 2▲(Қ,Ш)ҚАТАҢ ▲+ ▲О/ 2▲(Л,Р)ҮНДІ ▲;

б) 4▲= 1▲(Қ)тіл арты▲+ 3▲(ш,л,р)тіл алды

ызың▲/ 1▲(Р)діріл ▲+ 1▲(л)ауыз жолды▲+▲о;

2-тапсырма.

Тіл, Әже, қыздар, халықтармен, желтоқсан сөздерін математикалық дыбыстық талдау жүргізу.

Синтаксистік талдау: Әділдік- әкімдіктен де күшті. (Ж. Баласағұн)

І. 1.1. (.) және (-)

1.2. Хабарлы сөйлем (баяндау)

1.3. Жай сөйлем

1.4 Жай сөйлемнің түрлері: а) жайылма

ә) толымды

б) жақты

1.5. Сөйлем мүшелері: а) баяндауыш

ә)бастауыш

б) толықтауыш(жанама)

1.6. Байланысу түрлері: а) Әділдік күшті- І (1б)-қиысу;

ә)әкімдіктен де күшті- І (2б) – меңгеру

1.7. Сөз тіркестері:

Еркін Әділдік күшті есімді

Әкімдіктен күшті

3-тапсырма . Жай сөлемдерге синтаксистік талдау жасау.

Шығармашылық жұмыс.

4-тапсырма. Ой толғау

«Тұлғаңды арманыма ұстанқаның»

«Артымда қалған бір із бар»

«Бүгінгі елес- ертеңгі болашақ».