Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
байсалды баяндамалар жасады. Сол еңбектері “Парасат пен Парыз” деген атпен әдеби-сын
мақалалары жинағында оқырман қолына жетті.
Ақынның 1975 жылы жарық көрген “Дала, сенің ұлыңмын” атты өлеңдер кітабы, ұлттық ой-сана
тұрғысындағы тосын да түбірлі тұжырым-толғамдар мен әдеби, Һәм әлеуметтік ортада түрлі дау-
дамай додасына түсіп, қилы-қилы пікірлер туғызады.
Туған дала,
Тұрдым-ау бүгін де атып!
Кешір!
Түсін!
Кінә жоқ ұлыңда түк!
Қалай ғана шыдаймын-
Көз алдымдда
Жатса бірреу шындықтты шырылддатып?!- деп, өлең өрнегі мен ой тапқырлығын қатар
ұстап, терең мағына, терең ой айтады.
“Жұлдыз” журналында жұмыс жасаған жылдары көптеген өлеңдері журнал бетінде жарық көреді.
“Отыздағы ой” (1976, “Жұлдыз”)
Сабыр!
Сабыр!
Озыпты озар ойым!
Сілкінейін!
Қайтадан сөз алайын! – десе
Өкініштің шымбайға батқаны –ай!
Торықпайын әйтсе де текке бұлай!
Тойланбаған жиырма бес – жиырма бес пе?
Ойланбаған отыздан сақта құдай!
Жарасқан осылай өзінің өлің жолына, өмір жолына, әрдайым үңіліп, өзіне-өзі есеп беріп, асықпай әр
ісіне сабырмен қарай білген ойлы ақын.
Бұл өлеңі “Соғыстан соң туғандар” (1977) жинағына енген.
1988 жылы “Сана соқпағы” атты өлеңдер жинағы үшін Қазақстан жазушылар одағының М.Жұмабаев
атындағы сыйлығының алғашқы лауреаты атанды.
“Қара жол” өлеңінде ақын:
Ауылда арманшыл бір бала болды,
Ол кейін алыс кетті
Қала көрді,
Сол бала сағынады кей уақытта,
Шаңдағы бұрқылдаған қара жолды.
Бұл жолдардан елден ерте шығып кеткен адамның кіндік қаны тамған жерге деген сағыныш сезім
ескендей әсер аласың.
“Сана соқпағы” жинағына енген “Туған ауыл түтіні” өлеңінде ақын “үйлердің моржасынан
шыққан түтін түзулігн “тілейді, өйткені
Кең далада көзін ашқан мен үшін,-
Сол түтіннен басталады ұлы Отан!-дейді.
Ауылым десе есіне Аралы түсер ақынның “Мен туған ауыл” өлеңінде
Сабырлы Сырдың аяғы,
Аралға құяр тұстағы...
Төсінде құстар шарқ ұрып,
Тарқамаушы еді базары...,
Тамыры жатса тартылып,
Тайғанда шығар ажары,- деп лирикалық кейіпкер Аралдың мүшкіл халіне күйзеліп үн қосады.
Бұл өлеңдерден ақынның өз “Менін” анық байқағандаймыз. Сондай-ақ ақын ауылын тек сағынып
қана қоймайды, кейбір жақтарына улы тілдерін түйреп, мысқылдап та қояды.
1975-1981 жылдары Әбдіраштың Жарасқаны КСРО жазушылары одағы жанындағы кеңсенің мүшесі
ретінде жылына екі рет шақырылатын мәжілістерге қатысып, қазақ поэзиясы, сыны туралы
8
Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
баяндамалар, хабарламалар жасап отырады. Осы жылдары жас ақындардың Бүкілодақтық
фестивальдарына (Ташкент-1975; Душанбе -1976; Ереван -1979 жылдары), жас жазушылардың
Бүкілодақтық кеңесіне (Мәскеу-1979) қатысып, одақтық көлемде танылды.
Әбдіраштың Жарасқаны –қазақ әдебиетіне эпиграмма жанрын жан-жақты дамытып, түбегейлі
орнықтырушы ақын десек артық айтқандық емес. Оның қазақ ақын-жазушыларының
шығармашылық, азаматтық, пенделік «Минипортреттері» іспетті қысқа да нұсқа эпиграммалары
«Жұлдыз», «Қазақ әдебиеті» газетінде үзбей жарияланды, ал 1985-1989 жылдары өз еркімен
шығармашылық жұмысқа кетуге мәжбүр болды.
Ал, эпиграммалар жинағы 1989 жылы «Әзілің жарасса» деген атпен жарыққа шығып, қолдан-қолға
тимей, тез тарап кетті. Жарасқанның өз сөзімен айтсақ:
«... эпиграммаларда сенің біреуге деген ықыласың дұрыс танылмай қалуы мүмкін, сондықтан өзммен
замандас ақын – жазушы қайраткерлердің тек қана жақсы қасиеттері айтылатын «Аманат» деген
одалар кітабын шығару шығару ойымда бар.»- дейді.
Кітап іштей бес бөлімнен тұрады. Бесінші бөлімі «Құлын-тайдай тебіскен» деп аталады.
Серікбаев Байбота-
Қашанкөрсең жай бота.
Жампоз шығар деп едік,
Бұл ботамыз қай бота? – деп, усыз достық әзіл айтады.
Кезінде Жарасқанның өзіне де эпиграмма жазғандар болды. Мысалы, Кеңшілік ақын:
Даланың арманы дейсің,
Даланың гүлімін дейсің.
Дала – жүрегім,
Дала – жұлыным дейсің.
Далаға қонбайсың,
Мәскеуге барасың.
Далаға бармайсың,
Тәшкенге барасың,
Қаладан ұшып, қалаға қонасың,
Өзің не қылған баласың? - дейді.
1989 -1990 жылдары – аудармашы Қазақстан жазушылар одағы жанындағы әдеби байланыстар және
көркем аударма бас редакциясының бөлім меңгерушісі, бас редакция алқасы төрағасының
орынбасары қызметін атқарып, шығармашылыққа ауысқанға дейінгі алты-жеті жыл бойы «Тамаша»
ойын-сауық отауының бас редакторы болды.
Әдебиетіміздің әр қилы жанрларында отыз жылдан аса жемісті еңбек еткен Әбдіраштың Жарасқаны
нақтылап айтсақ, «Тұңғыш кітап» (1969) «Найзағайлы жаз» (1971), «Дала сенің ұлыңмын» (1975),
«Соғыстан соң туғандар» (1977), «Перзент парызы» (1980), «Летние грозы» (орыс тілінде, аударған
Ф. Казакова 1985 ж), лирикалық өлең кітаптары «Парасат пен парыз» (1993) атты әдеби-сын
мақалалар жинағының, балаларға арналған «Ол не ?» (1969 ж, орыс тілінде-1975), «Ақ қайран»
(1970), «Саяхат» (1972), «Школьный звонок» (орыс тілінде, аударған Г.Кругляков 1988)ь атты
туындылардың авторы. 1993 жылы «Соғыстан соң туғандар» атты бір томдық таңдамалысында
жарық көрген көптеген өлеңдері «Әліппе», «Ана тілі», «Қазақ тілі» т.б оқулықтарға, әдістемелік
нұсқауларға еніп, хрестоматиялық сипат алды.
«Өзінің тұлғаластарымен салыстырғанда, Жарасқанның талант ретінде, үлкен ақын ретінде айырып
айтар және бір артықшылығы, өзгешелігі бар. Жарасқан- ақындығы өз алдына, -тамаша сыншы,
ғажайып аудармашы»,- дейді Қ.Мұхамеджанов. Аударма саласында Әбдіраштың Жарасқаны үндінің
ұлы ақыны Р.Тогордың (1969), француздың ұлы ақыны Т.Элюардың (1972), белорустың ұлы ақыны
Я.Купаланың (1982), Палестинаның көрнекті ақыны М.Бейсудың (1981) таңдамалы өлеңдер
жинағын, әйгілі балалар ақындары К.Чуковскийдің «Дәрігер Айболит», Б.Бартоның «ойыншықтар»,
«Өсіп келем» сияқты үздік туындыларын аударған.А.С.Пушкиннің, А.Блоктың, Г.Гейненің
таңдамалы өлең кітаптарын аударуға атсалысқан, қазіргі орыс поэзиясының көрнекті өкілдері
Б.Окуджава, Е.Евтушенко, Р.Рождественский сынды ақындар шығармаларын аударған.
Ақынның өлеңдері неміс, венгер, орыс, украин, өзбек, белорус, тәжік, әзербайжан, түркімен, саха
тілдеріне аударылған. «Еуропа» баспасынан шыққан КСРО ақындар антологиясына Қазақстаннан он
ақынның бірі болып енген. Әбдіраштың Жарасқаны – М.Әуезовтың туғанына жүз жыл толуына
9
Достарыңызбен бөлісу: |
