Сборник трудов международной научной конференции «основные тенденции и особенности развития современной туристской индустрии в условиях цифровизации»

тартымды имиджді қалыптастыру бойынша қарқынды дамушы үздік ондыққа енді. Ал, жалпы жүздікте ағымдағы жылы 52 орыннан 48 орынға көтерілді Бұл еліміздің халықаралық аренада жылдан жылға танымалдылығының көтеріліп келе жатқандығын көрсетеді. Аталған рейтинг инвестиция, туризм, өнім және адам капиталы сияқты экономиканың басты сегменттері бойынша бағаланады [3].

Қазақстанда рекреациялық ресурстарды тиімді пайдаланбауына кері әсерін тигізуші негізгі мәселелерді келесідей қарастыруға болады:

- жоғары баға;

- білікті кадрлар жетіспеушілігі;

- виза дайындау кедергілері;

- транспорттық инфрақұрылым;

- қоғамдық тамақтандыру орындарының сапа мәселесі;

- туристік фирмалардың мамандандырылуы;

- рекреациялық ресурстардың барланбауы мен аймақтық туризмді дамытуға құлықсыздық;

- арнайы туризм түрлерінің дамымауы;

- рекреациялық табиғи және тарихи ресурстардың қорғалмауы;

- ақпараттық кедергі;

- көше тазалығы және т.б.

Кез келген мемлекетте «турист-турфирма», «турист-мемлекет», «мемлекет-турфирма» арасындағы үшжақты қарым-қатынас саланың орнықты дамуын жүзеге асырады. Халықаралық нарықта жоғары дамыған кез келген шет елдік тәжірибе көрсеткендей, туризмді дамытудағы мәселелер тікелей мемлекеттің араласуы мен қолдауы арқылы ғана нәтижелі болады. Жеке кәсіпкерлік орта курорттық, қонақ үйлік және т.б. туристік кәсіпорындар мен туризм инфрақұрылымының негізгі элементтеріне келетін ірі инвестицияларды ешқашан жаба алмайды. Барлық күшті туристік державаларда министрліктерге бағынатын ұлттық туризмді дамыту бағдарламаларын жүзеге асырумен айналысатын ұйымдар бар, олар әр елде әр түрлі аталады, мысалы: Ұлыбританияда – BTA (British Tourist Authority), Ирландияда – Irish, Испанияда – Turespana, Италияда – ENIT, Норвегияда – NORTRA және т.б.

Аталған ұйымдар елді туристік тұрғыдан шет елдерде таныстыру жұмыстарын жүргізеді, тартымды туристік бағдарламалар ұйымдастырып, туристік ағындарды ақпаратпен қамтамасыз етеді. Сондықтан аталған шет ел тәжірибесін біздің елемізге де енгізуді ұйымдастыру туристік орталықтарды дамыту мәселелерін шешуде өзекті болып табылады. Тиімді ақпараттық туристік орта қалыптастыру байыпты назар аударуды қажет етеді, себебі ол туристік орталықты танытатын, туристердің қызығушылығына себеп болатын басты құрал. Ол үшін келесі шараларды жүзеге асыру қажетті болып табылады:

Біріншіден, туристерді ақпараттандыруда бірыңғай тәсілдеме жасау, ол келесілерді өзіне қосу қажет: турды қалыптастыру ережелері, орналастыру, жеткізу, ағымдық жаңарту, туристік қызметтерді минимальді ақпараттық алып жүрулер жинақтарының тізімі;

Екіншіден, бірыңғай сәйкестендірілген туристік навигацияларды көшелерде, туристік нысан болып табылатын ғимараттарда, көлік құралдары мен жол тораптарында орнату, сондай-ақ электрондық карталарды жетілдіру, арнайы туристік орталықтарға арнап мобильдік карталар ұйымдастыру;

Үшіншіден, Қазақстан Республикасы аймақтарындағы туристік ресурстар туралы ақпараттарды жинау, талдау және бағалау, орталықтандырылған сақтау жұмыстарын жүзеге асыру, сондай-ақ бұрыннан бар мәліметтерді жүйелеп енгізу. Орындалған жұмыстарды мәтін, мультимедиа, фото, видео, аудиоматериал және бағдарламық өнім ретінде ұсыну. Жиналған мәліметтер негізінде жасалған деректі фильмдер мен жарнамалық роликтерді халықаралық телевизиялық арналарда жариялауға жағдай жасау;

Төртіншіден, туристік ресурстар туралы жеткіліксіз ақпараттық мәліметтерді шет тілдерінде қайта жарыққа шығару және оларды ел шекарасынан тыс тарату шараларын ұйымдастыру, мұндай баспа өнімдері түрлі түсті, әр түрлі еліміздің туристік орталықтарының суреттерімен безендіріліп, қызықты болуы керек, яғни олар шетелдік туристердің қызығушылығын оята алуы қажет;

Бесіншіден, Қазақстан туризмі туралы сұрақтарға жауап беретін туристік Интернет-ресурстарға тексеру жұмыстарын жүргізу, олардың отандық туристік өнімді жылжытуға қосып жатқан үлестерінің тиімділігін бағалау; ақпараттық-сервистік мультимедиялық орталықтандырылған Интернет-ресурс «Ұлттық туристік портал» құру, ол ішкі және кіру туризміне қатысты бұқаралық ақпарат құралдарының қызметтерін, туристік қызметтерді брондау жүйелерін, ақпараттық мәліметтер мұрағатын, әлеуметтік желілерді (facebook, Instagram, vk және т.б.), мониторинг құралдарын, көрсетілетін туристік қызметтерге деген сұраныс пен олардың сапасы туралы алған әсерлер туралы туристердің пікірлерін біріктіруі қажет. Сондай-ақ әуесқой фотографтардың елдегі табиғи, тарихи орындар мен халық тұрмысын сипаттайтын жұмыстарын енгізу қажет.

1. Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2023 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы // Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 30 маусымдағы № 406 қаулысы

2. Мемлекеттік бағдарлама «Цифрлік Қазақстан» // Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 12 желтоқсандағы № 827 қаулысы

3. Александрова А.Ю. Международный туризм. Учебник. М.: Аспект пресс. – 2012. – 470 б.

Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, г. Астана,

Республика Казахстан

E-mail: zarina10@gmail.com

Рынок маркетинговой информации предполагает поик источников достоверных данных, наиболее полно отражающих реальные рыночные процессы. Информационные ресурсы разделяют по секторам информационного рынка и в каждом секторе определяют информацию, необходимую для маркетинговой деятельности туристской компаний. Принято выделять следующие информационные ресурсы:

- статистическая информация – данные в виде показателей, прогнозных моделей и оценок. Различают базы данных глобальной статистики и национальной статистики;

- коммерческая информация – информация по туристским компаниям, направлениям их деятельности, услуг, продукции, финансовом состоянии, деловых связях. При ее поиске используют электронные базы данных и печатные изделия (справочники, каталоги и карты и др.);

- финансовая информация - информация о валютных курсах и др. К ней относятся обзоры международного информационного агентства, информация коммерческих новостей туристских компаний;

- профессиональная и научно-техническая информация – специальные издания в области маркетинга. Например, Гостиницы и рестораны, Туризм: практика, проблемы, перспективы, Планета отелей, Индустрия гостеприимства и др.

- публикации в средствах массовой информации, в том числе в сети «Интернет» (рисунок 1).

При использовании данных информационных ресурсов необходимо учитывать следующие проблемы, которые могут возникнуть в ходе проводимого маркетингового исследования.

1. Данные собирались для других целей и редко полностью подходят для целей собственного исследования;

2. Найденная информация может быть устаревшей, поскольку промежуток времени от момента сбора данных до их публикаций бывает достаточно длительным;

Рисунок ‑ 1 - Информационные ресурсы для маркетинговой деятельности туристской компаний

1. По способу получения различают:

- внутреннюю, собираемую и обрабатываемую внутри компании. Внутренними источниками служат отчеты компаний, бухгалтерские и финансовые документы, рекламации потребителей, планы производства и др.

- внешнюю, собираемую за пределами компании. Внешними источниками являются данные официальной статистики, периодической печати, результаты научных исследований, законы, указы, постановления государственных органов, информация отраслей и др.

2. По назначению различают:

- первичную, специально собираемую по мере возникновения маркетинговых проблемы. ЕЕ сбор осуществляется путем наблюдений, опросов и экспериментальных исследований;

- вторичную, собираемую для других исследований, но являющуюся полезной при решении данной проблемы.

Под маркетинговыми исследованиями понимается систематический сбор, отображение и анализ информации по разным аспектам маркетинговой деятельности. Маркетинговые исследования – это функция, которая через информацию связывает компанию с рынками, потребителями, конкурентами, со всеми элементами внешней среды маркетинга (рисунок 2).

Цели и задачи маркетинговых исследований: определить проблему, изучить и описать объект, процесс или ситуацию, найти закономерности и дать прогнозы. В зависимости от характера целей маркетинговых исследований выделяют три соответствующих направления маркетинговых исследований:

- разведочные исследования – исследования, направленные на сбор информации, необходимой для наилучшего определения проблем и выдвигаемых предложений;

- описательные исследования – исследования направленные на описание проблем, ситуаций, объектов и процессов;

- казуальные исследования – исследования, проводимые для проверки гипотеза, касающихся причинно-следственных связей.

Большинство исследователей сходятся во мнении, что эффективность исследования во многом зависит от того, даёт ли оно полные ответы на вопросы:

«Где мы продаем свои услуги?» – исследование компаний и всех его составляющих;

«В каких условиях мы их продаем?» – исследование рынка, туристская компания или фирма;

«Что конкретно, и кому мы продаем?» – исследование самих потребителей туристского рынка

«Кто нам мешает продавать?» - исследование конкурентов.

Само проведение исследования, как правило, строится на нескольких этапах:

1. Формулировка целей исследования

В первую очередь руководство того или иного туристской компаний должно определиться с тем, зачем оно намеревается провести исследование и на какие вопросы оно в итоге должно ответить.

2. Отбор источников информации, и её сбор

Исходя из целей, начинается выяснение, кто или что вообще должно быть объектом исследования, и что с ним придётся делать. В данном случае определяться приходится и с тем, какими методами будет идти сбор информации. Они могут быть самыми разными – опросы экспертов, наблюдения, анкетирование, эксперименты, методы интервью, фокус-групп и так далее. Ведь по большому счёту, всё зависит о того, что исследуется – рынок, конкуренты, потребители и т. д.

3. Анализ источников информации

На этом этапе идет анализ данных. И задача исследователя здесь выбрать методы обработки информации – экономико-статические, экономико-математические и т. д.

4. Представление результатов исследования

Наконец, результаты исследования – это цепь выводов, рекомендаций, и руководств к действию, наконец. Это то, что следует из результатов анализа. По сути, это и есть путь решения проблемы, поставленной в начале.

5. Какие плоды принесёт предприятию то или иное исследование, зависит от того, как оно будет относиться к самому исследованию. Сфера туризма очень подвижна и «эластична», она очень живо реагирует на колебания цен, сезонность, уровни дохода людей, а также ещё десяток разных факторов. Это одна из важных причин, почему маркетинговое исследование в этой области всегда необходимо, и более того, оно просто обязано быть систематизированным и комплексным. И, пожалуй, самое важное – в исследовании должен соблюдаться научный подход. Иными словами, оно должно быть проведено предельно точно и тщательно. И наконец, любое исследование должно быть законным, и основанным на честной конкуренции [2].

В рамках государственной программы «Цифровой Казахстан» важную роль в развитии больших данных играет государство, которое располагает крупнейшим объемом данных как о частных лицах, так и корпоративном секторе.

Государство будет способствовать создание технологического центра анализа больших данных – единого «место сбора» данных и обеспечения надежного функционирования, хранения, сохранности национальных и государственных информационных ресурсов, в том числе на основе уже существующих инициатив по развитию туристской отрасли в стране [3].

Достижение данной цели Государственная программа «Цифровой Казахстан» даст улучшению качества жизни населения за счет использования цифровых технологий в среднесрочной перспективе, а также создание условий для перехода экономики Казахстана на принципиально новую траекторию развития, обеспечивающую создание цифровой экономики будущего в долгосрочной перспективе.
Литература:

1. Смыкова М.Р., Устенова О.Ж. Маркетинг индустрии гостеприимства // учебное пособие. – Алматы. ТОО «Издательство LEM», 2011. – 240 с.

2. Сафонова Л.В. Социальные технологии в сфере сервиса и туризма // учебное пособие для вузов. М.: Издательский центр «Академия». -2007. – 128 с.

3. Государственная программа «Цифровой Казахстан» // Постановление Правительства РК от 12 декабря 2017 года № 827

Магистрант 1 курса, специальность "Туризм"

Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева
Объекты исторического и культурного наследия, являясь важным активом государства, получают прибыль и существенно влияют на их экономическое развитие. Они играют огромную роль в социальной сфере, так как нивелирует сезонные колебания и создает дополнительные рабочие места. Возрождая местную культуру, ценности, традиции, развивая народное творчество - историческое и культурное наследие способствует культурному подьему местного населения. Историческое и культурное наследие также увеличивает привлекательность регионов, развитие инфраструктур, культурных организаций.

Культурно-исторический потенциал страны является одним из основных факторов туризма, поскольку:

1) важным средством привлечения туристов к знакомству с культурно-историческим наследием является самый сильный стимулирующий туристический мотив;

2) объекты культурного и исторического наследия являются важным достоянием современных государств, которые могут привлекать инвестиции и существенно влиять на их экономическое развитие;

3) культурно-историческое наследие имеет большое значение в социальной сфере, выравнивая сезонные колебания и равномерно распределяя туристические потоки на территории;

4) культурно-исторические ресурсы создают положительный имидж региона, «брендинг» исторического и культурного наследия используется как эффективный инструмент управления на туристической арене [1].

И, наконец, культурно-исторические объекты не только приносят доходы в регион, но и дают местному населению основание гордиться уникальным наследием и возможность поделиться ими с туристами.

Несмотря на то, что практически любая информация может быть получена от печатных изданий, художественной литературы и других источников, старая правда не стареет: «Одна картина стоит тысячи слов». Культурный потенциал региона выражается в его историческом наследии. Наличие уникальных исторических объектов может способствовать развитию туризма в регионе. Знакомство с культурно-историческими объектами является самым сильным стимулом для туристического мотива. Будучи самым сильным стимулирующим туристическим мотивом, культурно-исторический туризм также способствует расширению ресурсов для привлечения туристов.

Среди культурно-исторического наледия ведущая роль принадлежит памятникам истории и культуры, которые характеризуются наибольшей привлекательностью и на этой основе служат основным средством удовлетворения требований информационного и культурного туризма. В зависимости от их основных признаков культурно-исторические ресурсы подразделяются на шесть основных типов:

I. Культурный, интерес к произведениям графических и других форм искусства, к фольклору, национальной торговле, посещение фестивалей.

II. Исторический, интерес к истории страны, посещение исторических памятников и памятных мест, тематические лекции по истории.

III. Археологический, интерес к археологии страны, посещение памятников старины, мест раскопок.

IV. Религиозные ресурсы, интерес к религии, посещение культовых сооружений, мест паломничества, знакомство с религиозными обычаями, традициями, ритуалами и церемониями.

V. Этнографический, интерес к культуре людей, предметам и феноменам этнической культуры, быту, языку, одежде, этническому творчеству.

VI. Экологический вид - памятники ландшафтной архитектуры [2].

Такие памятники человеческой культуры представляют собой высокие культурные и исторические ценности. Представленные типы культурно-исторического туризма образуют ядро ​​культуры туристических центров. Эти тенденции диверсификации культурного туризма показывают расширение ряда мотивов в культурно-историческом туризме и специализацию интересов путешественников в различных аспектах культур и культурно-исторического наследия на посещаемых ими территориях.

Благодаря туристическим расходам в экономику государства поступают дополнительные деньги. Рост числа туристов в регион, несомненно, вызывает увеличение производства туристических продуктов, создание активного потребительского рынка в туристическом центре и рост инвестиционной привлекательности местной туристической индустрии. Увеличение производства и продаж объема туристского продукта приводят к созданию новых объектов туристической индустрии (гостиницы, заведения общественного питания, досуга и развлечений), модернизации и повышение эффективности производства существующих объектов туристической инфраструктуры и надстройки (транспортировка, коммунальные услуги). Увеличение числа предприятий местной туристической отрасли способствует увеличению спроса на рабочую силу в сфере туризма, что создает возможности для з

анятости большого числа женщин и молодежи. Культурно-исторический туризм решает неравномерность экономического развития в отдельных частях территории посредством нивелирования сезонных колебаний и равномерного распределения туристических потоков на территории. Это способствует появлению и расширению экономической, транспортной и других видов деятельности, которые позволяют отсталым районам достичь уровня развитых промышленных регионов.

Благодаря культурно-историческому наследию регион может создать положительный имидж на рынке. Элементы и факторы культуры могут быть каналами распространения информации о туристических возможностях района. Успех развития туризма зависит не только от материальной базы, но и от уникальности культурно-исторического наследия, а так же управления в туризме

Наличие уникальных культурно-исторических объектов может предопределить успешное развитие туризма. Однако при развитии туристической инфраструктуры важно не нарушать историческую форму территории. Каждый воссозданный туристический объект должен соответствовать национальным особенностям и традициям и в то же время иметь уникальную форму. Создание природных и исторических парков должно способствовать спасению самых ценных памятников культуры и истории как комплексные архитектурные, ландшафтные и культурные комплексы. Необходимо осуществлять защиту и восстановление памятников культуры и истории искусственного, природного и традиционного ландшафтов, которые также считаются вневременными историческими ценностями и национальным достоянием. При возрождении культурных иисторических комплексов можно применять принцип ансамбля или индивидуальный дизайн объектов.

В концепции развития туристской отрасли Республикаи казахстан до 2023 года рассматривается возможность создания шести культурно-туристских кластеров: "Астана - сердце Евразии", "Алматы – свободная культурная зона Казахстана", "Жемчужина Алтая", "Возрождение Великого Шелкового пути", "Каспийские ворота", "Единство природы и кочевой культуры".

Туристский кластер – это сосредоточение в рамках одной ограниченной территории взаимосвязанных предприятий и организаций, занимающихся разработкой, производством, продвижением и продажей туристского продукта, а также деятельностью, смежной с индустрией туризма и рекреационными услугами [3].

Рассматривая культурный и исторический потенциал, мы видим огромную роль культурно-исторического наследия в развитии внутреннего туризма. Культурно-исторические объекты, являющиеся самым сильным стимулом туристического мотива, также могут содействовать расширению ресурсов для привлечения туристов. Культурно-исторический туризм не только прибыльная отрасль для региона, но и сфера где может происходить идентификация народа. Однако необходимо обеспечить контроль за сохранением и рациональным использованием культурно-исторического и природного наследия.

Тем не менее, можно выделить основные проблемы исторического и культурного туризма, а именно: недостаточный уровень инвестиций, направленных как на сохранение, так и на развитие культурно-исторического наследия; недостаточность туристической инфраструктуры на местном уровне; недостаточно квалифицированная организация обслуживания туристов, что создает негативный образ как для конкретного туристического центра, так и для страны в целом; несоответствие дорог и транспортной инфраструктуры международным стандартам; несоответствие гостиничной базы международным стандартам, в частности, рейтинг отелей и уровень обслуживания в них; завышенные цен на гостиничные и ресторанные услуги в городах; организация туристических маршрутов; слабая рекламная деятельность в области организации маршрутов, разработка презентации и сувенирной продукции. Необходимость изучения и развития сферы культурно-исторического наследия основано на понимании важной роли культурно-познавательной деятельности для человека, признании и необходимости создания условий для реализации культурных потребностей человека в знании истории, религии, традиций, особенностей образа жизни.

1. 
   Affleck, J., Kvan, T. 2008. A Virtual Community as the Context for Discursive Interpretation: A Role in Cultural Heritage Engagement // International Journal of Heritage Studies. Volume 14, Issue 3, May 2008, Pages 268-280
   
2. 
   Spennemann, D.H.R. 2007. Of great apes and robots: Considering the future(s) of cultural heritage // Futures. Volume 39, Issue 7, September 2007, Pages 861-877.
   
3. 
   Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 июня 2017 года №406 «Об утверждении Концепции развития туристской отрасли Республики Казахстан до 2023 года»
   

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті,

Астана қаласы, Қазақстан Республикасы

E-mail: bimere@mail.ru

Дәстүрлі тұжырымдама бойынша дестинация «адамдар өз демалыстарын өткізетін орын» ретінде қарастырылады, оның сипаттамалық элементтері келесілер болып табылады: орын (құрылым және туристік аудан дамуы), адамдар (демография, мотивация, келу рейтингі және дестинациядағы жұмысбастылық) және демалыс (туристердің демалыс/каникул уақытындағы қызметі) [1].

Заманауи тұжырымдама дестинацияны екі тұрғыдан қарастырады [2]:

1. 
   Келушілер көзқарасы бойынша – «адамдар демалысын өткізуге арналған орын және олардың қызметінің әсерінің нәтижесі болатын аймақ».
   
2. 
   Менеджер-девелопер көзқарасы бойынша – «туристік сұраныстар мен олардың дестинацияға әсерін басқару» ретінде қарастырылады.
   

Туризм АҚШ-та экономиканың ірі саласы болып табылады. Ел жыл сайын миллиондаған шетелдік және американдық туристерге әр түрлі қызметтер көрсетеді. 2017 жылдың қаңтарында саяхаттар елдегі өндірістің басқа салаларының арасында рекордтық көрсеткішке жетті (18.9 миллиард долл.). Сонымен қазіргі таңда барлық Америка экспортының 10% туризмге тиесілі. Сондай-ақ ол 16,6 млн адамды жұмыспен қамтамасыз етеді. Шамамен саяхаттардың 23% - іскерлік, ал қалған 77% - бос уақыттағы демалыс саяхаттары. Елде 17 күн болған шетелдік саяхатшы орта есеппен 4300 долл. жұмсайды [3]. Жоғарыда көрсетілген цифрлар елдегі туризм әлеуетінің жоғары екендігін көрсетеді.

Туристер АҚШ-қа әр түрлі ерекше орталықтарды: қалалар, табиғат, тарихи ескерткіштер, көрікті жерлер мен көңіл көтеру орталықтарын тамашалауға келеді. Елдегі табиғи парктер әлемде теңдесі жоқ рекреациялық нысандар болып табылады. Сондай-ақ АҚШ-та басты туристік маршруттар қала тіршілігіне бағытталған. Мұндағы кез келген миллионер қала туристік орталық болып табылады. Оған қосымша қалалардағы танымал кез келген орталық туристік дестинация ретінде қызмет етеді, солардың бірі – Диснейленд – Калифорния штатындағы Анахайме қаласында орналасқан көңіл көтеру паркі. «Уолт Дисней» компаниясының Walt Disney Parks and Resorts еншілес бөлімімен басқарылады. Алғаш тақырыптық парк 1955 жылдың 17-шілдесінде Уолт Диснейдің үлкенге де, кішіге де қызықты ертегілер әлемін құру деген идеясымен ашылды.

Ал 2012 ж 15-маусымда Әлемдегі «ең бақытты мекенде» жаңадан Cars Land, Buene Vista Street және Carthay Circle Theatre театры ашылды. Cars Land паркте құрылған ең ірі және ең күрделі аттракцион болып табылады. Ол келушілерді Pixar ұсынған танымал мултьфильм-блокбастер – «Тачки» әлеміне шақырады. Buene Vista Street Диснейлендтің бас көшесі Main Street USA-ді толықтырады, бірақ одан ерекшелігі ХХ ғ басындағы викториандық стильдегі Лос-Анджелес көшелерін бейнелейді [4].

Дестинацияға келушілер саны жыл санап өсуде, ол 2016 жылы 16,2 млн адамға жетті. Бір кіру билетінің құны 99 долл. құрайды. Жалпы аталған дестинациядан бір тоқсанда түсетін пайда 3 млрд АҚШ долларынан асады [5].

Жоғарыда туристік дестинациясы мысалында әлемдегі үздік ондыққа кіретін АҚШ-тағы тақырыптық парк қарастырылды. Дестинациялар ұсынатын қызметтері мен алып жатқан аудандары бойынша өзара ұқсамайды. Бұл туристік орталықтардың тартымдылығы олардың идеясы мен қызметтеріне де тәуелді екендігін көрсетеді. Аталған мысалдан туристік дестинацияның қалыптасып дамуына сол ауданның рекреациялық, экономикалық, әлеуметтік, инфрақұрылымдық және т.б. әлеуетінің маңызы басты орында екендігін көруге болады. Туристік дестинацияның танымал болып қалыптасуына ондағы бұрыннан бар тарихи-мәдени ескерткіштердің бар болуы, ыңғайлы климаттық жағдайлар әсер етеді.

Қазақстан бай туристік-рекреациялық әлеуетке ие бола отырып, туризмнің жеткілікті деңгейде дамымауымен сипатталады. Оның жалпы ішкі өнімдегі үлесі (тұру және тамақтану бойынша көрсетілетін қызметтер ғана есептеледі) шамамен 0,3 %-ды құрайды. Соған қарамастан, қазіргі таңда туристік бағыт ретінде Қазақстанға деген халықаралық қызығушылық салыстырмалы түрде өскен.

Әлеуетті туристік рекреацияға ие отандық туристік дестинациялар жұмысын одан әрі жандандыруда сол жерлерде арнайы тақырыптық парктер ұйымдастыру маңызды рөл атқаратындығын жоғарыдағы мысалдан көруге болады.

Тақырыптық парктер орналасу орны, көлемі, қаланың сәулет-құрылыс құрылымы мен көгалдандыру жүйесіндегі орны, қызметінің мәні мен басқа да белгілері бойынша ерекшеленеді. Шаруашылық субьектісі ретінде олардың негізгі мақсаты келушілерді тарту, туристер ағынын қалыптасытру және оларға көрсетілген қызметтен пайда табу болып табылады. Заманауи тақырыптық парктердің басты тенденцияларының бірі клиентке бағытталған тәсілдемені күшейту. Келушілер санын арттыру үшін келесі сұрақтарға жауап беру керек: келуші парктен не іздейді, қандай ынтамен (мотив) келеді, қандай қалауларын орындап, не алғысы келеді. Келушілер үшін паркті смпаттайтын көптеген сандық параметрлер маңызды емес: парк көлемі немесе онда орналасқан аттракциондар саны. Олар үшін ең маңыздысы ұмытылмас әсер болып табылады. Басқаша сөзбен айтқанда, паркте ерекше атмосфераның қалыптасуы оның тартымдылығының кепілі болып табылады. Сонымен қатар, тақырыптық паркті дамытудың басты кілті ұсынылатын қызметтер мен тауарларды өзара тоғыстыру болып табылады. Оны жүзеге асыру үшін келесі стратегияларды жүзеге асыру қолданады: тақырыптандыру, брендинг және пакеттеу [6].

Тақырыптандыру. Паркті ұйымдастыруда тақырып таңдау жұмыстарын егжей-тегжейлі қарастыру клиенттерді ұзақ уақыт ұстаудың ең тиімді тәсілі. Тақырыптық көңіл көтеру орындарының ең үздік үлгісі болып саналатын «Диснейленд» паркі жалпы тақырыптық парктердің туристердің назарын аудару мен жалпы демалыс орындарын ұйымдастыруда жаңа ревалюциялық концепциясы екендігі мойындалды. Батыс зерттеушілері атап өткендей тақырып таңдаудағы дәлдік идея авторларының ұсынған қызметтерін «өндіріс салтанатына» айналдырды. Осы орайда қазақстандық тақырыптық парктер ұсынуда оның идеясына баса назар аудару керектігін ұмытпаған жөн. Бай тариxи-мәдени ескерткіштерге ие ұлт ретінде тақырып ұйымдастыруда өзіміздің ұлттық ерекшеліктерімізге мән беру аса маңызды. Біріншіден, ол жергілікті туристердің қызығушылығын, өз мәдениетіне деген құрметін арттырса, екіншіден, шетелдік келушілердің жаңа экзотикалық әсерлер алуға деген сұраныстарын қанағаттандырады. Сонымен қатар, әлемде қайталанбайтын жаңа дестинацияны ұйымдастыру жалпы елге келуге деген қызығушылықты арттырады.

Брендинг. Бренд – компанияның ең бағалы материалдық емес активі. Заманауи экономикада бренд Сатушылар мен сатып алушыларды байланыстырушы жаһандық коммутатор рөлін ойнайды. Бренд көмегімен тұтынушылар басқаларды алынған тауарлар мен қызметтердің бағалылығы және ерекшелегімен ақпараттандырады. Қазақстанда тақырыптық парктердің дамымауы жаңадан ұсынылғалы отырған жобаның өзіндік ұлттық бренд қалыптастырудағы мүмкіндіктерін жоғарылатады.

Пакеттеу – екі не одан да көп тауарларды біріктіріп, оларды бірге сату. Пакеттеу тауар сатып алуды тартымдылық және қолжетімділік арқылы жеңілдетеді. Шетелдерде көптеген парктер бірыңғай кіру билеттерін ұсынады – паркке кіру, аттракциондарда ойнау, тамақтану, трансфер, кейде орналасуға дейін. Ал атақты тақырыптық парктерге саяxаттар ұйымдастыруда туристік агенттіктер бірнеше бағдарламал жүзеге асыруда. Мысалы: «барлығы қосылған» (All Inclusive Packages), классикалық пакет (Classic Packages), карталы классикалық пакет (Classic Plan, Food’n Fun Card), сондай-ақ арнайы ұсыныстары бар пакет (Specialized Packages).

Әлемдік тәжірибе көрсеткендей парк жұмыстарын ұйымдастыру қазіргі таңда өте қиындады. Себебі қайталанбас ерекше қызметтерді біріктіріп, тұтынушылардың көңілінен шығу, оларға ерекше әсер қалдыру оңай емес. Жаңа әсерлер мен есте қаларлық ұмытылмас сәттер іздеп келушілер үшін басқаша тиімді әрі қызықты тауарлар мен қызметтер ұсыну кәсіпкерлер үшін қойылатын басты талап. Осындай туристердің басты мотивінің бірі болып табылар тақырыптық парктер ұйымдастыруда интеллектуальді сауаттылық пен дәлдік керек. Жоғарыда айтылып өткендей, тақырып таңдауда ұлттық ерекшеліктер мен нақыштарға назар аудару керек. «Ұлы дала» мұрагерлері болып табылатын xалқымыз тариxи көшпенділердің төл ұрпағы. Өткен ғасырларда әлемді дүбірлеткен жауынгер xалықтардың ұрпағы ретінде парк тақырыбын «Көшпенділер» (Nomads) атауымен байланыстыру маңызды. Бұл тақырып отандық туристерден өзге, тариxы ортақ Орта Азия xалықтары мен түркі тілдес ұлттардың қызығушылығын арттырары сөзсіз. Ежелгі сақтардан бастап, ғұн, үйсін, қаңлы, қараxандықтар мәдениеті, кейінгі Шыңғыс xан ұрпақтары секілді кең территориямызды мекендеген ұлттардың жауынгерлік өнері мен көшпелі тұрмыс салтын бейнелейтін шытырман оқиғалы, аттракциондар мен қойылымдарға толы парк бірінен кейін бірі ашылатын түрлі қызығушылқтарды тоғыстыра алатын болады. Сонымен қатар, өз кезегінде тақырыптық парк барлық жастағы келушілердің сұранысын арттыра алады. Ұлттық ойындар заманауи теxникалардың көмегімен аттракциондық көңіл көтерумен байланыстырылады. Тамақтандыру орындары заманауи асxаналардан басқа, ұлттық асxаналармен толықтырылып, сондай-ақ көшпелі xалықтардың жолда пісіріп жейтін астарын сол жерде келушілердің өздерімен дайындалуы қарастырылады. Ал әйгілі жорықтар мен жауынгерлік шайқастар қойылымдар ретінде ұйымдастырылады. Ал көшпелі xалықтарға ортақ ертегі кейіпкерлерін ең жас келушілер, балаларға арналған қызметтерді ұйымластыруда қолданылады. Парк ішіндегі қозғалыс құралы ретінде күймелер мен аттар, түйелерді қолдану оған өзіндік ерекшелік беретін болады. Сонымен қатар, күймелер мен шатырлар, киіз үйлер орналастыру орындары қызметін атқарады.

Жоғарыда ұсынылған ұсыныстар жалпы тақырыптық парктер ұйымдастыруға қажетті жоғарыда көрсетілген шарттарды орындайды. Тақырыптың дұрыс ойластыруы тұрғысынан, көшпелілер мәдениетін қазіргі таңда барлық әлемге қызықты тақырыптың бірі ретінде қарастыруға болады. Бұл туристік дестинацияның тек отандық ғана емес, сонымен қатар шетелдік туристерді тарту мүмкіндігін арттырады. Бұрын қарастырылмаған тың тақырып әрі ұлттық мәдениет пен тариxи оқиғаларды біріктіріп ұйымдастырылатындықтан аталған паркті ұлттық брендке айналдыру мүмкіндігі зор. Ал ұсынылатын тауарлар мен қызметтердің әр түрлілігі кіру билеттері мен жолдамаларды пакеттеуге мүмкіндік береді.

Халықаралық нарықта бәсекеге қабілетті, сонымен қатар ішкі нарықта туристердің сұранысын толықтай қанағаттандыра алатын туристік дестинациялар құру қазіргі таңда ел экономикасын дамытудағы мақсатты бағыттардың бірі болып табылады. Осы ретте тақырыптық парктерді тиімді ұйымдастыру аталған мақсатқа қол жеткізуде маңызды рөл атқарады. Парк қызметінің әлемдік масштабты тәжірибесі мен көңіл көтеру орындарының өсу темпі қазақстан шарттарында шығармашылық қолданысқа баса назар аудару қажеттігін талап етеді. Мақалада қозғалған мәселелер мен ұсыныстар оның одан әрі ғылыми зерделенуі мен тәжірибелік дамуын талап етеді.
Әдебиеттер:

1. 
   Ердавлетов С. Р. Индустрия туризма, условия и факторы ее развития е территориальной организации. // Материалы Международной конференции специалистов системы туризма/ Алматы, 2002, С 19-20
   
2. 
   Зорин А. И. Дестинация / А.И. Зорин, И.В.Зорин. –М.: ВЛАЦ, 2009
   
3. 
   Travel and Tourism Industry Sets New Export Record in 2016 // [Электронды ресурс]: Кіру тәртібі - https://www.ustravel.org
   
4. 
   Disneyland Park // [Электронды ресурс]: Кіру тәртібі - https:// disneyland.disney.go.com/destinations
   
5. 
   Walt Disney получила рекордную годовую прибыль благодаря Диснейлендам и телеканалам // [Электронды ресурс]: Кіру тәртібі - http://www.pervo.ru
   
6. 
   Александрова А.Ю. Особенности территориальной организации и продвижения парков развлечений // [Электронды ресурс]: Кіру тәртібі - https://cyberleninka.ru/article/n/osobennosti-territorialnoy-organizatsii-i-prodvizheniya-parkov-razvlecheniy
   

Казахский национальный университет им. аль-Фараби, г. Алматы,

Республика Казахстан

E-mail: luntiko.ann@gmail.com

Есть некоторые преимущества, которые туризм приносит обществу, например, предоставление новых рабочих мест в регионе, увеличение потоков валюты и рост благосостояния местного населения. Местные традиции, танцы, одежда и другие культурные атрибуты не забываются в обществе, поскольку они привлекают туристов в форме этнографических шоу (карнавалы, экзотические ритуалы и др.). Объекты туристского интереса приносят пользу местным жителям, а также увеличивают спрос на местные продукты и ремесленные товары. Поток денег от туристов в основном распространяется и циркулирует в местных сообществах, гарантируя финансовое обеспечение оплаты услуг коммунальной сферы, образования и здравоохранения [2].

С 1989 года после Гаагской межпарламентской конференции по туризму получил развитие концепт «ответственный туризм» [3]. ЮНВТО активно его продвигает после проведения конференции по ответственному туризму в 2002 году в Кейптауне. В соответствии с уставом Всемирной туристской организации ответственный туризм должен быть «экологически и экономически устойчивым в долгосрочной перспективе, а также этически и социально справедливым по отношению к местному населению» [4].

ЮНВТО осознает, что дальнейший рост международного туризма и новые тенденции его развития ставят туризм в особую стратегическую позицию с точки зрения положительных эффектов или отрицательного воздействия на устойчивость природоохранных территорий и развитие потенциала окружающей среды, включая этнокультурные сообщества. Неконтролируемый рост туризма может привести к ухудшению состояния окружающей среды, разрушению хрупких экосистем, а также возникновению социальных и культурных конфликтов. Именно поэтому, идея ответственного туризма является актуальной для оптимизации и продвижения казахстанских туристских продуктов [4].

Ответственный туризм – это «туризм, который создает лучшие места для людей, чтобы жить, и лучшие места для посещения…». Это восприимчивый, мягкий, бережный, социально ответственный туризм, оказывающий щадящее воздействие на природную и культурную среду дестинаций. Ответственный туризм предусматривает, чтобы правительства, операторы, отельеры, местные жители и туристы несли ответственность и предпринимали действия, позволяющие сделать туризм более устойчивым [5].

Новая стратегия ответственного туризма в Казахстане должна быть основана на разумном использовании природных ресурсов, в том числе с применением новых технологий сбережения, устойчивом развития туристской отрасли в долгосрочной перспективе и поддержке социально слабых слоев общества для повышения продуктивности туризма. Один из приоритетов концепта – поддержка культурного обмена между туристами и местным населением с учетом самобытности разных народностей, и разумное перераспределение доходов от туризма. Кардинальное новшество концепта «ответственный туризм» – обязательное сокращение расходов и избыточного потребления для улучшения экологического равновесия [6].

В мире существует более пятидесяти международных центров ответственного туризма, которые созданы в регионах для решения возникающих проблем в области ответственного туризма. Подобные центры функционируют в Австралии, Испании, Великобритании, Франции, Бразилии, Западной Африке, Индии, Ирландии, Канаде, Турции, Финляндии, Южной Африке, США и ряде других стран. В Российской Федерации в октябре 2015 года был создан Международный центр ответственного туризма. В Республике Казахстан подобная организация отсутствует.

Казахстан, располагающий богатым туристско-рекреационным потенциалом, характеризуется не высоким уровнем развития туризма и отсутствием стержневого концепта для долгосрочного развития. Удельный вес туристской отрасли в производстве валового внутреннего продукта составляет около 0,3 %, что наглядно демонстрирует крайнюю неэффективность использования имеющегося потенциала. Наблюдающийся уровень развития туристской сферы связан с практически полным отсутствием поддержки научных разработок по проблеме туризма. Именно поэтому следует на современном этапе внедрить концепт «ответственный туризм» в качестве негреющей идеи, позволяющей предупредить вероятные серьезные негативные последствия от его развития в будущем.

Например, туризм в Алматинской области развивается быстрыми темпами и для его развития создаются различные проекты и программы, которые нацелены на получение максимальной прибыли и загруженности территории, но со временем это ведет к нежелательным экологическим и социокультурным последствиям. Решение данной проблемы заключается в разработке и применении подходов к развитию туризма, учитывающих воздействие туристской деятельности на окружающую природную и культурную среду. Одним из таких подходов является концепт «ответственный туризм», который успешно внедряется в ряде стран и благотворно влияет на развитие туризма в целом.

В настоящее время по указу Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева активно внедряется программа «Цифровой Казахстан», которая затрагивает сферу туризма (реализация цифрового Великого Шелкового пути) [7]. Помимо этого разрабатывается проект «Сакральный Казахстан» программы «Рухани Жаңғыру», в ходе которого будет составлена электронная версия карты сакральных мест Казахстана.

Учитывая опыт других стран в сфере ответственного туризма, в рамках цифровизации казахстанского туристского продукта, возможно составление электронной карты ответственного туризма Казахстана. Например, на сайте Итальянской ассоциации ответственного туризма (Associazione Italiana Turismo Responsabile – AITR) представлена мультимедийная карта ответственного туризма Италии, которая отображает все объекты по категориям (органические фермы, заповедники, отели и кемпинги, получившие экологическую сертификацию и другие) [6]. Такая работа осуществима для воплощения в Республике Казахстан, планирующей в ближайшем будущем создать базу для комплексной цифровой карты казахстанских туристских продуктов.

Таким образом, концепт «ответственный туризм» ориентирован на максимальное увеличение положительного воздействия на принимающие сообщества и сведению к минимуму отрицательных. На современном этапе развития туризма в Казахстане следует использовать данный концепт для высокоэффективного развития туристской отрасли и минимизации отрицательных последствий в будущем.

1. UNWTO Tourism Highlights, 2017 Edition. – Madrid: The UNWTO World Tourism Organization, 2017. – 16 p.

2. Heyns R., Boekstein M., Spencer J. Introduction to travel and tourism. – Cape Town: Juta and Company Ltd, 2000. – P. 204.

3. Доступный, социальный и массовый туризм: проблемы и перспективы развития в России: монография / под науч. ред. Е.Н. Трофимова; Российская международная академия туризма. – М.: Университетская книга, 2016. – 503 c.

4. World Tourism Organization – UNWTO [электронный ресурс]: – Режим доступа: www2.unwto.org/ (дата обращения: 26.05.2017)

5. Responsible Tourism Partnership [электронный ресурс]: – Режим доступа: http://responsibletourismpartnership.org/ (дата обращения: 06.01.2018)

6. Italian Association for Responsible Tourism [Электронный ресурс]: – Режим доступа: http://www.aitr.org/ (дата обращения: 12.02.2018)

7. Об утверждении Государственной программы «Цифровой Казахстан» / Постановление Правительства Республики Казахстан от 12.12.2017 года № 827.

Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, г. Астана,

Республика Казахстан

E-mail: sayakutbayeva@gmail.com
Главной задачей ближайших лет является повышение конкурентоспособности страны в мировом сообществе. Переход к экономическому развитию инновационного типа требует согласованного решения целого комплекса задач реализации конкурентных преимуществ, поддержки тех областей национальной экономики, которые могут быть носителями экономического роста.

«Новой системой управления экономическим развитием» назвал президент страны Назарбаев Н.А. национальную инновационную систему «Казахстан на пути ускоренной экономической, социальной и политической модернизации», указывая на важность создания инновационной экономики и развития несырьевого сектора по итогам реализации индустриально-инновационной стратегии страны. В современной теории национальная инновационная система определяется как совокупность различных институтов, которые совместно и каждый в отдельности внося свой вклад в создание и распространение новых технологий, образуя основу для формирования и реализации политики, влияющей на инновационный процесс [1].

Таким образом, эффективность инновационного развития экономики зависит не только от того, насколько эффективна деятельность всех самостоятельных экономических агентов в отдельности, но и от того, как они взаимодействуют друг с другом.

На наш взгляд, сфера туризма должна стать основной частью экономики, обеспечивающий внутренний валовый продукт любого государства. Данная отрасль, развивается быстрыми темпами и может стать важным сектором предпринимательской деятельности.

В 2011 году организация «Всемирный экономический форум» составила рейтинг конкурентоспособности туристского рынка. Оценивались 139 стран. В рейтинге отмечается, что хотя европейский регион в целом открыт для торговли и перемещения людей, некоторые страны отстают. Например такие как, Босния и Герцеговина и Украина. Для сравнения, Россия занимает в рейтинге 59-е место, Грузия — 73-е, Казахстан 82 место, а тройку лидеров составили Швейцария, Германия и Франция. Поэтому, в условиях конкуренции одним из направлений развития туристской отрасли стран (Украина, Россия, Казахстан) является внедрение инновационных технологий, которые по нашему мнению играют важную роль [2].

28 сентября 2016 года «Всемирный экономический форум» (ВЭФ) опубликовал ежегодный Отчет о глобальной конкурентоспособности на 2016-2017 годы. По итогам исследования 2016 года в рейтинге конкурентоспособности среди 138 стран мира Казахстан занял 53-е место (42-ое место в 2015 году) с общим средним баллом 4,41 (4,49 в 2015 году). Соседями Казахстана по рейтингу в этом году стали Руанда (52-ое место) и Коста-Рика (54-ое место).

Среди стран СНГ Казахстан находится на третьем месте после Азербайджана (37-ое место) и России (43-ое место). Остальные страны СНГ расположились в следующем порядке: Грузия - 59-ое, Таджикистан - 77-ое, Армения - 79-ое, Украина - 85-ое, Молдова - 100-ое, Кыргызская Республика - 111-ое место.

Из 12 факторов конкурентоспособности по 5 факторам наблюдается улучшение позиций Казахстана, по 7 - ухудшение. Наибольший прогресс достигнут по фактору Инновации (59, +13), наибольшее снижение отмечается по фактору Макроэкономическая среда (69, -44). В Отчете отмечается, что по сравнению с прошлым годом, Казахстан значительно потерял позиции в рейтинге в большей степени из-за ухудшения показателей государственного бюджета, связанного с потерей дохода от экспорта нефти [3].

В отличие от инновации, инновационные технологии являются более узким понятием, потому что еще И. Шумпетер определял пять направлений формирования новизны: изготовление нового продукта, реорганизация, внедрение нового метода производства, освоение нового рынка, освоение нового источника сырья или полуфабрикатов [4].

Высшей целью деловой активности в сфере индустрии гостеприимства в туристской отрасли является, прежде всего, удовлетворение нужд клиента, и только потом - повышение доходов предприятия. К тенденциям развития предприятий индустрии гостеприимства, получившим развитие в последнее десятилетие, следует отнести:

1)   углубление специализации гостиничного и ресторанного предложения;

2)   образование международных гостиничных и ресторанных цепей;

3)   развитие сети малых предприятий;

4)  внедрение в индустрию гостеприимства новых компьютерных технологий.

Весьма важная тенденция в развитии туризма - внедрение новых компьютерных технологий, которые в корне изменили способ ведения туристского, в том числе и ресторанного бизнеса, позволили владельцам предприятий разрешить ряд проблем и создали массу удобств для клиентов. Без всякого преувеличения можно сказать, что внедрение в туристский бизнес компьютеров позволило перейти на абсолютно новый, неведомый ранее уровень обслуживания и ведения бизнеса.

Хотелось бы отметить, что туристский бизнес в Казахстане еще не достиг такого размаха, как в европейских странах. Еще очень много свободных ниш на рынке общественного питания. Несколько тематических ресторанов не охватывают даже сотую часть населения Казахстана, где бы могли собираться люди по интересам, пристрастиям, увлечениям в противовес исчезнувшим клубам по интересам или надоевшим молодежи однообразным ночным клубам. Кроме того, небольшой, но уютный ресторан не требует огромных первоначальных инвестиций, а прибыль позволяет получать практически с первых дней работы. Что касается иностранных туристов, то, будем надеяться, что новое законодательство и другие действия руководящих и исполнительных органов способствует притоку гостей и капитала в нашу страну, часть которого они захотят потратить в местных ресторанах и не пожалеют об этом.

Важным аспектом развития туризма в Казахстане является развитие социального туризма, в том числе детского, являющегося основой реализации прав казахстанцев на отдых и одним из главных факторов развития рынка социальных услуг.

Тенденции ресторанного бизнеса в Казахстане, практически те же, что и во всем мире. Люди выбирают для себя рестораны, исходя из своего достатка. С другой стороны идет процесс демократизации, и человек желает, чтобы ему не диктовали, как он должен чувствовать себя в ресторане, а напротив - чтобы ресторан подстраивался под его желания. Сохраняется тенденция создания изысканных ресторанов. Наряду с ней присутствует более массовая тенденция создания специализированных заведений, где основной акцент уделяется интерьеру, созданию особой атмосферы. Но, как показывает мировая практика, специализированные рестораны недолговечны. Короткое время они находятся на пике моды, затем интерес к ним ослабевает. Необходимо исходить из того, что первичное в ресторане - кухня и обслуживание, а все остальное - второстепенное. Думаю, что осознание данного принципа и будет развиваться весь спектр ресторанного бизнеса. Недорогие рестораны будут развиваться быстрее, их будет больше, но будут открываться и дорогие рестораны [5].

Развитие туризма как общественного феномена и индустрии туризма, как составляющей хозяйственного комплекса страны, обеспечивается общим уровнем социально-экономического развития страны, и зависимость эта обоюдная. Итак, за частичным исследованием рыночных процессов в туризме можно отследить глобальные социально-экономические и социокультурные изменения, присущие современному этапу развития человеческой цивилизации и определить их региональные особенности. Ведь для стран, которые имеют развитую рыночную и туристскую инфраструктуру, инновационные технологии нынче используют для: поддержания интереса к отдельным туристским объектам, привлечение новых туристов, повышение уровня их комфорта и создания эксклюзивных услуг. Тогда как для России, Казахстана инновационные технологии важны с позиции решения насущных проблем в туристской отрасли (повышение уровня сервиса, совершенствование материально-технической базы, сохранение памятников культуры и тому подобное).

Согласно этой классификации, Интернет-технологии будут относиться к информационным инновационным технологиям, которые могут использоваться и при формировании туристского продукта туристскими фирмами для:

1) проведение рекламных мероприятий;

2) информирование потребителей о новинках и акциях;
3) формирование положительного имиджа у туристов о фирме;
4) продвижение новых видов туристских услуг (посещение через сеть Интернет-музеев не только Казахстана, но и Мира).

В частности, следует отметить, что в последнее время последняя услуга получила распространение и является интересной для многих целевых групп, в частности школьников, которые во время проведения уроков с помощью Интернета могут посещать музеи, которые находятся в другой стране и знакомиться с достижениями мировой культуры и искусства. Следующее направление использования инновационных информационных технологий это объединение усилий одновременно туристской фирмы, страхователя, транспортной компании, экскурсионного бюро, отелей, заведений питания для создания информационных туристских продуктов, которые позволят через Интернет потребителю выбирать услугу, а для участников формировать конкурентоспособную товарную, ценовую, инвестиционную и сбытовую политику.

Так же одной из важнейших задач является подготовка и переподготовка кадров для сферы туризма. Настоящие и будущие работники туристской отрасли должны уметь работать с новыми программами, уметь использовать в своей работе инновационные технологии. Задача образовательных учреждений, готовящих будущих специалистов для туристской сферы, состоит в том, чтобы подготовить именно такие, профессиональные кадры. В противном случае, у выпускников образовательных учреждений будут возникать серьезные проблемы при приеме на работу. Работодатели в сфере туризма ждут квалифицированных, хорошо подготовленных специалистов.

Таким образом, мы можем сделать вывод, что инновационные технологии в туристской отрасли являются требованием времени, что позволяют не только повышать качество услуг, но и рационально использовать все имеющиеся ресурсы как для туристов, так и для владельцев туристского бизнеса. По мере развития НТП будут развиваться и инновационные технологии в туристской отрасли, которые позволяют открывать новые возможности для инноваторов, и делают туризм доступным для разных категорий населения.

1. 
   Гохберг Л. Национальная инновационная система России в условиях «новой экономики».
   
2. 
   Инновационные технологии в туризме // http://tourfaq.net/travel-business/innovacionnye-texnologii-v-turizme/
   
3. 
   Сайт Национального аналитического центра
   
4. 
   Шумпеттер Й. теория экономического развития. Москва: прогресс. 1982. 453с.
   
5. 
   Dosi G Technological paradigms and technological. Amsterdam, 1982 p.147-162.
   

Ғылыми жетекші: магистр, аға оқытушы Есенбаева А.Е.

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана қаласы,

Қазақстан Республикасы

E-mail: asiko_001@mail.ru
Әлемдік ауқымдағы өмірдің қысқаша тарихына қарамастан, Астана қаласы экскурсиялық қызмет көрсетуді жоғары деңгейде қамтамасыз етуге тырысады. Астана қаласындағы экскурсиялық қызметтің келесі артықшылықтарына күмәнсіз жатқызуға болады: кәсіби мамандырылған мамандардың ондаған шет тілдерде экскурсияларды жүргізу, экскурсоводтық қызметтердің әрдайым жаңартылатын материалдық-техникалық базасы (екіқабатты автобустар, радиогидтер, қала мұражайларында сенсорлық панельдер және инсталяциялар), жеті айлық кәсіби даярлау бойынша экскурсоводтар және т. б.курстардың ашылуы.

Дегенмен, Астана қаласы - әлем бойынша ең жас астана болғанымен, өз экскурсиялық қызмет көрсету нарығын қалыптастырды. Нарықта көптеген туристік компаниялар жұмыс істейді, олар көптеген экскурсиялық маршруттарды ұсынады Қаланың барлық экскурсияларының ең үлкен үлесін жүргізетін негізгі компаниялар: «Саят» туристік фирмасы, Туристік компания «Арман-Тур», Халықаралық Туристік Компания CompleteService, «CityTour» турагенттігі, Туристік фирма «Акмолатурист», Туристік агенттік "Центр ТУР", Ұлттық туристік компания «Кочевник», NataWorldwide TravelLTD, ТОО «ЖибекЖолы-АП», ТОО «Меруерт Саяхаты» [1].

Қалада білікті мамандар экскурсия жүргізуге құқылы. Осындай құқылы мамандардың тізімдері Қазақстан туристік ассоциациясының веб-сайтындағы басшылардың және аудармашылардың реестрінде көрсетілген. Қазіргі таңда Астана қаласы отандық туристік нарыққа әйгілі тілдер: қазақ, орыс, ағылшын тілдеріне, сондай-ақ жапон, қытай, француз, испан, неміс, поляк тілдеріне экскурсияларды ұсына алады.

Соңғы жылдары экскурсиялық бизнестің өсу қарқыны байқалды, ересек тұрғындардың қалалық және қала маңы экскурсияларына деген қызығушылығын жоғарылады, бірақ ол тек ірі қалаларда ғана көрініс табады. Үрдісті экскурсиялық қызметтер бағасының тұрақты өсуі қиындатады. Бүгінгі таңда, авторлық экскурсияларды дамыту, тақырыптық экскурсиялық турларды дамыту, экскурсиялық қызметтің жаңа нысандарын құру секілді экскурсиялық қызметтің осындай перспективалық бағыттары дамып келеді.

Білім беру ұйымдары экскурсиялардың танымдық және білім беру әлеуетін әлі пайдаланбайды. Мектептерде экскурсиялар сирек кездеседі және оқу процесінің бір бөлігі болып табылады, олар бос уақытты ғана атқарады [2].

Экскурсиялық істін болашағын дамуы туризммен тікелей байланысты. Оның қарқынды даму міндеттерін Алматы, Астана және облыс әкімдіктері басқарады. Астанадағы осы саладағы салалық атқарушы билік - бұл қалалық бюджетті толықтыру, жаңа жұмыс орындарын құру, капитал инфрақұрылымын жетілдіруді қамтамасыз ететін Туризм жөніндегі комитет болып табылады.

Астанадағы мәдени-танымдық туризмді дамыту үшін конгресс құрылысына және бизнес-туристік инфрақұрылымға жеке инвестицияларды тарту жоспарланып отыр. Қонақ үй қорына 5 жыл бойы 5 мың бөлме қосу және 1000 тұрғынға 14 қонақүй бөлмесінің қатынасын арттыру жоспарланып отыр. Қазіргі кезде еліміздегі экскурсия саласындағы басты мәселелер:

• 
  елімізге демалу үшін келетін туристердің саны, шығу туризміне қарағанда аздығы;
  
• 
  Қазақстанға, еліміздегі жеке өңірлер мен қалалардағы экскурсиялық объектілер туралы жарнаманың болмауы;
  
• 
  экскурсияның жүргізетін мамандардың кәсіби біліктілігінің жетіспеуі;
  
• 
  елімізде болып жатқан оқиғалар мен мәдени шараларды өткізуде туристік кәсіпорындар, мемлекеттік мекемелер арасындағы байланыстың әлсіздігі.
  

• 
  туризм инфрақұрылымын дамыту, жолдардың құрылысы, орналастыру орындарының құрылысы, қоғамдық тамақтануды ұйымдастыру;
  
• 
  Қазақстандағы және еуропалық туристік көрмелерге қатысу, имидждік жарнама арқылы туристік нарықта мәдени мұраны насихаттау, презентациялар, ақпараттық материалдарды тарату;
  
• 
  шетелге Қазақстанның имиджін жақсарту;
  
• 
  Қазақстанда туристердің қауіпсіздігін арттыру;
  
• 
  қалалар мен туризм объектілерін шет тілдеріндегі ақпараттық белгілермен қамтамасыз ету;
  
• 
  экскурсанттар баратын объектілердегі билеттерге жеңілдіктерді ескере отырып, туристік пакет құнының төмендеу жолдарын іздестіру, бірыңғай, жеңілдетілген туристік абониментті құру және т.б.
  
• 
  бизнес және конгресс туризмін дамыту, соның ішінде экскурсиялар;
  
• 
  туризм маусымдылығын жеңу, қыста туристерді тарту бағдарламаларын әзірлеу;
  
• 
  мәдени мұра объектілерін жүйелі түрде қалпына келтіру және экскурсиялық және туристік бағдарламаларға енгізу;
  
• 
  экскурсиялық транспорттың комфорттылығын қамтамасыз ету; экскурсияларды білікті мамандардың, гидтердің жүргізуін ескеру [2].
  

Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 13 маусымдағы №211 «Туристік қызмет туралы» заңында экскурсия терминіне келесідей анықтама берілген: «Экскурсия – жеке тұлғаның уақытша болатын елдегі (жердегі) туристік ресурстарды танымдық мақсатта жиырма төрт сағаттан аспайтын уақытқа барып, көруі»

Экскурсиялық туризм - туристердің белгілі бір жердегі табиғи ерекшеліктермен танысуын қамтамасыз ететін жұмыстар болып табылады.

Экскурсияның жеке қызмет ретінде қалыптасуына келер болсақ, экскурсиялық іс - халық арасында мәдени-ағарту жұмысының маңызды белгісі. Оның тарихы жалпы 100 жылдан асқанымен ең дамыған кезі өткен ғасырдың 70-80 жылдары. Алғашқы экскурсияға себепші болған өткен ғасырлардың қоғамдық өмірі: ол кезде жиі діни, әулие жерлерге қажылық жасаумен байланысты болды. «Экскурсия» сөзі латын тілінен пайда болған. Орыс тіліне XIXғ енгізген. Басында бұл сөз «әскери шапшаңдық», кейіннен «серуенге шығу», «жорық» деп белгіленген [3].

Экскурсиялық істің қалыптасуы, дамуы мен өрлеуі музейлердің тарихымен тікелей астасып жатыр. Бұл бірінші кезекте біркатар қалаларда музейлердің ашылуынан да байқалады, Қазақстан аумағында тұңғыш рет музейдің ашылуын 1831 жылы Неплюев әскери училищесінде Орынбор өлкесінің музейі ашылған еді. Сондықтан экскурсияға шығу алғашында мектептерде кең қанат жайды. Тарихи орындарға бару, табиғат аясына шығу, коршаған ортаны тану секілді іс-шаралардың маңызы зор екендігін озық ойлы мұғалімдер нақты білгендіктен, көпшілігі оқудың осындай белсенді түрін таңдап алып жатты. Оқушылар мен гимназистер музейлерге, тарихи орындарға және сәулет өнері ескерткіштеріне баруының нәтижесінде оқудан тыс экскурсиялар да пайда бола бастады. Нәтижесінде әрбір облыста тарихи-өлкетану музейлері ашылды. Олардан басқа аудан орталыктарында, шағын қалаларда, кейбір университеттер мен ғылыми орталықтарда (Ғылым Академиясы, т.б.), ірі мектептерде сан алуан тақырыптағы музейлер жұмыс істеп, келушілерді қабылдады [4].

Cаланы дамыту, мәдени ортаны қалыптастыру жөніндегі басты стратегиялық бағыттарды көрсететін және алға қойылған мақсаттарға қол жеткізу жөніндегі ic-шаралар кешенін қамтитын неғұрлым басымдық берілген міндеттерді шешуге бағытталған бірқатар өзара байланысты шараларды қабылдау аса өзекті мәселе болып табылады.

Сонымен, экскурсиялық қызмет маңызды әлеуметтік міндеттерді орындайды, олардың арасындағы ең бастысы: отандық экскурсиялық кешен мен табиғи-рекреациялық ресурстарды тиімді қолдану негізінде халықтың дүниетанымын, ой-өрісін нығайту; басқа әлемнің елдері арасында мәдени құндылықтар туралы білім және тәжірибемен алмасу; экскурсия, жалпы туризм саласын дамыту мен халықты жұмыспен қамтамасыз ету, еңбек ресурстарын қалпына келтіру.Экскурсиялық қызмет туризмдегі негізгі қызмет түрі болмаса да, табыс пен пайда алып келудің, жағымды имидж қалыптастырудың бірден бір жолы.
Әдебиеттер:

1. 
   Перспективы развития экскурсионного дела в Казахстане Электрондық ресурс]. - Кіру тәртібі: https://timc.kz
   
2. 
   "Экскурсионная деятельность в Республики Казахстан" О.Г. Лютерович, Г.Ф. Ягофаров. Алматы 2016
   
3. 
   ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Нұрлы жол - болашаққа бастар жол» Жолдауы
   
4. 
   Экскурсия [Электрондық ресурс]. - Кіру тәртібі: https://kk.wikipedia.org/wiki 3
   

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті,

Астана қ,, Қазақстан Республикасы

E-mail: oringazhievamoldir@gmail.com

Қазақстандағы туризмді қарастыратын болсақ, көшпелі қазақ халқы үшін туризмнің түп тамыры Ұлы Жібек Жолында жатыр. 20 ғасырдың 20-30 жылдары туристтік агенттіктер қазақ жерінде құрыла бастады. Ал ең алғашқы турситтік жорық 1929 жылы Алматы қаласында ұйымдастырылды[2]. Кейін телеграф пен пошта қызметкерлерінен (16 адам) құралған топ, шаңғышылар жорығы және тағы да басқа әуесқой туристтердің жорықтары ұйымдастырылып, туризм кең өріс ала бастады[3]. Осылайша, Қазақстанда туризм дами түсіп, экономиканың бір саласы мен оқу орындарында жас мамандар дайындайтын мамандықтардың біріне айнала бастады.

Қазақстандағы туризмнің қазіргі жағдайы даму үстінде болып табылады. Туризмнің дамуы үшін елде барлық жағдайлар жасалынған. Оған мысал ретінде, Қазақстанда туризмнің барлық түрлері (танымдық, ойын-сауық, этника, экология, денсаулық сауықтыру, балалар, спорттық, аң аулау, балық аулау, атпен серуендеу), т.б. кездесетіндігін айтуға болады[4]. Бұл үшін Қазақстан аумағы бойынша 700-ден астам саяхаттық маршруттар белгіленген. Оларға Қазақстанда жиынтық сыйымдылығы 33 мың орынды 372 әр түрлі категориялы қонақ үйлер қызмет көрсетеді. Мысалы, Алматы қаласында қонақтарға “Қазақстан”, “Достық”, “Есік”, “Отырар”, “Астана”, “Анкара”, “Hyatt Regency Almaty”, “Интурист”, т.б. қонақ үйлер сервистік қызмет көрсетеді. Астанада 30 туристік фирма және 25 қонақ үй орналасқан. Олардың ірілері: “Окан – Интерконтиненталь Астана”; “Комформ – Отель Астана”, “Турист”, “Есіл”, “Жібек жолы”, “Алтын дала”, т.б.

Дәл қазіргі уақытта елімізде 400-ден астам туристік фирмалар қызмет етеді және де 80 елдің туристік фирмаларымен келісім жасаған. Туризмнің дамыған аймақтары -Алматы, Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Павлодар, Оңтүстік Қазақстан облыстары, сондай-ақ Алматы және Астана қалалары. Осы облыстардың және қалалардың туристік  фирмалары қызмет көрсетудің 88%-ін құрайды. Қазақстаннан туристердің негізінен көп баратын елдері: Ресей, Қытай, Германия, Корея, Польша, Турция, БАЭ. Ал біздің елге келетін туристердің елдері: Ресей, Қытай, Германия, Пакистан, Польша және Турция[5].

Алайда, осы жағдайларға қарамастан, туризм деңгейі әлі де төмен. Соңғы дерек бойынша, еліміздің ішкі жалпы өнімінің 1,6 пайызы ғана туризмге тиесілі. Ал ішкі туризмнің көрсеткіші 1 пайызға да жетпейді. Туризмге тұсау болып тұрған бірінші мәселе – инфрақұрылымның төмендігі. Мысалы, шетелден келген туристер еліміздің шалғайында жатқан көрікті жерлерге түзу жолмен барғысы келеді. Екіншіден, көп жерде қонақүйлер жоқтың қасы. Болса тым қымбат. Мықты мамандар да тапшы. Осы сынды шешілмеген қырық қатпар мәселе бар. Шетелдіктер Қазақстанның қаласына емес, табиғаты, даласына қызығады. «Сондықтан этно туризмді дамыту да күн тәртібінде тұр», – дейді депутаттар [5].

Осылайша, Қазақстандағы туризмнің әлі де дамып келе жатқандығын білеміз. Еліміздің керемет табиғаты мен Еуразия континентінің ортасында орналасқанымызға қарамастан, көптеген ішкі және сыртқы факторлар туризмнің дамуына тежеу болып отыр. Оған мысал ретінде, инфрқұрылым мен Қазақстандағы демалы орындарында бағалардың жоғарылығын алуға болады. Сол себепті де көптеген Қазақстандықтар өз елімізде дем алғаннан қарағанда, өзге елдердігі демалыс орындарына аттанады. 2017 жылы ұйымдастырылған ЕХРО-2017 көрмесіне 2 млн келушілердің 85% еліміздің азаматтары болса, тек 15%-ы өзге шет елдіктер болып табылады. Ал негізінен ЕХРО-2017 көрмесінде 130-дан астам павильондар өз есігін ашқан.

Қорытындылай келе, Қазақстандағы туризмнің қазіргі жағдайы тек даму үстінде. Туризмнің ерте тарихына қарамастан, жас мемлекет Қазақстанның туризм жөніндегі тәжірибесі әлі де даму үстінде. Жыл сайын жаңа туристтік бағыттар ашылып, Қазақстанда көптеген елдермен визасыз режим орнап, еліміз өзге мемлкеттерге есігін ашуда. Болашақта туризм саласы дамуың жоғарылатып, еліміздің экономикасының құраушыларының бірі болады деген ойдамын.
Әдебиеттер:

1. Александрова А.Ю: Международный туризм: Учеб. пособие для вузов. М., 2001.

2. Ердавлетов, С. Р. История туризма. Развитие и научное изучение: учебное пособие / С. Р. Ердавлетов. - 2-е изд., перераб. и доп. - Алматы: Қазақ университеті, 2010.

3. Актымбаев, Б. И. Основные ресурсы Алматинской области как база развития туристского кластера / Б. И. Актымбаев, З. Е. Намазбаева, А. Г. Аблеева . - // ҚазЭУ хабаршысы. - 2010. - № 5.

4. Байгісиев М. Халықаралық экономикалық қатынастар: Оқу құралы Алматы: Санат, 1998.-1926.

5. 2005-2009 жылдардағы Қазақстан туризмі: статистикалық жинақ [Текст] / ҚР Статистика агенттігі; ред. Ә. А. Смайылов - Туризм Казахстана 2005-2009 гг.: статистический сборник / Агентство РК по статистике. - Электрон. текстовые дан. (1,83 Мб). - Астана: [б. и.], 2010. - 148 б.

Ғылыми жетекші: магистр, оқытушы Тукибаева К.Б.

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана қ., Қазақстан Республикасы

E-mail: amangeldydidara@gmail.com, shynarseiithan@gmail.com, aikon97.97@mail.ru, kuralay_bazarbekkyzy@mail.ru

Денсаулық сақтау саласын дамыту мен жетілдіру жолында бірнеше бағыттар бар. Ол бағыттар Елбасының әрбір жолдауында айқындалып, мемлекеттік бағдарламаларда да көрсетілген. «Қазақстан – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауында Елбасы Н.Назарбаев: «Қазақстан медициналық туризм бойынша жетекші еуразиялық орталыққа айналуы тиіс» деген. Өйткені, медициналық туризм экономикалық табыс көздерінің бірі. Кейбір бағыттар тікелей еліміздегі ішкі медициналық жағдайларды оңалтуға көзделсе, енді бірі Қазақстанды әлемдік деңгейде медицинасы мықты мемлекет ретінде танытуды көздейді.

Жалпы, денсаулық туризмін дамытуға Қазақстанның да таласы бар. Астана қаласының медициналық кластеріне кіретін клиникалар жабдықталуы жағынан әлемдік деңгейдегі жоғары талаптарға жауап береді. Мәселен, Республикалық нейрохирургия орталығы бүкіл Орта Азиядағы бірден-бір орталық болып есептеледі. Ал, диагностикалық орталықта орнатылған аппараттар арқылы қатерлі ісікті бастапқы сатысында-ақ анықтауға мүмкіндік бар. Кластер құрамындағы әрбір клиникада қолданылатын осы тектес технологиялардың арқасында бұрын тек шетелдерде жасалатын күрделі операцияларды бүгінгі күні Қазақстандық дәрігерлер жасай алатын күнге жетті [2].

Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, Қазақстан Республикасының медициналық ұйымдарында жылына шамамен 3 мыңнан астам шетел азаматтары ем алады. Мәселен, 2011-2014 жылдары қаламыздағы Ұлттық медициналық холдинг клиникалары мен ұлттық ғылыми медициналық орталықта әлемнің 30-дан астам елінің 4799 азаматы емделіпті. Нәтижесінде, Астана Орталық Азиядағы медициналық туризмнің жетекші орталығының біріне айналып отыр. ҰМХ-ға еншілес ұйымдардың жоғары мамандандырылған медициналық көмегіне көбінесе Ресей, АҚШ, Жапония, Италия, Ұлыбритания, Түркия, Болгария, Шри-Ланка, Филиппин, Қырғызстан және одан өзге елдердің азаматтары жүгінген [3]. Себебі, өзге елдерге қарағанда, Қазақстанда жасалатын оталардың құны әлдеқайда төмен (Кесте 1).